«Θέατρο δωματίου» και κοινωνικό θέατρο

Είναι γνωστό πως στους περισσότερους και τις περισσότερες από εμάς δεν αρέσουν οι δυσάρεστες εκπλήξεις, αλλά, αντίθετα, αναζητούμε τις ευχάριστες. Επειδή, όμως, θα ήταν άδικο για τους άλλους να μην τους επιτρέπω να μου κάνουν δυσάρεστες εκπλήξεις, -καθώς θα περιόριζε την ελευθερία τους- είχα αποφασίσει να μην δέχομαι καμιά έκπληξη ^.  ούτε τις ευχάριστες! Ομολογώ ότι για πρώτη φορά μετά από αρκετό καιρό, συναισθάνθηκα πως ίσως θα έπρεπε να είμαι πιο ελαστικός με τις εκπλήξεις. Το Σάββατο, λοιπόν, 9 Απριλίου στο χώρο ιδιωτικού εκπαιδευτηρίου του Πειραιά που φιλοξενεί ένα κύκλο σεμιναρίων σχετικών με την Παιδαγωγική Ψυχολογία και την Ψυχική Υγεία  μάθαμε πως εκτός από «μουσική δωματίου» υπάρχει και «θέατρο δωματίου».

Στο τέλος, λοιπόν, εκείνης της ημέρας του παρατεταμένου όσο και ενδιαφέροντος 8ωρου σεμιναρίου, οι εμψυχώτριες, μας επιφύλασσαν μια έκπληξη: είχαν καλέσει δύο άγνωστούς μας ηθοποιούς.
               
                        
Μετά, λοιπόν, από μια σύντομη αποχώρηση -απαραίτητη για την προετοιμασία της παράστασης- ξαναμπήκαμε στην αίθουσα όπου πριν από λίγα λεπτά γινόταν το μάθημα και είδαμε ένα ελλειπτικό κύκλο να σχηματίζεται από τα καθίσματά μας και σε λίγο, σε διαμετρικά αντίθετες θέσεις στάθηκαν οι δύο ηθοποιοί - Ο Ηλίας Κουνέλας και ο Παναγιώτης Καμμένος, ο κοντός και ο ψηλός, ο ξανθός και ο μελαχρινός. Ο ένας σύστησε τον άλλο με φυσικότητα αλλά και με μια υποδόρια περιπαικτική διάθεση -ειδικά από μέρος του Πάνου προς τον Ηλία- επειδή, όπως συχνά συμβαίνει στην κοινωνία μας, για να παίρνουν κάποιον στα σοβαρά πρέπει το κεφάλι του «να στέκεται» σε ένα αξιοπρεπές ύψος που οι κοινωνικές συμβάσεις τοποθετούν τουλάχιστον στο 1,65 μέτρα. Η κίνηση του Παναγιώτη δεν ήταν ούτε επιπόλαια, ούτε αφελής αλλά, στην ουσία, με τον τρόπο αυτό αφαίρεσε από όλους και όλες, από τους θεατές, τη δυνατότητα να εκδηλώσουν την οποιαδήποτε πιθανή ειρωνική διάθεση όπως για παράδειγμα, το να ξεροκαταπιούν ή στην χειρότερη περίπτωση να χαμογελάσουν συγκαταβατικά ' η παράσταση άρχισε... μπροστά σε περίπου 20 ανθρώπους. 

