1. Η κατανόηση της ανθρώπινης κατάστασης
Στην κοινωνία μας σήμερα, λέμε ότι βάζουμε προσωπεία πάνω από το πρόσωπο του ‘πραγματικού’ μας εαυτού και ότι παίζουμε ρόλους που μεταμφιέζουν τον αληθινό και πραγματικό μας εαυτό (σ.13). Ο πραγματικός μας εαυτός δεν είναι μια στατική και σχηματισμένη αλλά μια διαρκώς εξελισσόμενη πραγματικότητα. Αν αξίζω κάτι σαν άνθρωπος είναι γιατί :
σκέφτομαι, κρίνω, νιώθω, εκτιμώ, τιμώ, σέβομαι, αγαπώ, μισώ,
φοβάμαι, επιθυμώ, ελπίζω, πιστεύω και δεσμεύομαι (σ. 13 -14).
Η διαντιδραστική ανάλυση προσπαθεί να διαγνώσει τις αποκαλούμενες ‘καταστάσεις εγώ’ των ανθρώπων που συναλλάσσονται, μεταξύ αυτού που προκαλεί το ερέθισμα και του ανταποκρινόμενου, την ώρα της συναλλαγής. Αυτές οι καταστάσεις εγώ μπορούν να χωριστούν σε τρεις κατηγορίες :
- ο Γονιός (ο οποίος είναι ανώτερος, προστατευτικός και κατά κάποιο τρόπο καλύπτει την ανεπάρκεια του άλλου),
- ο Ενήλικος (ο οποίος είναι αυτάρκης και συνδέεται με έναν άλλο ενήλικο ως ίσος) και - το Παιδί (που είναι ανεπαρκές και επομένως έχει την ανάγκη κάποιου είδους βοήθειας και υποστήριξης) (σ. 18).
Μέσα στον καθένα μας υπάρχει όχι μόνο μια ποικιλία καταστάσεων εγώ, αλλά και ένας πολιτιστικά μεταβλητός εαυτός και ένας γνωστικός εαυτός. Η διαφορά προκύπτει μεταξύ του προγραμματισμένου εαυτού και του επεμβαίνοντα Ενήλικου εαυτού. Ο πολιτισμός στον οποίο ζούμε μας παρακινεί να αντιδράμε σε ορισμένες καταστάσεις με ορισμένους τρόπους. Τότε είναι ο πολιτιστικά μεταβλητός εαυτός που ενεργεί. Καθώς ένας άνθρωπος γίνεται όλο και περισσότερο ενήλικος (ώριμος) αναλαμβάνει δράση ο γνωστικός εαυτός ο οποίος λειτουργεί από προσωπική ολοκλήρωση και πεποίθηση. Η ολοκληρωμένη ανθρώπινη ύπαρξη σταδιακά παύει να είναι ‘αυτός που αντιδρά’ και γίνεται ‘αυτός που δρα’ (σ. 23). Τα ‘παιχνίδια’, μ’ αυτή την έννοια, είναι διαμορφωμένες αντιδράσεις σε καταστάσεις της ζωής (σ. 23). Αυτά τα παιχνίδια είναι σχεδόν πάντα μικροί χειρισμοί εκ μέρους μας για να αποφύγουμε την αυτοπραγμάτωση και την αυτο-επικοινωνία (σ. 24). Όλοι μας βιώνουμε την ‘ανθρώπινη κατάσταση’ του φόβου και του κρυψίματος και εκείνο που πράγματι χρειαζόμαστε είναι η συνήθεια να λέμε την αλήθεια με τον εαυτό μας (σ. 29).
2. Η ανάπτυξή μας σαν άνθρωποι
Τι είδους ατόμου προσπαθούμε να γίνουμε ; Ο Καρλ Ρότζερς αποκαλεί το άτομο αυτό ‘το πρόσωπο σε πλήρη λειτουργία’ (Carl Rogers - Psychotherapy : Theory, Research and Practice, 1963 - Ψυχοθεραπεία : Θεωρία, Έρευνα και Πρακτική).
