Αν ήθελα να μιλήσω ελεύθερα -όπως πάντα μιλούσε ο συγγραφέας- θα έλεγα και θα έγραφα αυτά που θα ακολουθήσουν.
Νομίζω πως ο Νίκος Καζαντζάκης θέλει -και, με αυτό το βιβλίο του- να πει "Ευχαριστώ" στη ζωή γιατί την αντιλαμβάνεται, την απολαμβάνει, τη ζει ' η ζωή δεν του φέρεται με ανάλογη ευαισθησία ' τον πονάει τις νύχτες και τον κρατάει ξάγρυπνο τις αυγές.
Είναι η ζωή για τον συγγραφέα το "αλώνι' που ο άνθρωπος κοσκινίζει τους καρπούς του, όπου "εκεί που ο διάβολος όργωσε τη γη, έρχεται ο Θεός και ρίχνει τον σπόρο του για να καρπίσει".
Γύρισε σ'όλο τον κόσμο ο πασίγνωστος Κρητικός και συγκέντρωσε σκέψεις, έννοιες, συμπεριφορές, σπαράγματα πολιτισμών, κομμάτια θρησκευτικών τοτέμ, αλλά όχι θρησκευτικά ταμπού για να ντύσει τον κόσμο των συμβολικών του ειδώλων με μια πολύμορφη οικουμενική τεκμηρίωση.Δεν αφομοιώθηκε από τις ξένες νοοτροπίες, δεν τις υιοθέτησε, αλλά, αντίθετα, τις χρησιμοποίησε για να δείξει πως έχει δίκιο ή γιατί δεν έχει άδικο στην πίστη που είχε στις προσωπικές του πεποιθήσεις.
Έβαλε την ελληνική υποχόνδρια λογοτεχνική νοοτροπία της εποχής του, απέναντι στην απεραντοσύνη του ανοιχτού κόσμου, με ένα πνεύμα ριζοσπαστικό, μια τάση πειρατική που αρπάζει, παρασύρει, επανατοποθετεί και αγιάζει όλα τα κοσμοείδωλα που κείτονται αραχνιασμένα στην αγορά και αντί να δικαιούνται την απόσυρση, περιμένουν μάταια τον σεβασμό.
Θα μπορούσα να συμφωνήσω σε όλα με τον "ενεργό πολίτη" τον "δραστήριο συγγραφέα" και τον απελευθερωμένο άνθρωπο Ν.Κ. αλλά έχω διαφορετική αντίληψη σχετικά με τον τρόπο που θα ήταν καλό να εκφράζεται η διανοητική δύναμη κάθε ανθρώπου.
Η αντίδραση ενός ανθρώπου απέναντι στους ελληνικούς αναχρονιστικούς θεσμούς και κύκλους του χώρου της λογοτεχνίας -όσο κι αν προσπάθησαν να τον εξοντώσουν, τόσο καλλιτεχνικά όσο και ως φυσική παρουσία- δεν μπορεί να εκφράζεται με βρισιές (ανόητοι, ευνούχοι κλπ) γιατί ο άνθρωπος χάνει το δίκιο του και μπαίνει σε μια ατέρμονη αντιπαράθεση που, τελικά, του στέρησε την καθολική αναγνώριση των Ελλήνων αναγνωστών (κάτι που δικαιούταν και άξιζε να αποκτήσει).
Η βίαιη αντίδραση απέναντι στον αφορισμό που υπέστη ' η μεσολάβηση Ελλήνων λογοτεχνών στην Σουηδική Ακαδημία ώστε να μην του δοθεί το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας που δικαιούταν (από κοινού με τον Άγγελο Σικελιανό) και η λυσσώδης αντίδραση εναντίον του κάθε σχολαστικού πνευματικού παράγοντα, δεν αντικρούστηκαν από τον ίδιο.
Γιατί; Δεν μπορούσε να τους "κερδίσει" στο "δικό τους παιχνίδι της κοινωνικής υποκρισίας;" , δεν καταδεχόταν να μπει σε αυτό το ευτελές παιχνίδι;
Θα έλεγα πως η ίδια η ψυχοσύνθεσή του δεν γινόταν να "προσαρμοστεί", "να συμβιβαστεί", "να πλασάρει τον εαυτό του ως λαμπερό λογοτεχνικό προϊόν".
Όταν δηλώνει: "Μου αρέσει να γράφω ότι μου καπνίζει" πέρα από ακραίο αυτοσαρκασμό, εκφράζει και μια προσωπική του στάση ζωής.
Δεν ήταν σκληρός άνθρωπος ο Καζαντζάκης ' δοκίμασε τον εαυτό του σκληρά με στερήσεις, φτώχεια και κάθε είδους διανοητικές δοκιμασίες για να γίνει ένας "υπεράνθρωπος ασκητής" ένας κοσμοπολίτης μοναχός, ένας συναισθηματικά ασταθής άνθρωπος που χρησιμοποίησε έναν υπερβολικό ατομικό εγωισμό για να πετύχει τη θωράκιση της προσωπικής του ασφάλειας και, στη συνέχεια, την κατάκτηση της ατομικής του ελευθερίας.
