Μια ανάλυση ενός ομαδικού, παιδικού έργου τέχνης με θέμα: "Ειρήνη ή Πόλεμος"
Όλα αυτά που γράφω είναι φανερό πως μπορείτε να τα δείτε κι εσείς, αλλά με συνεπαίρνει η χαρά της παιδικής απλότητας και της πρωτοτυπίας. Θεωρώ βέβαιο πως αυτή την ανάλυση που ακολουθεί δεν θα τη διαβάσει κανένα παιδί. Τα παιδιά ενδιαφέρονται να ζήσουν, να φανταστούν και να χαρούν, ενώ οι μεγάλοι ικανοποιούνται, στην καλύτερη περίπτωση με το να αντιληφθούν, να σημειώσουν και να καταλάβουν.
Η δασκάλα, (μάλλον) γιατί οι δάσκαλοι είναι πολύ λιγότεροι στα δημοτικά σχολεία της χώρας, χώρισε ένα λευκό κομμάτι χαρτί στη μέση και το τοποθέτησε στην έδρα, σε ένα τραπέζι ή σε ένα από τα πρώτα θρανία μιας τάξης, πιθανότατα της πρώτης (το πολύ δευτέρας) δημοτικού.
Εκείνη μάλλον στεκόταν όρθια ανάμεσα στα παιδιά γιατί η αρκετά ευθεία διαχωριστική γραμμή που χαράχτηκε με το χέρι (χωρίς τη βοήθεια χάρακα) δείχνει μια μικρή καμπύλη στο τέλος της, που υποδηλώνει αστάθεια στήριξης του σώματός της ή τα παιδικά κορμάκια ανάμεσα στα οποία κινήθηκε το χέρι ήταν πολύ κοντά μεταξύ τους και δεν επέτρεπαν στη δασκάλα μια ελάχιστη ελευθερία κίνησης.
Ύστερα, με μια διάθεση γκράφιτι "επί χάρτου", σχεδίασε τους τίτλους με τα πλαίσια των γραμμάτων σχηματισμένα για μεν την Ειρήνη με κόκκινο μαρκαδόρο, για δε τον Πόλεμο με σκούρο μαρκαδόρο και ζήτησε από τα παιδιά να τα γεμίσουν με όποιο χρώμα νομίζουν ότι ταιριάζει στις δύο έννοιες.
Τα διαδοχικά χρώματα που επιλέχθηκαν για την Ειρήνη ήταν: Βυσσινί, Πορτοκαλί, Ροζ, Γαλάζιο, Ροζ, Κόκκινο ' δηλαδή, χρώματα της Φύσης και της Ζωής, ενώ για τον Πόλεμο: θαμπό Πράσινο, γκρί, γκριζο-πράσινο, δηλαδή χρώματα της ερημιάς και του θανάτου. Φαίνεται ότι ο πόλεμος δεν προσφέρεται για την άνθιση χρωμάτων και τείνει να τα ομογενοποιήσει όλα σε αποχρώσεις του γκρι (πολύ λιγότερες από τις 50 που ανέλυε ο Αλμπέρ Καμύ ή από όσες θα μπορούσε να διακρίνει ψηλά από το αεροπλάνο του ο Αντουάν ντε Σαιντ Εξυπερύ).
Ας ξεκινήσουμε να παρατηρούμε μεγεθύνοντας από το αριστερό μέρος της εικόνας. Κάτω από τα πρώτα γράμματα της λέξης Ειρήνη είναι γραμμένη η λέξη αγάπη ' δεν βρίσκεται σε ευθεία γραμμή και το "Γ" έχει χαραχτεί με οριζόντια αναστροφή ' δεν έχει σημασία, το μήνυμα μεταδίδεται, άλλωστε η αγάπη χαρίζεται αυθόρμητα και δεν ακολουθεί γραμματικούς κανόνες.