Ο Άμπρααμ Μάσλοου, ο γνωστός ψυχολόγος του Πανεπιστημίου του Μπράντεϊς, αποκαλεί αυτό το πρόσωπο το ‘αυτο-αναπλασμένο πρόσωπο’ και ‘το πλήρως ανθρώπινο όν’ (σ. 31).
Το πλήρως ανθρώπινο ον διατηρεί μια ισορροπία ανάμεσα στην ‘εσωτερικότητα’ και ‘εξωτερικότητα’. Και το ακραία εσωστρεφές και το ακραία εξωστρεφές δεν έχουν ισορροπία. Όπως είπε και ο Σωκράτης : «Δεν αξίζει να ζει κανείς μια ζωή χωρίς στοχασμό» (σ. 32).
• Η ‘εσωτερικότητα’ συνεπάγεται διερεύνηση και πείρα του εαυτού και το γεγονός πως το άτομο δεν είναι ανοιχτό μόνο στον εσωτερικό του εαυτό, αλλά και στο εξωτερικό του περιβάλλον. Τα πλήρως ανθρώπινα όντα, [...] όχι μόνο ακούνε τον εαυτό τους, αλλά και τις φωνές του κόσμου τους (σ. 32, 34).
• Η ‘εξωτερικότητα’ συνεπάγεται αυτο-αποδοχή και θεωρείται πως η ‘εξωτερικότητα’ φτάνει στο αποκορύφωμά της με την ικανότητα να ‘δίνεις ελεύθερα αγάπη’(σ. 33, 36).
• Ο δρ. Καρλ Στερν, ψυχίατρος με βαθιά εσωτερική αντίληψη, είπε πως η εξέλιξη της ανθρώπινης ανάπτυξης είναι μια εξέλιξη από την απόλυτη ανάγκη να μας αγαπούν (στη νηπιακή ηλικία) προς το να είμαστε εντελώς έτοιμοι να δώσουμε αγάπη (στην ωριμότητα), και περιέχει όλα τα είδη σταδίων στο μεταξύ (σ. 36).
Ο φιλόσοφος Μάρτιν Χάιντεγκερ, συζητώντας για τις ενώσεις αγάπης επισημαίνει δύο παγίδες που μπορούν να εμποδίσουν την ανθρώπινη ανάπτυξη :
• μια αυτάρεσκη ικανοποίηση που εδραιώνεται για αυτό που υπάρχει και, από την άλλη πλευρά,
• μια ανήσυχη δραστηριότητα που οδηγεί από καταστροφή σε καταστροφή κατά την αναζήτηση για κάτι πιο πέρα (σ. 37).
Ο Gabriel Marcel στο βιβλίο του Being and Having (Το να υπάρχω και να έχω), θρηνεί που ο πολιτισμός μας διδάσκει πώς να αποκτάμε αγαθά, όταν θα έπρεπε να μας μυεί στην τέχνη του να απελευθερωνόμαστε, να τα αφήνουμε να φύγουν, γιατί δεν υπάρχει ελευθερία ούτε πραγματική ζωή, χωρίς τη μαθητεία στη στέρηση. Ισορροπημένη ‘εσωτερικότητα’ και ‘εξωτερικότητα’ είναι εκείνο που εννοείται με την ολοκλήρωση της προσωπικότητας (σ. 37).
3. Διαπροσωπικές σχέσεις
Πρέπει να είμαι ελεύθερος να σου πω τις σκέψεις μου, να σου πω τις κρίσεις και τις εκτιμήσεις μου, να σου εκθέσω τους φόβους και τις απογοητεύσεις μου, να παραδεχτώ σε σένα τις αποτυχίες και τη ντροπή μου, να μοιραστώ μαζί σου τους θριάμβους μου, πριν μπορέσω να είμαι πραγματικά σίγουρος τι είναι εκείνο που είμαι και τι μπορώ να γίνω. Πρέπει να είμαι σε θέση να σου πω ποιος είμαι, πριν μπορέσω να γνωρίσω ποιος είμαι. Και πρέπει να γνωρίζω ποιος είμαι, πριν μπορέσω να ενεργήσω με ειλικρίνεια, δηλαδή σύμφωνα με τον πραγματικό μου εαυτό (σ. 44).
