100+ αγαπημένα, χάρτινα βιβλία

Σε έρευνα που πραγματοποίησαν (2013) το bookpress.gr και το Βιβλιοπωλείο Πολιτεία, συμμετείχαν 120 λογοτέχνες με σκοπό την ανάδειξη των 100 βιβλίων που αξιολογούνται από τους συγγραφείς ως τα καλύτερα της νεοελληνικής λογοτεχνίας των τελευταίων δύο αιώνων (1813-2013). Επειδή η έρευνα πραγματοποιήθηκε εν μέσω μιας κρίσης συνεχιζόμενης ως τις ημέρες μας, νομίζω πως τα αποτελέσματά της συνεχίζουν να είναι επίκαιρα.

Λυπάμαι για το γεγονός πως ζητήθηκε από τους συγγραφείς να δηλώσουν μόνο τα 20 βιβλία που αξιολογεί ο καθένας ως τα καλύτερα, γιατί δεσμεύθηκε ήδη από την αρχή η διάθεσή τους να εκφράσουν ελεύθερα τις αναγνωστικές τους προτιμήσεις, την κρίση σχετικά με την επιρροή που άσκησαν τα βιβλία ή άλλα κριτήρια που καθορίζουν τις επιλογές τους. Με ξένισε το φαινόμενο πως στα βιβλία αυτά επιλέχθηκαν κυρίως τίτλοι πεζογραφίας, μυθιστορήματα ή διηγήματα, ποιητικές συλλογές (μεμονωμένες, συγκεντρωτικές ή άπαντα) και ελάχιστα θεατρικά έργα, γιατί στην τέχνη του λόγου εντάσσω και την συνεπή με την ανθρωπιά, καταγραφή των σκέψεων, των συναισθημάτων και των πεποιθήσεων του θεατή - ακροατή. 

Προσωπικά, εντάσσω τις μελέτες και τα δοκίμια στα λογοτεχνικά έργα γιατί διαρκής επιδίωξή μου είναι η ακριβής παρουσίαση ενός ωραίου πράγματος και όχι η ωραία αναπαράσταση ενός πράγματος ακαθόριστης ποιότητας. Αντιλαμβάνομαι τα δοκίμια και τις μελέτες ως «λεκτικά ντοκυμανταίρ» -επειδή βασίζονται στην έρευνα- και χρησιμοποιούν αντί για το κινηματογραφικό φιλμ ή την ψηφιακή εικόνα, τις εικόνες που σχηματίζουν κάθε φορά οι λέξεις. Τα περισσότερα λογοτεχνικά έργα της σύγχρονης ελληνικής παραγωγής, των τελευταίων δεκαετιών, πιστεύω, πως δεν έχουν ηθικό λόγο ύπαρξης και οι συγγραφείς θα έπρεπε να αυτοπεριορίζονται αν σέβονταν τον εαυτό τους και την αποστολή τους και δεν επιδίωκαν το κέρδος ή την επαγγελματική και κοινωνική καταξίωση. Αυτά τα χαμηλών προδιαγραφών λογοτεχνικά έργα  προσφέρονται στον αναγνώστη ως καλογραμμένα, κρυμμένα πίσω από ένα σύννεφο λέξεων με στόχο, μέσω της ηθελημένα δημιουργικής ασάφειας, να καθοδηγήσουν, να ξεγελάσουν, να χρησιμοποιήσουν και τελικά, να διαμορφώσουν τη συνείδηση του αναγνώστη. Η λεγόμενη στρατευμένη λογοτεχνία περασμένων δεκαετιών, στην εποχή μας έχει μεταμορφωθεί σε  στοχευμένη -ή ακόμη χειρότερα-σε κατευθυνόμενη λογοτεχνία που προωθούν οικονομικοί και πολιτικοί παράγοντες ώστε να παραποιήσουν  έννοιες όπως της πατρίδας, της ειρήνης ή της ασφάλειας αντικαθιστώντας τες με έννοιες όπως αυτές της ασταμάτητης επιδίωξης του ατομικού συμφέροντος και της ικανοποίησης του «ενστίκτου» της κυριαρχίας πάνω στους άλλους ενισχύοντας μια ανάρμοστη διαδικασία αφύσικης επιλογής εννοιών και «αξιών». Όταν η λογοτεχνία διευκολύνει την αναζήτηση του νοήματος των ουσιαστικών ανθρώπινων σχέσεων και της υψηλής ηθικής (κυρίως η πεζογραφία) ή τη διασάφηση πολύπλοκων εννοιών και την έκθεση στο φως των σκέψεων, των συναισθημάτων και των πεποιθήσεών μας (κυρίως το θέατρο, η ποίηση, αλλά και το δοκίμιο) τότε είναι ευπρόσδεκτη όσο και αναγκαία για τη διανοητική και τη συναισθηματική μας ισορροπία.

