Με το δικό τους νου και τις δικές τους λέξεις
Χρήστος Θεοφιλίδης Πανεπιστήμιο Λευκωσίας
10ο Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου (2008), σ.σ. 821-822
Σκοπός
της μελέτης ήταν να περιγράψει τις απόψεις μεταπτυχιακών φοιτητών για
εξαμηνιαίο μάθημα Εκπαιδευτικής Διοίκησης που παρακολούθησαν, το εννοιολογικό
πλαίσιο του οποίου ήταν η εποικοδόμηση της γνώσης μέσα από ενεργητική πρόσκτηση
και βιωματική μάθηση. Οι απόψεις των φοιτητών τεκμηριώθηκαν με τη βοήθεια
ποσοτικών και ποιοτικών δεδομένων και συγκλίνουν στα εξής: οι φοιτητές
ικανοποιήθηκαν σε υψηλό βαθμό με το μαθησιακό κλίμα που επικράτησε στο μάθημα·
ανέφεραν ως κύρια χαρακτηριστικά της εμπειρίας τους την ομαδικότητα που
αναπτύχθηκε στο μάθημα, την ανοικτή επικοινωνία και διάδραση που χαρακτήριζε
τις συναντήσεις, την πρωτοτυπία της διδασκαλίας και τον ενεργητικό ρόλο που
διαδραμάτιζαν οι ίδιοι κατά τη διάρκειά της. Οι ίδιοι έκριναν ότι το μάθημα στο
σύνολό του ήταν αποτελεσματικό και παραδειγματικό για τους ιδίους.
Εισαγωγή
Οι
εξελίξεις στις Επιστήμες Αγωγής και στην Ψυχολογία έχουν διαμορφώσει ένα νέο
εννοιολογικό πλαίσιο μέσα στο οποίο πρέπει να διεξάγεται η διδασκαλία-μάθηση. Η
μετωπική διδασκαλία, με κέντρο βάρους τη μετάδοση, έχει αντικατασταθεί με την
ενεργητική μάθηση, με κέντρο βάρους την πρόσκτηση. Ο μανθάνων ως ακροατής
αντικαθίσταται από το μανθάνοντα ως δρων συνυποκείμενο της διδασκαλίας. Ο
διδάσκων ως μεταδότης γνώσεων αντικαθίσταται από το διδάσκοντα ως ενορχηστρωτή
και πλοηγό της μάθησης. Ποιοι παράγοντες συνέβαλαν στη διαμόρφωση του νέου
αυτού πλαισίου διδασκαλίας και μάθησης;
Ένα
διεθνές συνέδριο που έγινε το 1960 στο Woodshole της Αμερικής, με συμμετοχή
επιφανών επιστημόνων Παιδαγωγικών και Ψυχολογίας, μπορεί να χαρακτηριστεί ως
κοπερνίκειος στροφή στην οργάνωση της διδασκαλίας και της μάθησης (Bruner,
1960). Στο συνέδριο εκείνο αναλύθηκε η επιστημολογία της σκέψης του
αναπτυσσόμενου ανθρώπου και τονίστηκε η προοδευτική οργάνωσή της και η
δυνατότητα του ατόμου να μαθαίνει μέσα από τη δράση και την προσωπική του
ανακάλυψή. Το κίνημα της Προοδευτικής Αγωγής και η επιμονή του αμερικανού
φιλοσόφου και παιδαγωγού John Dewey «μανθάνειν δια του πράττειν» προετοίμασαν
το έδαφος γι’ αυτήν την αλλαγή. Η επιμονή του επίσης αμερικανού εκπαιδευτικού
ψυχολόγου Jerome Bruner (1961) για μάθηση με ανακάλυψη έθεσε τις μεθοδολογικές
βάσεις για μάθηση η οποία στηρίζεται στην ενεργητική πρόσκτηση.