Με «σκηνικά» που χωρούσαν σε έναν μεγάλο σάκο, χωρίς ιδιαίτερο φωτισμό και κοστούμια -πέρα από δύο φωτιστικά, φακούς και κάποια μικροαντικείμενα- έστησαν κυριολεκτικά «από το τίποτα» μια θεατρική παράσταση αξιώσεων. Συνειδητοποίησα, ακαριαία, την ουσία του βιβλίου του Γέρζυ Γκροτόφσκι: Για ένα φτωχό θέατρο.  Φτωχό, όσον αφορά τα τεχνικά μέσα και πλούσιο όσον αφορά την κατάθεση ψυχής αυτών των δύο ζωντανών όντων της παράστασης. Τα «ηχητικά εφέ», δηλαδή οι ήχοι της καθημερινής ζωής που παρήγαγε, μιμούμενος, μόνος του, για περισσότερο από μία ώρα, ο Παναγιώτης Καμμένος, πλέκονταν με ακρίβεια αναπνοής με το λόγο που εξέφερε ο Ηλίας Κουνέλας. Η ατμόσφαιρα της παράστασης, η εναλλαγή των ρόλων, τα αστεία και τα πειράγματα μεταξύ τους, που αργότερα καταλάβαμε πως ήταν οργανωμένα και λειτουργούσαν ως γέφυρες για να συνδέουν τις «πράξεις» του έργου μεταξύ τους, χωρίς διάλειμμα και κυριολεκτικά χωρίς ανάσα, κάλυψαν σε σχεδόν μιάμιση ώρα, χρόνια ολόκληρα ιστορίας, των Ελλήνων που έφυγαν πριν και μετά το τέλος του εμφυλίου. Οι συμπατριώτες μας κατέφυγαν, ως πρόσφυγες, στις Ανατολικές Χώρες και ιδιαίτερα στη Ρουμανία, την Ουγγαρία, την Τσεχία και σε άλλες και προσπάθησαν να ζήσουν πιστεύοντας στον Θεό, σε τόπους όπου η έννοια της Εκκλησίας, της πίστης και των ταφικών εθίμων εκλαμβάνονταν, από τα αντίστοιχα καθεστώτα, ως άχρηστες ή ακόμη και επικίνδυνες, συνήθειες και πρακτικές. 

Όσο η παράσταση προχωρούσε, γινόταν ολοφάνερο πως οι δύο ηθοποιοί έλεγχαν με απόλυτη ασφάλεια τα εκφραστικά τους μέσα, δεν υπήρχε περίπτωση να κομπιάσουν, να ξεχάσουν τα λόγια τους, να σαστίσουν. Ο Ηλίας γύριζε και κοίταζε εμάς τους θεατές, απεύθυνε προς τον καθένα μας προσωπικά τον θεατρικό λόγο, σαν να γράφτηκε για μας και να μην είχε λόγο ύπαρξης χωρίς την παρουσία μας! Μοναδική εμπειρία! Αν μου είχε ζητηθεί από τους ηθοποιούς θα είχα σηκωθεί και θα είχα συμμετάσχει -ως βουβό πρόσωπο- στην παράσταση. Απείχαμε, όπως καταλαβαίνετε, ένα μόλις βήμα από το "συμμετοχικό" ή "διαδραστικό θέατρο". Αυτή η δύναμη της αναπαραγωγής των εμπειριών ζωής που αξίζει να διασωθούν -με το θέατρο- από την καθημερινή φθορά της ζωής και έχουν την ιδιαιτερότητα να μπορούν να διαμορφώνουν συνειδήσεις, συνιστούν ανυπολόγιστη προσφορά  προς τον θεατή -ακροατή. Πάντα αγαπούσα το θέατρο και σε κάθε παράσταση που επέλεγα να παρακολουθήσω έβρισκα νέα στοιχεία και δενόμουν ακόμα περισσότερο μαζί του. Συνδεόμουν με τον ίδιο τρόπο όπως με μια γυναίκα που έγινε σύντροφός μας και όσο ζούμε μαζί της τόσο περισσότερο αναγνωρίζουμε στη συμπεριφορά της στοιχεία που κάνουν τον έρωτα πιο βαθύ και τόσο γοητευτικό και αστείρευτο όσο είναι και το καλλιτεχνικό της ταλέντο.

«Για να είναι κανείς καλός και προικισμένος με ταλέντο άνθρωπος, πρέπει απλά να γεννηθεί τέτοιος. Αυτό είναι ζήτημα της φύσης με τους νόμους της και την κληρονομικότητα. Μα για να είναι κανείς άξιος του δώρου της φύσης, για να μην μείνει ένας απλά προικισμένος άνθρωπος, αλλά για να γίνει ιδιοφυής παράγοντας πρέπει να διαπαιδαγωγήσει το ταλέντο του, να το δουλέψει. Ταλέντο είναι η καλλιέργεια του ταλέντου…. Όσο μεγαλύτερο είναι το ταλέντο τόσο περισσότερο κόπο απαιτεί».

(Αποσπάσματα από γράμματα του Άντον Τσέχωφ προς τον αδερφό του, από το βιβλίο του Γ. Γληνού: «Ώρες σκηνής»)

Ο Ηλίας Κουνέλας στη συνέντευξή του αναφέρει πως δεν του έλεγαν παραμύθια, αλλά μεγάλωσε «μέσα στο παραμύθι» όπως πολλές φορές βιώνεται η ζωή σε μια ξένη χώρα από τους Έλληνες του εξωτερικού.