Στη γλώσσα της υπαρξιακής ψυχολογίας ‘συνάντηση’ σημαίνει μια ξεχωριστή λέξη ανάμεσα σε δύο πρόσωπα που έχει επιτευχθεί συνενόηση ή επικοινωνία (σ. 44).Υπάρχει ένα είδος συγχώνευσης παρόλο που ο καθένας από εμάς παραμένει ο ίδιος ξεχωριστός του εαυτός. Όπως γράφει ο Ε.Ε. Κάμινγκς : «Ο ένας δεν είναι δύο μισά. Τα δύο του είναι μισά του ενός» (σ. 45). Αναφέρονται πέντε επίπεδα επικοινωνίας (σ. 50-56) :
Επίπεδο πέντε : Στερεότυπη συζήτηση.
Επίπεδο τέσσερα : Αναφορά δεδομένων για τους άλλους.
Επίπεδο τρία : Οι ιδέες και οι κρίσεις μου.
Επίπεδο δύο : Τα συναισθήματά μου (Συγκινήσεις). Βαθύ επίπεδο.
Επίπεδο ένα : Κορυφαία επικοινωνία.
‘ΚΑΝΟΝΕΣ’ ΓΙΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΒΑΘΙΟΥ ΕΠΙΠΕΔΟΥ
Αν ανάμεσα σε δύο πρόσωπα, πρόκειται να ωριμάσουν φιλία και ανθρώπινη αγάπη, θα πρέπει να υπάρξει απόλυτη και ειλικρινής αμοιβαία αποκάλυψη (σ. 57-68).
Πρώτος κανόνας : Η επικοινωνία βαθιού επιπέδου (συγκινησιακή ειλικρίνεια και
ετοιμότητα) δεν πρέπει ποτέ να εμπεριέχει κριτική για τον άλλο.
Δεύτερος κανόνας : Οι συγκινήσεις δεν είναι ηθικές (καλές ή κακές).
Τρίτος κανόνας : Τα συναισθήματα (συγκινήσεις) πρέπει να ενσωματωθούν στη
διάνοια και τη θέληση.
Τέταρτος κανόνας : Στην επικοινωνία ‘βαθιού επιπέδου’ οι συγκινήσεις πρέπει να
‘αναφέρονται’.
Πέμπτος κανόνας : Οι συγκινήσεις, με σπάνιες εξαιρέσεις, πρέπει να αναφέρονται
την ώρα που βιώνονται.
5. Μέθοδοι άμυνας του εγώ
Οι άμυνες του εγώ ... καλλιεργήθηκαν για να αναπληρώσουν και να καμουφλάρουν κάτι άλλο μέσα μας το οποίο θεωρούμε ελάττωμα ή μειονέκτημα (σ. 89-101).
• Σχηματισμός αντίδρασης
• Μετατόπιση
• Προβολή
• Ενδοπροβολή
• Αιτιολόγηση
• Προειδοποίηση : Ανθρώπινες υπάρξεις
• Η μέγιστη καλοσύνη : Η αλήθεια.
Πηγή:
John Powell, S. J. (1993) Γιατί φοβάμαι να σου πω ποιος είμαι - Σκέψεις για την αυτο-επίγνωση, την προσωπική ανάπτυξη και τις διαπροσωπικές σχέσεις (μτφ. Αθηνά Ντούργα). Αθήνα : Εκδόσεις Διόπτρα.
Τίτλος πρωτοτύπου : Why I am afraid to tell you who I am?
