Ο Κ. Στανισλάβσκι ως ηθοποιός
Ήδη από την πρώτη στιγμή που εμφανίστηκε στο αρχικό μάθημα της σχολής του ο σκηνοθέτης Τορτσώφ (δηλαδή, στην πραγματικότητα, ο ίδιος ο Στανισλάβσκι) θέλησε να γνωρίσει ουσιαστικά τους μαθητές του ζητώντας να δώσουν μια παράσταση με σκηνές από έργα που θα διάλεγαν οι ίδιοι. Μόνο μέσα στο χώρο ενός σκηνικού, με φώτα, μακιγιάζ και κουστούμια θα μπορούσε να κρίνει ποιά είναι τα προσόντα καθενός και καθεμιάς για το θέατρο.
Το πρώτο πράγμα που σκέφτηκαν οι φοιτητές ήταν να παρουσιάσουν κάτι ελαφρύ και ευχάριστο, όπως, για παράδειγμα, μια κωμωδία, αλλά στη συνέχεια ακούγοντας κάποιους άλλους γύρω να σκέφτονται μεγαλόφωνα πως οι μεγάλοι ρόλοι Σαίπξηρ, Μολιέρο, Τσέχωφ κλπ. θα αναδείξουν τις υποκριτικές ικανότητες καθενός, προτίμησαν τέτοιους ρόλους.
Αλλά, τι χρειάζεται ένας ηθοποιός για να ανταποκριθεί στην οπτική, ακουστική και κινητική αναπαράσταση ενός κειμένου;
Πρώτα απ' όλα να αφιερώσει πολύ χρόνο σε πρόβες ' έπειτα, όπως ο στρατιώτης, χρειάζεται σιδερένια πειθαρχία (σ. 3). Η πρώτη πρόβα ενός ηθοποιού έχει μεγάλη σημασία για τη συνέχεια της πορείας του, όπως, όταν κάνουμε έρωτα για πρώτη φορά, γεγονός που θυμόμαστε πάντα. ύστερα, η σκηνογραφία, βοηθάει τον ηθοποιό για να τροφοδοτεί την έμπνευσή του, όποτε την χάνει (σ. 4)
Την ίδια στιγμή ο ηθοποιός διαπίστωσε πως το να αλλάζει θέση και να παραμένει για λίγο χρόνο σε διαφορετικά σημεία, του χώρου πρόβας (δηλαδή, ας πούμε της σκηνής), τον βοηθάει να παραστήσει τα λόγια του ' διαφορετικά δυσκολεύεται να τιθασεύσει τους εκφραστικούς του τρόπους (σ. 5).
Η πρόβα στην πραγματική, μεγάλη σκηνή φάνταζε στον πρωτόβγαλτο ηθοποιό ως είσοδος σε έναν χαώδη, απροκάλυπτο χώρο, όπου δεν θα μπορούσε να κρύψει τις πραγματικές του σκέψεις, πίσω από τα λόγια του ρόλου του. Στην ανάγκη να προστατευτεί ο νέος ηθοποιός, έπρεπε να μακιγιαριστεί και να ντυθεί κατάλληλα με ρούχα και κουστούμια (σ. 8).
Η ατμόσφαιρα που κυριαρχούσε στη θεατρική σκηνή, η σιωπή, η επισημότητα, τον τρόμαζαν ' τα φώτα, ενώ τύφλωναν τον ηθοποιό, ταυτόχρονα δημιουργούσαν μια προστατευτική κουρτίνα ανάμεσα σε αυτόν και τους θεατές, Ο νέος άνθρωπος, στην προσπάθειά του να δείξει περισσότερη συγκίνηση για τον ρόλο από όση πραγματικά αισθανόταν, έφτασε να κάνει απότομες κινήσεις, να μιλάει βίαια και να ντρέπεται για κάθε του λέξη. Κάποια στιγμή, όλη αυτή η καταπιεσμένη ενέργεια εκτονώθηκε στη φράση κορύφωσης του θεατρικού κειμένου που παριστούσε, η αυλαία έπεσε και ακούστηκαν χειροκροτήματα, με αποτέλεσμα να τονωθεί η αυτοπεποίθηση του ηθοποιού (σ. 11).