Ως
αποτέλεσμα, το εννοιολογικό πλαίσιο της διδασκαλίας σήμερα αποδέχεται και
συστηματοποιεί τον ενεργητικό ρόλο του μανθάνοντα. Η μάθηση πρέπει να
επιτυγχάνεται μέσα από ενεργητική πρόσκτηση και να έχει βιωματικό χαρακτήρα
(βλέπε Bruner, 1996· Dewey, 1938, 1960· Duckworth, 1964). Ο μανθάνων πρέπει να
οικοδομεί ο ίδιος τη γνωσιολογική του συγκρότηση μέσα από τη δική του δράση,
μέσα από εποικοδόμηση, η οποία έχει υποκειμενικό χαρακτήρα και είναι συνεχώς
αναδυόμενη και αναδιαμορφούμενη (βλέπε Brooks & Brooks, 1993· Fosnot, 1996·
Fox, 2001·Kivinen & Ristela, 2003· Richardson, 1997· von Glazerfeld, 1988).
Πρόσθετα, η μάθηση πρέπει να έχει κοινωνικό χαρακτήρα και, συνεπώς, ο μανθάνων
πρέπει να αποκτά γνώση μέσα από κοινωνική μεταβίβαση, συγκρίνοντας αυτό που
συλλαμβάνει ο
ίδιος ως αντικειμενική γνώση με αυτό που προτείνουν οι συνμανθάνοντές του
(Dewey, 1916, 1980· Piaget, 1977· Vygotsky, 1978).
Συμπερασματικά,
η μάθηση πρέπει να είναι ανακάλυψη του διδάσκοντα και, συνεπώς, βιωματική
(μάθηση που στηρίζεται σε ενεργητική πρόσκτηση)· ταυτόχρονα, αυτή πρέπει να
στηρίζεται σε κοινωνική μεταβίβαση (μάθηση που επέρχεται μέσα από διαβούλευση
και συνεργατική προσπάθεια). Το εννοιολογικό αυτό πλαίσιο εκφράζεται σήμερα με
διδακτικές προσεγγίσεις όπως διερευνητική διδασκαλία, μάθηση με ανακάλυψη,
συνεργατική μάθηση. Σε επίπεδο πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, οι
διδακτικές αυτές προσεγγίσεις βρίσκουν σήμερα ευρεία εφαρμογή.
Στην
τριτοβάθμια εκπαίδευση, ωστόσο, μόλις πρόσφατα άρχισαν παρόμοιοι παιδαγωγικοί
προβληματισμοί (Gardiner, 1994· Saroyan & Amundsen, 2004· Sutherland &
Bonwell, 1996). Οι σχετικές έρευνες και δημοσιεύσεις συνεχίζουν με αυξημένο
ρυθμό. Συνακόλουθα, διεθνή συνέδρια1 οργανώνονται κατ’ έτος με επικέντρωση της προσοχής στο
εννοιολογικό πλαίσιο της διδασκαλίας και μάθησης στην τριτοβάθμια εκπαίδευση
και στα αποτελέσματα σχετικών ερευνών και πειραματικών εφαρμογών. Ως
αποτέλεσμα, υπάρχει σήμερα ένα συνεχώς αυξανόμενο ενδιαφέρον για την ποιότητα
διδασκαλίας που εφαρμόζεται στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Διδακτικές
προσεγγίσεις όπως συνεργατική μάθηση, ενεργητική μάθηση, μάθηση με λύση
προβλήματος τυγχάνουν ιδιαίτερης προσοχής εκ μέρους των διδασκόντων σε ιδρύματα
τριτοβάθμιας εκπαίδευσης (Brody, 2008).
Η
μελέτη αυτή συνιστά έναν τέτοιο προβληματισμό. Το εξαμηνιαίο μεταπτυχιακό
μάθημα «Οργάνωση και διοίκηση σχολείου» διδάχτηκε κατά το χειμερινό εξάμηνο του
ακαδημαϊκού έτους 2007-2008, με μεθοδολογικό υπόβαθρο τη βιωματική και
συνεργατική μάθηση και την εποικοδομητική φιλοσοφία. Η μελέτη φέρνει στο
προσκήνιο τις απόψεις των φοιτητών για το περιεχόμενο και το μεθοδολογικό
πλαίσιο του μαθήματος, καθώς και τα συναισθήματά τους για την εμπειρία που
αποκόμισαν από αυτό. Αυτό υποβάλλει άλλωστε και ο τίτλος «Με το δικό τους νου
και τις δικές τους λέξεις».