Στην κοινωνία μας σήμερα, λέμε ότι βάζουμε προσωπεία πάνω από το πρόσωπο του ‘πραγματικού’ μας εαυτού και ότι παίζουμε ρόλους που μεταμφιέζουν τον αληθινό και πραγματικό μας εαυτό (σ.13). Ο πραγματικός μας εαυτός δεν είναι μια στατική και σχηματισμένη αλλά μια διαρκώς εξελισσόμενη πραγματικότητα. Αν αξίζω κάτι σαν άνθρωπος είναι γιατί :
σκέφτομαι, κρίνω, νιώθω, εκτιμώ, τιμώ, σέβομαι, αγαπώ, μισώ,
φοβάμαι, επιθυμώ, ελπίζω, πιστεύω και δεσμεύομαι (σ. 13 -14).
Η διαντιδραστική ανάλυση προσπαθεί να διαγνώσει τις αποκαλούμενες ‘καταστάσεις εγώ’ των ανθρώπων που συναλλάσσονται, μεταξύ αυτού που προκαλεί το ερέθισμα και του ανταποκρινόμενου, την ώρα της συναλλαγής. Αυτές οι καταστάσεις εγώ μπορούν να χωριστούν σε τρεις κατηγορίες :
- ο Γονιός (ο οποίος είναι ανώτερος, προστατευτικός και κατά κάποιο τρόπο καλύπτει την ανεπάρκεια του άλλου),
- ο Ενήλικος (ο οποίος είναι αυτάρκης και συνδέεται με έναν άλλο ενήλικο ως ίσος) και - το Παιδί (που είναι ανεπαρκές και επομένως έχει την ανάγκη κάποιου είδους βοήθειας και υποστήριξης) (σ. 18).
Μέσα στον καθένα μας υπάρχει όχι μόνο μια ποικιλία καταστάσεων εγώ, αλλά και ένας πολιτιστικά μεταβλητός εαυτός και ένας γνωστικός εαυτός. Η διαφορά προκύπτει μεταξύ του προγραμματισμένου εαυτού και του επεμβαίνοντα Ενήλικου εαυτού. Ο πολιτισμός στον οποίο ζούμε μας παρακινεί να αντιδράμε σε ορισμένες καταστάσεις με ορισμένους τρόπους. Τότε είναι ο πολιτιστικά μεταβλητός εαυτός που ενεργεί. Καθώς ένας άνθρωπος γίνεται όλο και περισσότερο ενήλικος (ώριμος) αναλαμβάνει δράση ο γνωστικός εαυτός ο οποίος λειτουργεί από προσωπική ολοκλήρωση και πεποίθηση. Η ολοκληρωμένη ανθρώπινη ύπαρξη σταδιακά παύει να είναι ‘αυτός που αντιδρά’ και γίνεται ‘αυτός που δρα’ (σ. 23). Τα ‘παιχνίδια’, μ’ αυτή την έννοια, είναι διαμορφωμένες αντιδράσεις σε καταστάσεις της ζωής (σ. 23). Αυτά τα παιχνίδια είναι σχεδόν πάντα μικροί χειρισμοί εκ μέρους μας για να αποφύγουμε την αυτοπραγμάτωση και την αυτο-επικοινωνία (σ. 24). Όλοι μας βιώνουμε την ‘ανθρώπινη κατάσταση’ του φόβου και του κρυψίματος και εκείνο που πράγματι χρειαζόμαστε είναι η συνήθεια να λέμε την αλήθεια με τον εαυτό μας (σ. 29).
2. Η ανάπτυξή μας σαν άνθρωποι
Τι είδους ατόμου προσπαθούμε να γίνουμε ; Ο Καρλ Ρότζερς αποκαλεί το άτομο αυτό ‘το πρόσωπο σε πλήρη λειτουργία’ (Carl Rogers - Psychotherapy : Theory, Research and Practice, 1963 - Ψυχοθεραπεία : Θεωρία, Έρευνα και Πρακτική).