Κάτω από τη λέξη Αγάπη έχει γραφτεί η λέξη Χαρά που δείχνει να δανείζεται το τελικό Άλφα της από το μεσαίο Α της λέξης Αγάπη. Αυτή η απουσία του τελικού Α μοιάζει να προσφέρεται από τα παιδιά σ' εμάς τους ενήλικες για να τη συμπληρώσουμε με όποια στοιχεία ετυμολογικής φαντασίας μας προσέφερε η τυπική μας εκπαίδευση ' έτσι θα μπορούσε να είναι: Χάρ-η, Χάρμ-α, Χάρα-μα, ενώ αν πάει ο νους μας στο κακό, η λέξη Χάρ-ος που ταιριάζει όμως, πολύ, στο δεξιό μέρος της εικόνας.
Κάτω από τη λέξη Χαρά υπάρχει η λέξη Σχολείο. Στην αρχή μου έκανε εντύπωση αυτή η άμεση συσχέτιση Χαράς-Σχολείου, αλλά αμέσως σκέφτηκα πως στην αρχή της τυπικής εκπαίδευσης το σχολείο δεν έχει προλάβει ακόμα να καταστρέψει την παιδική δημιουργικότητα και φαντασία με την τυπολατρική νοοτροπία του και μοιάζει ακόμα ως μια φυσιολογική συνέχεια της "προ σχολείου" παιδαγωγικής ανάπτυξης του παιδιού, όπου η οικογένεια παίζει τον κύριο ρόλο. Το πρώτο γράμμα της λέξης είναι γραμμένο με το λατινικό "C" αντί με το ελληνικό τελικό "Σ" και το βρίσκω κατανοητό από την άποψη πως πολλά παιδάκια είναι ξενόγλωσσα ως προσφυγάκια και γιατί το συγκεκριμένο γράμμα απαιτεί σημαντική δεξιότητα που το χεράκι δεν έχει ακόμα αποκτήσει. Δίπλα στη λέξη ένα απλούστατο σχεδιάκι ενός σχολείου σε πράσινο πλαίσιο, με μια πόρτα ένα παράθυρο (το δημόσιο σπιτάκι του παιδιού, στην πραγματικότητα) με ένα κομμάτι ουρανού να έχει εισβάλλει στη στέγη και σε πρώτο πλάνο ένα παιδάκι με απλωμένα χέρια έτοιμα να αγκαλιάσουν όλο τον κόσμο. Αντί καπνού από την καμινάδα του σχολείου αναδύεται μια κόκκινη καρδιά! Χωρίς παραπέρα σχόλια!
Με δυσκολία διέκρινα, δεξιότερα μια χαμογελαστή φατσούλα που φαίνεται να σχεδιάστηκα ξανά καθαρά (με άνωθεν παρέμβαση).
Στη δεξιά πλευρά της εικόνας, σε επαφή με το όριο που χωρίζει στα δύο το έργο, βρίσκεται η φιγούρα ενός χαμογελαστού ξανθού κοριτσιού, με λουλούδια στα μαλλιά, αναψοκοκκινισμένα μάγουλα από την έξαψη της χαράς, ένα ροζ φόρεμα με ένα πράσινο και ένα γαλάζιο μανίκι, (σύμβολα της καταπράσινης γης και της θάλασσας) στολισμένο σε όλη του την έκταση με καρδούλες που καταλήγει σε δύο γαλάζια πόδια όπως αρμόζει σε μια χώρα όπως η Ελλάδα που πάντα στηριζόταν στη γαλάζια της θάλασσα.
Η Ειρήνη, βέβαια, είναι γένους θηλυκού, γιατί διαφορετικά πως θα μπορούσε να γεννούσε αγάπη, χαρά, ευτυχία και ελευθερία;
Στο επίπεδο της γυναικείας φιγούρας της Ειρήνης και κάτω από το Σχολείο έχουν τοποθετηθεί: το Φαγητό, η Παιδική Χαρά (χωρίς διάστημα ανάμεσα στις λέξεις) ' η Χαρά, εξάλλου δεν έχει κενά διαστήματα, είναι συνεχής και έντονη και, τέλος τα Ρούχα. Δεν είναι περίεργο που τα παιδιά τοποθετούν τόσο χαμηλά στις ποιότητες της Ειρήνης τα Ρούχα, αφού πέρα από τις ανάγκες για προστασία από τις καιρικές συνθήκες (κρύο ή ζέστη), τα πράγματα αυτά έχουν καταλήξει -από τους μεγάλους- να θεωρούνται στοιχεία αυτοπροβολής και σημάδια υπογράμμισης των κοινωνικών ανισοτήτων.
