Ένας κανονικός ναυτίλος

 Ρωμανού του Μελωδού: "Μυρίσαι το Άριστον (XV)"

(Οδυσσέας Ελύτης: Ο μικρός ναυτίλος)

Τα παιδικά μου χρόνια είναι γεμάτα καλαμιές.
Ξόδεψα πολύν άνεμο για να μεγαλώσω.
Μόνον έτσι όμως έμαθα να ξεχωρίζω
τους πιο ανεπαίσθητους συριγμούς,
ν' ακριβολογώ μες στα μυστήρια.

Μια γλώσσα όπως η ελληνική
όπου άλλο πράγμα είναι η αγάπη 

και άλλο ο έρωτας.
Άλλο η επιθυμία και άλλο η λαχτάρα.
Άλλο η πίκρα και άλλο το μαράζι.
Άλλο τα σπλάχνα και άλλο τα σωθικά.
Με καθαρούς τόνους, θέλω να πω,
που -αλλοίμονο-
τους αντιλαμβάνονται ολοένα λιγότερο
αυτοί που ολοένα περισσότερο απομακρύνονται
από το νόημα ενός ουράνιου σώματος
που το φως του είναι ο αποφλοιωμένος μας μόχθος,
έτσι καθώς δεν παύει να επαναστρέφεται κάθε μέρα 

όλος θάμβος για να μας ανταμείψει.

Θέλουμε - δε θέλουμε, 

αποτελούμε το υλικό μαζί και το όργανο
μιας αέναης ανταλλαγής ανάμεσα σε αυτό που μας συντηρεί
και σ' αυτό που του δίνουμε για να μας συντηρεί:
το μαύρο που δίνουμε για να μας αποδοθεί λευκό,
το θνησιμαίο, αείζωο. 

Και χρωστάμε στη διάρκεια μιας λάμψης την πιθανή ευτυχία μας.

Σχόλιο:

Συμβαίνει κάθε φορά που διαβάζω τον ποιητή να έχω την αίσθηση του θεατή-ακροατή που παρακολουθεί την πρόβα παράστασης ενός απαιτητικού σκηνοθέτη, όπου, μετά το τέλος πολλών επαναλήψεων από μια νεαρή ηθοποιό, της ίδιας σκηνής, αναφωνεί: "Τέλειο ' αλλά, δεν είναι πια αυθόρμητο!" Η μεγάλη τέχνη να φαίνεται αυθόρμητο το αποτέλεσμα αμέτρητων ωρών αναπαραστατικής προσπάθειας είναι χαρακτηριστικό μόνο των πραγματικών καλλιτεχνών. Αληθινά σπουδαίος συγγραφέας, νομίζω, πως είναι όποιος σε πείθει, με την απλότητά του πως έχει ελλείψεις, αδυναμίες, ασάφειες, μα όταν προσπαθήσεις να τον "συμπληρώσεις", να τον "διορθώσεις", να τον "αποσαφηνίσεις" διαπιστώνεις, πως είναι πρακτικά αδύνατο να τα καταφέρεις.

Ο αναλυτικός αλλά και λιτός τρόπος να διδάσκει κάποιος/κάποια, θα έλεγα πως είναι ο γνωστός τρόπος των εμπνευσμένων δασκάλων που το μόνο που δοκιμάζουν είναι να δείξουν στους μαθητές τους την κατάλληλη κατεύθυνση, χωρίς να τους συνοδεύουν σε κάθε τους βήμα στην εκπαιδευτική τους πορεία. Αντίθετα, ο συνθετικός τρόπος διδασκαλίας είναι ο τρόπος των -δήθεν σοφών- εγωκεντρικών δασκάλων, που επιδιώκουν να υποχρεώσουν τους μαθητές τους να ακολουθήσουν τον συντομότερο -κατά τη γνώμη τους- δρόμο προς την κατάκτηση της γνώσης. Έτσι, ενώ οι αυταρχικοί δάσκαλοι, θεωρούν πως κερδίζουν χρόνο, εξανεμίζουν το ενδιαφέρον των μαθητών τους για την διαδικασία της γνώσης και ουσιαστικά τους αποστρέφουν στο μέλλον από προσωπικές εκπαιδευτικές πρωτοβουλίες ' γιατί το συναισθηματικό κόστος που ξοδεύεται για αυτή την "ταχύρρυθμη" εκπαίδευση μετατρέπει τους εκπαιδευόμενους σε υποτελείς της εκπαίδευσης και όχι σε συν-δημιουργούς της παιδείας μαζί με τον δάσκαλο.