Η γνώμη του σκηνοθέτη για την συγκεκριμένη παρουσίαση της σκηνής ήταν πως ο νεαρός ηθοποιός δεν συνειδητοποιούσε τον ρόλο του ' έπαιζε με το υποσυνείδητό του, με τη διαίσθηση (σ. 14) και συνέχισε, λέγοντας πως υπάρχει μια ιδιαίτερη τεχνική: κατευθύνουμε την προσπάθειά μας σε ότι βρίσκεται κάτω από τον έλεγχό μας και, από τη στιγμή που το υποσυνείδητο, η διαίσθηση, μπει σε ενέργεια, δεν αναμιγνυόμαστε στη λειτουργία του (σ. 15).
Ένας ηθοποιός μπορεί να παίζει καλά ή άσχημα ' το ουσιώδες είναι να παίζει αληθινά, δηλαδή με λογική και συνέπεια να βρίσκεται σε αρμονία με τον ρόλο του και να τον ζει (σ. 15).
Στην ερώτηση του ηθοποιού, γιατί το υποσυνείδητο εξαρτάται τόσο πολύ από τη συνείδηση, ο σκηνοθέτης παραλλήλισε τη σχέση τους με την αντιστοίχηση των φυσικών δυνάμεων του ατμού, του ηλεκτρισμού, του ανέμου και της αναγκαίας επιστημονικής κατάρτισης που έχει ο μηχανικός που τα ρυθμίζει (σ. 17).
Ο ηθοποιός πρέπει να κατανοεί την αλληλεξάρτηση σώματος και ψυχής και να προσπαθεί διαρκώς να αναπλάσει την ψυχική ζωή, αλλά όχι μόνο αυτό, αλλά να την εκφράσει με ωραία και καλλιτεχνική μορφή (σ. 17).
Ορισμένες φορές συμβαίνει ο ηθοποιός να χρησιμοποιεί καθρέφτη για να διαπιστώσει πως εξωτερικεύει σωστά τα συναισθήματά του, αλλά ο Στανισλάβσκι θεωρεί κάτι τέτοιο επικίνδυνο για τον ηθοποιό γιατί έτσι μαθαίνει να συγκεντρώνει την προσοχή του πιο πολύ στην εξωτερική πλευρά, παρά στην εσωτερική, στην ψυχή, τόσο στον εαυτό του όσο και στον ρόλο του. Πάντως, με αυτό τον τρόπο, ο ηθοποιός φαίνεται να κατάφερε να τελειοποιήσει την εξωτερική του έκφραση (σ. 21).
Ο ολοκληρωμένος τρόπος να προσεγγίσει ο ηθοποιός έναν ρόλο είναι, κατά τον σκηνοθέτη, να μελετήσει έχοντας υπόψη, την εποχή, τις περιστάσεις, τον τόπο, τις συνθήκες και τον τρόπο ζωής, το περιβάλλον, τη λογοτεχνία, τη γενική ψυχολογία, την ψυχή του, την κοινωνική θέση και την εξωτερική του εμφάνιση ' να μελετήσει ακόμα τον χαρακτήρα του, τα ήθη, τους τρόπους, τις κινήσεις, την ομιλία του και τους τονισμούς της φωνής του. Όλη αυτή η εργασία πάνω στο υλικό του ηθοποιού τον βοηθάει να προχωρήσει βαθειά μέσα του με το δικό του συναίσθημα. Αλλιώς δεν κάνει τέχνη (σ. 23)
Εδώ ο Στανισλάβσκι υπαινίσσεται, ίσως για πρώτη φορά, πως εμπνεύστηκε τον τίτλο του δεύτερου βιβλίου του: "Πλάθοντας ένα ρόλο" μιλώντας για τον περίφημο Γάλλο ηθοποιό Κοκλέν που γράφει: Ο ηθοποιός πλάθει το μοντέλο του στη φαντασία του και έπειτα, όπως ο ζωγράφος, παίρνει κάθε χαρακτηριστικό του και το μεταφέρει, όχι στο μουσαμά, αλλά στον εαυτό του. [.....] Και είναι έτοιμη η εικόνα, δε μένει παρά το πλαίσιο, δηλαδή η παρουσίασή της στη σκηνή. (σ. 23). Πάντως, ο Κοκλέν δεν πιστεύει πως ο ηθοποιός πρέπει να ζει τον ρόλο ' αλλά μόνο να παίζει. Μένει ψυχρός απέναντι στο αντικείμενο της ερμηνείας του, η τέχνη όμως πρέπει να φτάνει στην τελειότητα (σ. 23).
Πηγή: Κ. Στανισλάβσκι, Ένας ηθοποιός δημιουργείται, μτφρ. Άγγ. Νίκας, Εκδ. Γκόνη (χ.χ.), σ.σ. 324.
Γιώργος Χατζηαποστόλου
