Μαύρος ροδώνας

Κατά την 13η μέρα του τελευταίου μήνα του φθινοπώρου, ημέρα Παρασκευή και ώρα 8η βραδινή, ο καιρός ήταν εξαιρετικός για την εποχή, σχεδόν καλοκαιρινός και μας προτάθηκε από τη γνωστή θεατρολόγο (και όχι μόνο) Εύη Προύσαλη μια σημαντική θεατρική παράσταση. Η οικονομική μας κατάσταση επέτρεπε θεατρική έξοδο. Προσεγγίσαμε εύκολα τον θεατρικό χώρο γιατί βρισκόταν στο κέντρο της Αθήνας, λίγο κάτω από την Ομόνοια (Θέατρο Άττις, Νέα Σκηνή). Χωρίς να το συνειδητοποιήσω, βρέθηκα να στέκομαι σιωπηλός μπροστά σε έναν ροδώνα με μαύρα τριαντάφυλλα. 

Τίτλος: «Εμείς»

Συγγραφέας: ο Γιεβγκένι Ζαμιάτιν (1884-1937) ένας μετα-επαναστατικός Ρώσος διανοούμενος.

Θέμα: ο ρόλος των εννοιών στη διαμόρφωση των ιδεών, οι σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων.
Χώρος/χρόνος: αφηρημένος (μια μελλοντική φάση της ανθρώπινης κοινωνίας,1500 χρόνια από σήμερα).
Η υπόθεση του έργου:

Το έργο Εμείς [Mbl] (γράφτηκε το 1921, αλλά εκδόθηκε το 1927) και αναλύει με εντελώς αντισυμβατικό τρόπο -σε σχέση με το παραδοσιακό ρεαλιστικό θέατρο- τις μηχανικές σχέσεις και τις αγχώδεις σκέψεις ενός μικρού αριθμού ανθρώπων που συνυπάρχουν απόλυτα εξατομικευμένοι, ύστερα από έναν μακροχρόνιο παγκόσμιο πόλεμο. Στο τέλος του πολέμου απομένουν κατεστραμμένες χώρες και τα λίγα κράτη που διασώζονται ενοποιούνται σε μια ολοκληρωτική πολιτεία, το Μονοκράτος, όπου την απόλυτη εξουσία ασκεί ο -λεγόμενος- Ευεργέτης, πρόδρομος του «Μεγάλου Αδελφού». Οι πολίτες, χάνουν την ανθρώπινη ταυτότητά τους και τα ονόματά τους έχουν αντικατασταθεί από γραμματικούς και αριθμητικούς κώδικες.  Το Μονοκράτος ετοιμάζεται να επεκτείνει την κυριαρχία του και σε γειτονικούς πλανήτες, στέλνοντας το διαστημόπλοιο “Αφομοιωτής”.  

Το κύριο πρόσωπο του έργου ο D- 503, κατασκευαστής του «Αφομοιωτή», ερωτεύεται την I- 330, μια γυναίκα που εμφανίζεται αναπάντεχα στη ζωή του. Η σχέση μαζί της, τον οδηγεί να αμφισβητήσει και να αναθεωρήσει όλες τις αξίες και τις θέσεις που υποστήριζε ως τότε και να συγκρουστούν μέσα του το Διονυσιακό και το Απολλώνιο στοιχείο (ένστικτο και λογική, αντίστοιχα) που φέρουν όλοι οι άνθρωποι. Η I- 330 αποτελεί το σύμβολο της ελευθερίας, της αντίστασης και της ανάκλησης της προσωπικής/ιστορικής μνήμης και προβάλει τη φυσιογνωμία της ανεξάρτητης γυναίκας αρχηγού σε έναν κόσμο όπου όλοι (άνδρες και γυναίκες) έχουν υποταχθεί στην εξουσία του Ευεργέτη. 

Το έργο Εμείς του Γιεβγκιένι Ζαμιάτιν, ενέπνευσε τον Τζορτζ Όργουελ για τη συγγραφή του περίφημου “1984”, τον Άλντους Χάξλευ για το έργο ο «Θαυμαστός Καινούριος Κόσμος», τον Ρέι Μπράντμπερι για το «Φαρενάιτ 451», και άλλους. 

Ο σκηνοθέτης (Σάββας Στρούμπος) τοποθέτησε τη σκηνή στο ίδιο επίπεδο με τους θεατές, αλλά οι ηθοποιοί βρίσκονταν σε άλλη διάσταση' επέτρεψε στη σκηνή να εισχωρήσει ανάμεσα στους θεατές με το τριγωνικό σχήμα της. Στα σκηνικά χρησιμοποίησε μόνο τρία χρώματα: το λευκό το κόκκινο και το μαύρο, σύμβολα, κατά τη γνώμη μου, της ελευθερίας, του αίματος και της ζωής, και της καταπίεσης και ανελευθερίας, αντίστοιχα. Το εύρημα της χρήσης της πλάτης ενός καθίσματος ως ηχείου έγχορδου οργάνου και η αξιοποίηση της μουσικής ως δομικού στοιχείου της παράστασης συνέβαλαν αποφασιστικά στη δημιουργία αυτής της αλλόκοτης όσο και απρόσμενα οικείας ατμόσφαιρας. Όταν οι συντελεστές μιας παράστασης είναι τέτοιου επιπέδου, τότε ακόμη και ένας χώρος που φαίνεται να είχε κατασκευαστεί αρχικά ως επαγγελματικός ή χώρος στάθμευσης (!) μετασκευάζεται με σχετική ευκολία (!) σε εξωχρονική και εξωπραγματική αποβάθρα ονείρων, εφιαλτών και λύτρωσης από τα δεσμά μιας ανυπόφορης για τους ανθρώπους πραγματικότητας.