Πάντως, υπάρχουν και ορισμένα σύμβολα που δυσκολεύομαι να ερμηνεύσω:
Δίπλα στη φιγούρα της Ειρήνης υπάρχουν δύο μαύρες, μικρές στενόμακρες φιγούρες. Θα μπορούσαν να είναι δύο μαύρα παιδάκια (από χώρες της Αφρικής) ' ένα με τουλπάνι και ένα με βαμμένο ροζ μαλλί (αλλά αυτό εντάσσεται στις ιδιορρυθμίες της εφηβείας), δύο γλυπτά από έβενο μοντέρνας τεχνοτροπίας ή δύο καμμένα δέντρα στα οποία έχουν φυτρώσει ένα μανιτάρι (στο δεξιό) ή έχει τοποθετηθεί μια γυάλα με χρυσόψαρο (στο αριστερό). Χαίρομαι που δεν καταλαβαίνω, γιατί, έτσι, μου επιτρέπεται να φανταστώ.
Τέλος, στη βάση της αριστερής πλευράς του έργου, φαίνεται να υπάρχει ένας κίτρινος, μάλλον κομμένος, κορμός δέντρου από τον οποίο έχουν ξεπροβάλλει -πλαγίως- ένα πράσινο και ένα κόκκινο φύλλο. Μ' αρέσει όταν τα δέντρα παίρνουν την πρωτοβουλία να ανοίγουν μετά από ένα τέτοιο ακραίο κλάδεμα, όποια κι αν είναι η χρωματική επιλογή των φύλλων που θα βγάλουν.
Αν το σχηματάκι δεν είναι δέντρο θα μπορούσε να είναι ένα κερί που ανάβει -μόνο του- αφιερωμένο στο μέλλον της Ειρήνης.
Ας πάμε τώρα στο δεξιό μέρος της εικόνας. Ο Πόλεμος στα ελληνικά είναι γένους αρσενικού, όπως ο άνεμος, ο κεραυνός κτλ. Η φατσούλα της δυστυχίας μας προετοιμάζει για το τι θα ακολουθήσει. Η φιγούρα του είναι μικρότερη από αυτή της Ειρήνης, τα μαλλιά του είναι όρθια, από τον θυμό, την οργή και τη διάθεση επιβολής και εκδίκησης. Το πρόσωπό του δεν υπάρχει, ή, έτσι όπως είναι μαυρισμένο, βρίσκεται κρυμμένο πίσω από τους καπνούς των μαχών. Το σώμα του είναι βρεγμένο από το αίμα όσων θυσιάζονται στις προσταγές του ' βρίσκεται σε κίνηση ' δεν στέκεται.
Οι έννοιες που συνοδεύουν την παρουσία του είναι: Λύπη, Πόνος και μια τρίτη (δυσδιάκριτη) θα μπορούσε να είναι Θάνατος. Στα πόδια του είναι γραμμένη με τεράστια γράμματα, ακανόνιστα από την ταραχή, τον τρόμο και τη δυστυχία που προκαλεί, η λέξη Φωτιά.
Αριστερά από τη φωτιά ένας άδειος κύκλος και κάτω απ' όλα ο σταυρός του νεκροταφείου' "κάτω από την προσωπίδα ένα κενό" που έλεγε ο Γιώργος Σεφέρης στον βασιλιά της Ασίνης. Γιατί να υπηρετεί κάποιος ένα κενό; Για να το νοηματοδοτήσει σύμφωνα με τα ιδιωτικά του συμφέροντα και την εκδικητική ηθική του;
Έστω! Θα αποκτήσει ποτέ μια τέτοια, μάταιη και ακαταλόγιστη, προσπάθεια σκοπό και περιεχόμενο;
Κι αν δεν μπορούμε να ανακτήσουμε την παιδική αθωότητα, ας κάνουμε, τουλάχιστον μια προσπάθεια να δούμε καθαρά.
Γιώργος Χατζηαποστόλου