Δοκίμασε με όλες του τις δυνάμεις να προσεγγίσει την έννοια και την ουσία του Θεού, εξανθρωπίζοντάς τον -σε βαθμό που να γίνεται άμεσα ορατός και συνεχής προστάτης του ανθρώπου ' όχι με τη διάθεση να μειώσει την αξία του, αλλά θέλοντας να τον κάνει διαρκή και απροκάλυπτο φύλακα του ανθρώπου.
Το επίγραμμα στον τάφο του συγγραφέα: Δεν ελπίζω τίποτα, δεν φοβάμαι τίποτα ' είμαι ελεύθερος, δεν μπορεί να γίνει, κατά τη γνώμη μου δεκτό ως οδηγός ζωής αλλά ως τροφή για σκέψη. Μας λέει τι δεν κάνει, αλλά δεν μας αποκαλύπτει τι θα έκανε.
Η ερμηνεία μου, γι αυτά τα λόγια είναι αυθαίρετη αλλά με εκφράζει ως άνθρωπο και θά 'θελα να προσεγγίζει περισσότερο την αλήθεια, από ένα αμφιλεγόμενο, λακωνικό απόφθεγμα
Μήπως εννοεί:
Επειδή ο υπερβατικός Θεός, μάλλον δεν υπάρχει, δεν ελπίζω σε Αυτόν 'πιστεύω στον "ανθρωπόμορφο Θεό" που επειδή είναι υλικός και χειροπιαστός τον εμπιστεύομαι περισσότερο. Από όλους τους ανθρώπους - πρότυπα, εμπιστεύομαι ελάχιστους και δίνω σε αυτούς διάφορα ονόματα: Οδυσσέας, Χριστός, Καπετάν Μιχάλης, Γκρέκο, Φτωχούλης, Αλέξης Ζορμπάς και τελικά: "Ανθρώπινος Θεός" και "Απάνθρωπος Διάβολος".
Ο Καζαντζάκης δεν υποτασσόταν στον "Φόβο του Θεού" γιατί φοβόταν περισσότερο τον Άνθρωπο (και συγκεκριμένα τον πατέρα του). Θαύμαζε τον Άνθρωπο ως υπόσταση και ως δυνατότητα και ειδικότερα τον τύπο του ανθρώπου που γνώριζε καλύτερα και σε βάθος, δηλαδή τον Κρητικό άνθρωπο.
Ένα πλάσμα σαν τον άνθρωπο, που έχει ανάγκη από τόσα πράγματα για να επιβιώσει, όπως νερό, τροφή, ύπνο, ένδυση, στέγαση και άλλα τόσα για να ζήσει, δηλαδή, οικογένεια, φίλους, εργασία, ψυχαγωγία, πολύ απέχει από το να δηλώνει πως είναι ελεύθερος. Μόνο όσοι μονάζουν στις ερημιές θα μπορούσαν ίσως, να ισχυριστούν κάτι τέτοιο, αλλά αυτοί οι συγκεκριμένοι δεν θα ενδιαφέρονταν καθόλου να το δημοσιοποιήσουν, ούτε, βέβαια, να εισπράξουν τα εύσημα που, ασφαλώς τους αναλογούν.
Επομένως, όταν ένας διανοητικός ασκητής όπως ο Καζαντζάκης δηλώνει κάτι τέτοιο, μάλλον άλλο εννοεί. Είναι πιθανό να ήθελε να πει: ως νεκρός, δεν είμαι πια σκλαβωμένος σε καμιά μορφή εξουσίας, είτε πατρική την πούμε αυτή, είτε πολιτική, είτε οικονομική, είτε θρησκευτική, ταυτίζοντας, ίσως, την Μετά Θάνατον ζωή, με την απόλυτη ελευθερία.
Ο συγγραφέας δεν μπορούσε να ανεχτεί "μεσάζοντες" δηλαδή εκπροσώπους, ανάμεσα σε αυτόν και τον Θεό. Ταύτιζε την αγάπη με τον έρωτα για να της δώσει υλική υπόσταση ' προσπάθησε να αντικαταστήσει τους αυστηρούς θρησκευτικούς κανόνες της Ορθοδοξίας με γενικές θρησκευτικές και ηθικές παραδοχές άλλων πολιτισμών, ανά τον κόσμο, γιατί, μάλλον, πίστευε πως εμπλουτίζει την ορθόδοξη θρησκεία με νέο νόημα και της δίνει νέο προσανατολισμό.
Τέλος, προσπάθησε να εφαρμόσει μικρά ή μεγαλύτερα "πειράγματα" ως ηθικές δοκιμασίες ή, αν προτιμάτε, ως δοκιμασίες πίστης, στο πλαίσιο της "προσωπικής" οικουμενικής θρησκείας που πρότεινε για τους άλλους, χωρίς να εξαιρεί τον εαυτό του.
Ο "τελευταίος πειρασμός" φάνηκε να είναι πραγματικά, ο τελικός.
Γιώργος Χατζηαποστόλου