Τα 100+ βιβλία (περίπου 125 τόμοι) που συγκέντρωσαν τις προσωπικές μου προτιμήσεις παρατίθενται κατά αλφαβητική σειρά, σύμφωνα με το επώνυμο των συγγραφέων. Οι προθέσεις της παρουσίασης αυτού του καταλόγου είναι να καταδειχτεί η αξία των λογοτεχνών όχι μόνο ως καλλιτεχνών αλλά -πρωταρχικά- ως ανθρώπων και καθόλου δεν με απασχολεί να συμμετάσχω στην ανάδειξη νέων λογοτεχνών, αν το έργο των νέων δε μπορεί να σταθεί αφ’ εαυτού -χωρίς «υποστηρίγματα»- δίπλα στο έργο των παλαιότερων αντικειμενικά σπουδαίων πνευματικών ανθρώπων όπως απέδειξε ο χρόνος. Έγινε προσπάθεια να συμβιβάσω τον κατάλογο των 100 βιβλίων που προέκυψαν από την έρευνα με τις δικές μου προτιμήσεις για να δείξω την εκτίμησή μου προς ορισμένους συγγραφείς που συμμετείχαν στην έρευνα. Πρόθεσή μου ήταν να μην περιοριστώ αυστηρά στη λογοτεχνική παραγωγή των δύο τελευταίων αιώνων. Αδίκησα και άλλους συγγραφείς που με συντρόφεψαν στον ελεύθερο χρόνο μου και δεν τους αναφέρω στον κατάλογο των αγαπημένων μου.        

Η πρωτιά των Κ. Καβάφη, Α. Αλεξάνδρου και Αλ. Παπαδιαμάντη στα 100 καλύτερα βιβλία, δεν αποτέλεσε έκπληξη. Αντιστρόφως, δεν περίμενα τη  μέτρια αξιολόγηση των δύο νομπελιστών μας, καθώς και την ακόμη μετριότερη παρουσία σπουδαίων ποιητών και πεζογράφων όπως οι Σολωμός, Βιζυηνός, Καζαντζάκης, Καρυωτάκης, Εμπειρίκος κ.ά. Έχει, άραγε, αφομοιώσει το κοινό (αναγνωστικό ή μη) αυτούς τους σημαντικότατους συγγραφείς και αναζητά νέους λογοτέχνες αδιαβάθμητης ποιότητας και βαρύτητας μήπως με σκοπό να τους καταναλώσει; Είναι η ανάγνωση, μόδα και ακολουθεί τη συνήθεια των ερωτήσεων του τύπου: «Ποια ταινία είδες απόψε;» ή «Ποιο βιβλίο διάβασες αυτή την εβδομάδα;» Αν είδες κάποιο έργο είσαι “in” αν δεν είδες είσαι “out” ή μάλλον “outside”; Δηλαδή, σημασία έχει «που βρίσκεσαι» σε κάποια δεδομένη στιγμή όχι «τι είσαι» κάθε στιγμή! Αναφερόμαστε σε μια μερίδα ανθρώπων που πηγαίνουν στο θέατρο ή στον κινηματογράφο αποκλειστικά για να τους δουν οι γνωστοί και φίλοι ή κρατούν ένα χοντρό βιβλίο στο χέρι -επιχειρώντας να διαβάσουν μια σελίδα, προασπίζοντας με το βιβλίο τον ζωτικό τους χώρο στην πολυκοσμία των τρένων ή στο στρίμωγμα των λεωφορείων. Ως παράδειγμα ενός σύγχρονου αναγνώστη που έχει ανάγκη -διαβάζοντας- να επικοινωνήσει με τους άλλους, παραθέτω και το δροσερό κορίτσι του βίντεο που ακολουθεί, το οποίο κραδαίνει κάθε φορά και ένα βιβλίο, με τη βεβαιότητα του "κατόχου" της γνώσης και το κύρος του υπεύθυνου διαφημιστή. 