Ο Άμπρααμ Μάσλοου, ο γνωστός ψυχολόγος του Πανεπιστημίου του Μπράντεϊς, αποκαλεί αυτό το πρόσωπο το ‘αυτο-αναπλασμένο πρόσωπο’ και ‘το πλήρως ανθρώπινο όν’ (σ. 31).
Το πλήρως ανθρώπινο ον διατηρεί μια ισορροπία ανάμεσα στην ‘εσωτερικότητα’ και ‘εξωτερικότητα’. Και το ακραία εσωστρεφές και το ακραία εξωστρεφές δεν έχουν ισορροπία. Όπως είπε και ο Σωκράτης : «Δεν αξίζει να ζει κανείς μια ζωή χωρίς στοχασμό» (σ. 32).
• Η ‘εσωτερικότητα’ συνεπάγεται διερεύνηση και πείρα του εαυτού και το γεγονός πως το άτομο δεν είναι ανοιχτό μόνο στον εσωτερικό του εαυτό, αλλά και στο εξωτερικό του περιβάλλον. Τα πλήρως ανθρώπινα όντα, [...] όχι μόνο ακούνε τον εαυτό τους, αλλά και τις φωνές του κόσμου τους (σ. 32, 34).
• Η ‘εξωτερικότητα’ συνεπάγεται αυτο-αποδοχή και θεωρείται πως η ‘εξωτερικότητα’ φτάνει στο αποκορύφωμά της με την ικανότητα να ‘δίνεις ελεύθερα αγάπη’(σ. 33, 36).
• Ο δρ. Καρλ Στερν, ψυχίατρος με βαθιά εσωτερική αντίληψη, είπε πως η εξέλιξη της ανθρώπινης ανάπτυξης είναι μια εξέλιξη από την απόλυτη ανάγκη να μας αγαπούν (στη νηπιακή ηλικία) προς το να είμαστε εντελώς έτοιμοι να δώσουμε αγάπη (στην ωριμότητα), και περιέχει όλα τα είδη σταδίων στο μεταξύ (σ. 36).
Ο φιλόσοφος Μάρτιν Χάιντεγκερ, συζητώντας για τις ενώσεις αγάπης επισημαίνει δύο παγίδες που μπορούν να εμποδίσουν την ανθρώπινη ανάπτυξη :
• μια αυτάρεσκη ικανοποίηση που εδραιώνεται για αυτό που υπάρχει και, από την άλλη πλευρά,
• μια ανήσυχη δραστηριότητα που οδηγεί από καταστροφή σε καταστροφή κατά την αναζήτηση για κάτι πιο πέρα (σ. 37).
Ο Gabriel Marcel στο βιβλίο του Being and Having (Το να υπάρχω και να έχω), θρηνεί που ο πολιτισμός μας διδάσκει πώς να αποκτάμε αγαθά, όταν θα έπρεπε να μας μυεί στην τέχνη του να απελευθερωνόμαστε, να τα αφήνουμε να φύγουν, γιατί δεν υπάρχει ελευθερία ούτε πραγματική ζωή, χωρίς τη μαθητεία στη στέρηση. Ισορροπημένη ‘εσωτερικότητα’ και ‘εξωτερικότητα’ είναι εκείνο που εννοείται με την ολοκλήρωση της προσωπικότητας (σ. 37).
3. Διαπροσωπικές σχέσεις
Πρέπει να είμαι ελεύθερος να σου πω τις σκέψεις μου, να σου πω τις κρίσεις και τις εκτιμήσεις μου, να σου εκθέσω τους φόβους και τις απογοητεύσεις μου, να παραδεχτώ σε σένα τις αποτυχίες και τη ντροπή μου, να μοιραστώ μαζί σου τους θριάμβους μου, πριν μπορέσω να είμαι πραγματικά σίγουρος τι είναι εκείνο που είμαι και τι μπορώ να γίνω. Πρέπει να είμαι σε θέση να σου πω ποιος είμαι, πριν μπορέσω να γνωρίσω ποιος είμαι. Και πρέπει να γνωρίζω ποιος είμαι, πριν μπορέσω να ενεργήσω με ειλικρίνεια, δηλαδή σύμφωνα με τον πραγματικό μου εαυτό (σ. 44).