Οι ηθοποιοί:   

Θαυμάσια μεταφορά του προσωπικού διλήμματος (ασφάλεια ή ελευθερία) και της κοινωνικής επιλογής (πράξη ή απραξία) από τον Δαυίδ Μαλτέζε. Παρουσίαση μπροστά στα μάτια μας όλων των στοιχείων που είχα φανταστεί πως μπορούν να κάνουν μια γυναίκα άξια και ικανή να ζήσει και να πεθάνει για όσα πιστεύει και για όσα αγαπάει, από την Ελεάνα Γεωργούλη. Η Έλλη Ιγγλίζ ισορρόπησε στο διττό ρόλο της αφηγήτριας και της ηθοποιού (απαιτητική λειτουργία). Η Έβελυν Ασουάντ απενοχοποίησε, με μια κοριτσίστικη ανεμελιά, όσα από τα θηλυκά του κόσμου δεν είναι τίποτε άλλο παρά "σκεύη ηδονής". Τελικά, ολοκληρωμένος άνθρωπος φαίνεται να είναι αυτός που ξεπερνάει τα μειονεκτήματα του φύλου του και εμπνέει τον σύντροφό του να τον μιμηθεί. Ο Δημήτρης Παπαβασιλείου στο ρόλο του Ευεργέτη καταφέρνει να γίνει απίστευτα αποκρουστικός σχεδόν δαιμονικός (μεγάλο επίτευγμα στη θεατρική σκηνή). Η εικόνα του Ευεργέτη κυμαίνεται από διαστροφική έως αηδιαστική και αφορά την προβολή της μαύρης «ψυχής» πάνω στον καμβά ενός σχεδόν ανάπηρου -συναισθηματικά- σώματος.

Το όνομα της θεατρικής ομάδας: Σημείο Μηδέν

Κατανόησα τον τίτλο της ομάδας όταν ενημερώθηκα για το Σημείο Μηδέν της Ενέργειας.  Αν δεν το γνωρίζετε, Σημείο Μηδέν της Ενέργειας θεωρείται ο χώρος όπου όλα είναι ήρεμα και ισορροπημένα και τοποθετείται από τους φυσικούς επιστήμονες στο κέντρο του κάθε τυφώνα. Την ενέργεια αυτή επισήμανε για πρώτη φορά ο Άλμπερτ Αϊνστάιν. Το σημείο μηδέν είναι σήμερα η αφετηρία των ερευνών της λεγόμενης Νέας Ενέργειας.

Συμπλήρωσα την εικόνα αυτής της αρχικής προσέγγισης σχετικά με το σωματικό θέατρο όταν ανακάλυψα διαφωτιστικές πληροφορίες στο άρθρο-παρουσίαση της θεατρολόγου Μαρίας-Ευθυμίας Γιαννάτου : Μαθαίνοντας για το σωματικό θέατρο (3-5-2014)

Θέλω, όμως, να είμαι ειλικρινής μαζί σας. Αν με ρωτήσετε ποια είναι η μορφή θεάτρου που με ελκύει πραγματικά θα σας έλεγα πως παραμένει το ρεαλιστικό θέατρο ("μίμησις πράξεως...") αλλά με την απαραίτητη συμπλήρωση στοιχείων του σωματικού θεάτρου στις στιγμές της κορύφωσης της δράσης, των κρίσεων, των συγκρούσεων του ατόμου με το σύνολο. Υπάρχει ζωτική ανάγκη να "εμβολιαστεί" το ρεαλιστικό θέατρο με τα ενεργά "αντι-σώματα" του σωματικού θεάτρου.

Αλλά γιατί είναι τόσο ξεκομμένο το σωματικό θέατρο από την αντίληψη που έχουμε σχηματίσει για τον ρεαλιστικό τρόπο με τον οποίο πρέπει να παρουσιάζεται μια θεατρική παράσταση; Πιστεύω πως η ανάγκη των φιλοσόφων και των καλλιτεχνών να διακριθούν στο χώρο τους, τους οδηγεί στη δημιουργία του διαφορετικού, του απόλυτα ανατρεπτικού και εν τέλει του εξωπραγματικού έως και του σημείου του ανεδαφικού. Φαίνεται να τους απασχολεί περισσότερο να αποκτήσουν καλλιτεχνική ταυτότητα και να επιβιώσουν -πράγμα θεμιτό- παρά να αποκτήσουν κοινωνικό ρόλο στη ζωή, μέσα από το θέατρο.