Τέλος, με αιφνιδίασε η απουσία από τον κατάλογο, συγγραφέων της παιδικής λογοτεχνίας, όπως, για παράδειγμα, βιβλία της Πηνελόπης Δέλτα, της Άλκης Ζέη, της Ζωρζ Σαρρή, του Ευγένιου Τριβιζά ή της Σοφίας Μαντουβάλου.  

Από τους συγγραφείς που συμμετείχαν με τις επιλογές τους στην έρευνα, αρκετά είναι τα γνωστά μου ονόματα και από τους ανθρώπους αυτούς εκτιμώ περισσότερο τους / τις: Νάνο Βαλαωρίτη, Βασίλη Βασιλικό, Αλέξανδρο Ίσαρη,  Δημήτρη Καλοκύρη, Παυλίνα Παμπούδη, Μαρία Σκιαδαρέση, Σώτη Τριανταφύλλου,  Φωτεινή Τσαλίκογλου και Γιώργο Χρονά.
Τα 100+  καλύτερα βιβλία της νεοελληνικής λογοτεχνίας είναι, κατά τη γνώμη μου, τα εξής:

1.   Κατερίνα Αγγελάκη - Ρουκ: Ποίηση 1963- 2011
2.   (Άγνωστος): Οι περιπέτειες ενός προσκυνητού
3.   Άρης Αλεξάνδρου: Το κιβώτιο
4.   Μανώλης Αναγνωστάκης:  Τα ποιήματα 
5.   Μέλπω Αξιώτη:  Δύσκολες νύχτες