Το έργο, με τίτλο: «Η 8η Ημέρα» βασίζεται στο κείμενο «Αιώνια Ώρα» του ποιητή Virgil Georghiou (Βιργκίλ Γεωργίου) και διαδραματίζεται σε κάποια μικρή πόλη της Μολδαβίας. Αν το έργο διέθετε τα τεχνικά μέσα θα μπορούσε, χωρίς δυσκολία, να αποτελέσει μια κινηματογραφική ταινία μεγάλου μήκους.

Οι δύο ηθοποιοί μας γύρισαν σε εξωτερικούς χώρους, μας έβαλαν στην ψυχή τους, μας έκαναν να νιώσουμε τι σημαίνει ενσυνείδητη συμμετοχή σε ένα βαθιά καλλιτεχνικό δρώμενο. Σε μια τέτοια παράσταση θα δυσκολευόταν να "συμμετάσχει", μόνο όποιος έχει αφήσει σε εκκρεμότητα προβλήματα που μπορεί να έχει με τον εαυτό του και θεωρεί τη διάθεση κάποιου "ανοιχτού" ανθρώπου -που δοκιμάζει να τον πλησιάσει- ως παράταιρη ενόχληση. Μετά από μια γρήγορη διερευνητική ματιά προς όλους τους συμμετέχοντες στο θεατρικό γεγονός, δεν παρατήρησα κάτι σχετικό, αλλά δεν θα ήταν και εύκολο να διαπιστώσω κάτι τέτοιο, καθώς οι θεατές (εκπαιδευτικοί) έχουν εξασκηθεί σκληρά ώστε να μη δείχνουν τη διάθεσή τους και να εκφράζονται ελεύθερα μόνον όποτε κρίνουν πως το γενικό κλίμα είναι συμβατό με τη διάθεση και τις πεποιθήσεις τους. 

Η ένταση της παράστασης και η ποσότητα της παραστατικής ενέργειας που εκλύθηκε προς κάθε κατεύθυνση ήταν τόσο μεγάλη ώστε κάποια στιγμή έπιασα τον εαυτό μου να περιδιαβάζει τους τοίχους της αίθουσας σαν να αναρωτιόμουν αν τα "τοιχώματα" του "θεατρικού δοχείου" ήταν αρκετά ισχυρά ώστε να αντέξουν το διαβρωτικό καλλιτεχνικό συμβάν. Ανησύχησα επειδή αποσπάστηκε αδικαιολόγητα η προσοχή μου από την αληθινή (θεατρική) πραγματικότητα και μετατοπίστηκε σε μια συμβατική, αδιάφορη και πεζή κατάσταση (τον "πραγματικό" κόσμο). Το εν λόγω συναίσθημα του "κενού", με ξένισε ' έστρεψα αστραπιαία τα μάτια μου στους ηθοποιούς και επέστρεψα βιαστικά στην ασφάλεια του «μύθου». 

Η συγκεκριμένη παράσταση εντάχθηκε οργανικά στο σεμινάριο, που προωθεί την ανάδειξη των αξιών της ζωής στον χώρο της εκπαίδευσης αλλά, ίσως, -όπως παραπονέθηκε μια φίλη- θα μπορούσαμε να την παρακολουθήσουμε με ακόμη μεγαλύτερη προσοχή και να κρατήσουμε περισσότερα εμπειρικά στοιχεία αν δεν μας δυσκόλευε η αναπόφευκτη κόπωση στο τέλος της ημέρας.

Πληροφορίες για την παράσταση και  στοιχεία επικοινωνίας με τους ηθοποιούς μπορείτε να βρείτε στην διεύθυνση:  https://www.facebook.com/H8hHMERA/

Διάβασα τη σχετική ανάρτηση στο FaceBook του Άρη Δαβαράκη   

https://www.facebook.com/ZachariasArisDavarakis…

καθώς και τη συνέντευξη του Ηλία Κουνέλα στη Μάνια Ζούση και την βρήκα αληθινά ανθρώπινη και ειλικρινή.

http://www.avgi.gr/article/5182144/ilias-kounelas-exei-pethanei-to-theatro-protagoniston

Γιώργος Χατζηαποστόλου