Αδυνατώ να καταλάβω τον λόγο που η "μέθοδος Στανισλάβσκι" δε θα μπορούσε να συνδυαστεί με τη "μέθοδο Τερζόπουλου" ή και με άλλες πρωτοποριακές όσο και πανάρχαιες μεθόδους. Δυσκολεύομαι να συνειδητοποιήσω γιατί θα πρέπει το σωματικό θέατρο να απευθύνεται σε λίγους μορφωμένους θεατές και όχι στους περισσότερους, όπως το ρεαλιστικό θέατρο. Βέβαια, το θέατρο οφείλει να «ανεβάζει» τους θεατές σε ένα ανώτερο επίπεδο και όχι να κατεβαίνει στο δικό τους, πιθανώς, αλλά όχι απαραίτητα, χαμηλότερο επίπεδο, μα όχι «τραβώντας» τους από τα μαλλιά ή σοκάροντάς τους με τον τρόπο που χρησιμοποιούν το ηλεκτροσόκ οι ψυχίατροι. Στόχος της θεατρικής τέχνης πιστεύω πως θα πρέπει να είναι να «επιβιώσουν» όλοι οι θεατές / ακροατές με την ολοκλήρωση της πρωτοποριακής θεατρικής «θεραπείας» και να ζήσουν συνειδητότερα και όχι να νομιμοποιήσουμε αρκετές «παράπλευρες απώλειες».  Οι εικόνες των καλλιτεχνών στα αρχαία αγγεία που κινούν ελεύθερα το σώμα τους, χορεύουν αλλά και υποδύονται ρόλους δεν αποτελεί απόδειξη πως έκαναν μόνο αυτό σε μια θεατρική παράσταση. Μάλλον χρησιμοποιούνται από τους ζωγράφους και τους γλύπτες της αρχαιότητας για να δηλώσουν παραστατικά χαρακτηριστικές στιγμές κορύφωσης της δράσης, αλλά και σημεία συμβολισμού μιας τελετής ή μιας εκδήλωσης. 

Ο ρόλος του λόγου είναι ιδιαίτερα σημαντικός για να λειτουργεί μόνο ως συνδετική ουσία ανάμεσα στα σωματικά δρώμενα μιας θεατρικής παράστασης. Οι φιλόλογοι-μεταφραστές του παλιού καιρού που καταδυνάστευαν με την απόλυτη κυριαρχία του λόγου, το θέατρο, πρέπει να παραμεριστούν αλλά όχι να εξοντωθούν λόγω της έλευσης μιας νέας παντοκρατορίας της σωματικής κίνησης. Δεν θα μισήσουμε τη δημοτική μας μουσική παράδοση επειδή χρησιμοποιήθηκε από δικτατορικά καθεστώτα ως στοιχείο προπαγάνδας μιας αρρωστημένης εκδοχής του πατριωτισμού. Παρόμοια, δεν θα απορρίψουμε τον λόγο στο θέατρο επειδή επιχειρήθηκε για μεγάλο διάστημα μετά την απελευθέρωση της χώρας το 1821, μέσα από μια λογο-πλημμύρα, να ελεγχθούν ιδεολογικά και πολιτικά οι άνθρωποι από τη μοναρχία, από τους πολιτικάντηδες και τους σοφολογιότατους που είχαν στρατευθεί στο πλευρό της.

Η σύνθεση είναι, μάλλον, η απάντηση στην τέχνη, αλλά ο ατομισμός, η ανάγκη ύπαρξης και επιβίωσης των καλλιτεχνών και η βεβαιότητά τους πως κατέχει ο καθένας από αυτούς την απόλυτη αλήθεια, εμποδίζει τη συνύπαρξη, την επικοινωνία και την ελεύθερη αλληλεπίδραση μεταξύ τους.

Το θέατρο παραμένει, με όλους τους «καιρούς» η κορυφαία μορφή σύνθεσης και συνύπαρξης των περισσότερων μορφών τέχνης, όποιους τρόπους και αν επιχειρούν οι καλλιτέχνες για να την εκφράσουν. Κάπως έτσι, συν-αισθάνθηκε και ο Γιώργος Χ ανάμεσα στα σώματα, κατά το "Ο Μαθιός Πασχάλης ανάμεσα στα τριαντάφυλλα".

Γιώργος Χατζηαποστόλου  

Πηγές :

http://simeiomiden.gr/shows/emeis/

http://www.artmag.gr/articles/art-articles/about-art/item/5693-learningaboutphysicaltheater-about-art

Παραπομπές σε ταινίες : 
George Orwell - Michael Radford : 1984  (1956) 
https://www.youtube.com/watch?v=AhfQexLfW3E
Ray Bradbury - Francois Truffault : Farenheit 451 (1966) 
https://www.youtube.com/watch?v=T0bVqgBSZHk
Aldous Huxley- Leslie Libman, Larry Williams : Brave New World  (1980)  
https://www.youtube.com/watch?v=ek5vse2_Aq0
Terry Gilliam - Charles Kewn : Brasil  (1985) 
https://www.youtube.com/watch?v=XmSBtDLgBSQ