6.   Κώστας Βάρναλης: Ποιητικά, Πεζός λόγος, Αισθητικά, Κριτικά, Σολωμικά
7.   Βασίλης Βασιλικός:  Το φύλλο - Το πηγάδι - Τ' αγγέλιασμα
8.   Ηλίας Βενέζης: Αιολική γη, Το νούμερο 31328
9.   Γεώργιος Βιζυηνός:  Άπαντα
10. Νίκος Γκάτσος: Αμοργός
11. Γιώργος Γραμματικάκης: Η αυτοβιογραφία του φωτός
12. Πηνελόπη Δέλτα: Παραμύθι χωρίς όνομα, Στα μυστικά του βάλτου, Μάγκας
13. Πολύβιος Δημητρακόπουλος: Σιδηρά και Χρυσή διαθήκη
14. Δημήτρης Δημητριάδης: Πεθαίνω σαν χώρα
15. Μάρω Δούκα: Η αρχαία σκουριά
16. Νίκος Εγγονόπουλος: Άπαντα
17. Οδυσσέα Ελύτης: Ποιήματα, Ανοιχτά χαρτιά
18. Ανδρέας Εμπειρίκος: Υψικάμινος, Ενδοχώρα, Οκτάνα
19. Άλκη Ζέη: Το καπλάνι της βιτρίνας, Ο μεγάλος περίπατος του Πέτρου, Σπανιόλικα παπούτσια και άλλες ιστορίες
20. Γιώργος Θεοτοκάς:  Ελεύθερο πνεύμα
21. Κωνσταντίνος Θεοτόκης: Η τιμή και το χρήμα, Ο κατάδικος
22. Γιώργος Ιωάννου: Η πρωτεύουσα των προσφύγων, Ομόνοια, Πολλαπλά κατάγματα
23. Κωνσταντίνος Καβάφης: Άπαντα
24. Νίκος Καζαντζάκης: Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά, Αναφορά στο Γκρέκο
25. Ανδρέας Κάλβος: Ωδαί
26. Ιάκωβος Καμπανέλλης: Μαουτχάουζεν, Η αυλή των θαυμάτων, Τα 4 πόδια του τραπεζιού
27. Μιχάλης Καραγάτσης: Η μεγάλη χίμαιρα
28. Ανδρέας Καρκαβίτσας: Ο ζητιάνος
29. Κώστας Καρυωτάκης: Ποιήματα και πεζά
30. Θοδωρής Καλλιφατίδης: Οι εφτά ώρες στον παράδεισο, Το τελευταίο τριαντάφυλλο
31. Θεόδωρος Κολοκοτρώνης: Απομνημονεύματα
32. Φώτης Κόντογλου: Η πονεμένη Ρωμιοσύνη, Ο αστρολάβος
33. Μένης Κουμανταρέας: Βιοτεχνία Υαλικών
34. Ανδρέας Λασκαράτος: Ιδού ο άνθρωπος
35. Γιώργος Λεκάκης: Η άγνωστη Μικρά Ασία
36. Αδαμάντιος Λεμός: Η ουτοπία του Θέσπη
37. Βύρων Λεοντάρης:  Μόνον δια της λύπης
38. Γιάννης Μακρυγιάννης: Απομνημονεύματα, Οράματα και θάματα
39. Μιχαήλ Μητσάκης: Διηγήματα
40. Κώστας Μουρσελάς: Δια της ατόπου απαγωγής, Επικίνδυνο φορτίο
41. Γιάννης Μπεράτης: Το πλατύ ποτάμι
42. Στρατής Μυριβήλης: Η ζωή εν τάφω, Η δασκάλα με τα χρυσά μάτια
43. Γρηγόριος Ξενόπουλος: Αθηναϊκές επιστολές
44. Κωστής Παλαμάς: Ο δωδεκάλογος του γύφτου, Η ασάλευτη ζωή
45. Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης: Άπαντα
46. Ευάγγελος Παπανούτσος: Ο λόγος και ο άνθρωπος, Πρακτική φιλοσοφία, Οι δρόμοι της ζωής
47. Κοσμάς Πολίτης: Eroica, Στου Χατζηφράγκου, Λεμονόδασος
48. Γεώργιος Πυρουνάκης: Μικρά αγωνιστικά φύλλα
49. Γιάννης Ρίτσος: Η σονάτα του σεληνόφωτος, Η τέταρτη διάσταση
50. Εμμανουήλ Ροϊδης: Άπαντα  
51. Αλέκος Σακελλάριος: Λες και ήταν χθες
52. Ζωή Σαμαρά: Το βλέμμα του συγγραφέα, Είδα τις λέξεις να χορεύουν
53. Αντώνης Σαμαράκης: Το λάθος, Ζητείται ελπίς, Αρνούμαι
54. Μίλτος Σαχτούρης: Ποιήματα
55. Γιώργος Σεφέρης: Ποιήματα, Δοκιμές, Έξη νύχτες στην Ακρόπολη
56. Άγγελος Σικελιανός: Λυρικός βίος
57. Τάκης Σινόπουλος: Ποίηση
58. Γιάννης Σκαρίμπας: Ο ήχος του κώδωνος
59. Διονύσιος Σολωμός: Η γυναίκα της Ζάκυθος, Ελεύθεροι πολιορκημένοι
60. Γιώργος Σουρής: Άπαντα
61. Δανάη Στρατηγοπούλου: Αττίκ
62. Διδώ Σωτηρίου: Ματωμένα χώματα, Οι νεκροί περιμένουν
63. Κώστας Ταχτσής: Το τρίτο στεφάνι, Το φοβερό βήμα
64. Σώτη Τριανταφύλλου: Εργοστάσιο μολυβιών, η φυγή
65. Κωνσταντίνος Τσάτσος: Ο σύγχρονος άνθρωπος
66. Ιωάννα Τσάτσου: Φύλλα κατοχής
67. Στρατής Τσίρκας: Ακυβέρνητες πολιτείες, Η χαμένη άνοιξη
68. Μάριος Χάκκας: Άπαντα
69. Πόλυ Χατζημανωλάκη: Οι μέλισσες του Κάλβου τριγυρίζουν στα λιβάδια του Λινκλνσάιρ
70. Δημήτρης Χατζής: Το τέλος της μικρής μας πόλης, Το διπλό βιβλίο
71. Κωνσταντίνος Χριστομάνος: Η κερένια κούκλα
72. Γιάννης Ψυχάρης: Το ταξίδι μου, Ζωή και αγάπη στη μοναξιά, Ρόδα και μήλα

Πηγή:
http://www.thessalonikiartsandculture.gr/vivlio/ta-100-kalitera-vivlia-tis-neoellinikis-logotexnias-1813-2013

Γιώργος Χατζηαποστόλου