Στη γλώσσα της υπαρξιακής ψυχολογίας ‘συνάντηση’ σημαίνει μια ξεχωριστή λέξη ανάμεσα σε δύο πρόσωπα που έχει επιτευχθεί συνενόηση ή επικοινωνία (σ. 44).Υπάρχει ένα είδος συγχώνευσης παρόλο που ο καθένας από εμάς παραμένει ο ίδιος ξεχωριστός του εαυτός. Όπως γράφει ο Ε.Ε. Κάμινγκς : «Ο ένας δεν είναι δύο μισά. Τα δύο του είναι μισά του ενός» (σ. 45). Αναφέρονται πέντε επίπεδα επικοινωνίας (σ. 50-56) :
Επίπεδο πέντε : Στερεότυπη συζήτηση.
Επίπεδο τέσσερα : Αναφορά δεδομένων για τους άλλους.
Επίπεδο τρία : Οι ιδέες και οι κρίσεις μου.
Επίπεδο δύο : Τα συναισθήματά μου (Συγκινήσεις). Βαθύ επίπεδο.
Επίπεδο ένα : Κορυφαία επικοινωνία.
‘ΚΑΝΟΝΕΣ’ ΓΙΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΒΑΘΙΟΥ ΕΠΙΠΕΔΟΥ
Αν ανάμεσα σε δύο πρόσωπα, πρόκειται να ωριμάσουν φιλία και ανθρώπινη αγάπη, θα πρέπει να υπάρξει απόλυτη και ειλικρινής αμοιβαία αποκάλυψη (σ. 57-68).
Πρώτος κανόνας : Η επικοινωνία βαθιού επιπέδου (συγκινησιακή ειλικρίνεια και
ετοιμότητα) δεν πρέπει ποτέ να εμπεριέχει κριτική για τον άλλο.
Δεύτερος κανόνας : Οι συγκινήσεις δεν είναι ηθικές (καλές ή κακές).
Τρίτος κανόνας : Τα συναισθήματα (συγκινήσεις) πρέπει να ενσωματωθούν στη
διάνοια και τη θέληση.
Τέταρτος κανόνας : Στην επικοινωνία ‘βαθιού επιπέδου’ οι συγκινήσεις πρέπει να
‘αναφέρονται’.
Πέμπτος κανόνας : Οι συγκινήσεις, με σπάνιες εξαιρέσεις, πρέπει να αναφέρονται
την ώρα που βιώνονται.
5. Μέθοδοι άμυνας του εγώ
Οι άμυνες του εγώ ... καλλιεργήθηκαν για να αναπληρώσουν και να καμουφλάρουν κάτι άλλο μέσα μας το οποίο θεωρούμε ελάττωμα ή μειονέκτημα (σ. 89-101).
• Σχηματισμός αντίδρασης
• Μετατόπιση
• Προβολή
• Ενδοπροβολή
• Αιτιολόγηση
• Προειδοποίηση : Ανθρώπινες υπάρξεις
• Η μέγιστη καλοσύνη : Η αλήθεια.
Πηγή:
John Powell, S. J. (1993) Γιατί φοβάμαι να σου πω ποιος είμαι - Σκέψεις για την αυτο-επίγνωση, την προσωπική ανάπτυξη και τις διαπροσωπικές σχέσεις (μτφ. Αθηνά Ντούργα). Αθήνα : Εκδόσεις Διόπτρα.
Τίτλος πρωτοτύπου : Why I am afraid to tell you who I am?