Αλλά, γιατί επιλέγει να αναφέρει το καλάμι ο ποιητής; Το καλάμι ή καλαμιά είναι πολυετές, εξαιρετικά ανθεκτικό φυτό βρίσκεται σε τέλματα, έλη και σε υγρά εδάφη, αλλά μπορεί να υπάρξει και σε άνυδρα και ξηρά εδάφη. Μπορεί να καλλιεργηθεί για να προστατεύσει τη γη από τη διάβρωση, για τη δημιουργία διαφόρων ανεμοφρακτών, προστασία διαφόρων καλλιεργειών, σαν καλλωπιστικό, για τη δημιουργία στεγάστρων και πρόχειρων καταλυμάτων (καλύβες). Οι βλαστοί του χρησιμοποιούνται για τη κατασκευή ξύλινων πνευστών οργάνων και καλαμιών ψαρέματος. Από τα φύλλα του κατασκευάζονται διάφορες ψάθες. Ο βλαστός λυγίζει από τον αέρα και αυτό βοηθάει στη διασπορά των διαφόρων σπόρων του. Πέρα από το κοινό καλάμι, ένα άλλο είδος του είναι  το Σπάργανο : πολύμορφο φυτό με λεπτούς βλαστούς που τα φύλλα του είναι σχήματος σπαθιού και είναι όρθια και λεπτά και η δομή  του κορμού του μοιάζει με θαλάσσιας ανεμώνης. Το καλάμι, καθαυτό, με τις διάφορες  χρήσιμες ιδιότητές του θα μπορούσε να συμβολίσει την ποιητική τέχνη; Μάλλον, ναι! Πάντως, στη χειρότερη περίπτωση θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί από τη φαντασία και ως μεταφορικό μέσον! 

Περιμένοντας στον προθάλαμο ενός οδοντογιατρού, φαντάστηκα έναν άνθρωπο, συνηθισμένο, μέτριο, που ετοιμάζεται να πονέσει, με μια ελαφριά αντιπάθεια προς τους ποιητές, να σχολιάζει το παραπάνω ποίημα ως αντίβαρο σε όσους αναλύουν, εμβαθύνουν, ερμηνεύουν την ποίηση ' και αποδίδουν, συχνά, στους δημιουργούς προθέσεις που δεν έχουν, ή ιδιότητες που δεν τους χαρακτηρίζουν ως πρακτικούς, καθημερινούς ανθρώπους. Να ξεκαθαρίσω πως ο άνθρωπος αυτός δεν με αντιπροσωπεύει ούτε με εκπροσωπεί, αλλά μου είναι χρήσιμος ως υλικό αντίβαρο στο ποιητικό μέγεθος του λογοτέχνη, στην αναζήτηση μιας αλήθειας. Αρχίζω λοιπόν, βάζοντας στο στόμα του ποιητή λόγια που είναι απίθανο να έλεγε ποτέ, ακόμα και σε μια κρίση ειλικρίνειας ή άκρατου αυτοσαρκασμού:

Είναι μεγάλος ο αριθμός των καλαμιών που καβάλησα κατά καιρούς.

Είχα πάρει άλλοτε πολύ αέρα, οπότε είχα αρκετό απόθεμα να διαθέσω ξεγελώντας τον εαυτό μου ότι μεγάλωσα. Μόνο έτσι μπόρεσα να παραπλανήσω τον εαυτό μου ότι έμαθα να ξεχωρίζω ελαφρά τριξίματα και τσιριχτούς ήχους από σκουριασμένες πόρτες και παροπλισμένα μυαλά.

Ευδόκησα ή ατύχησα -δεν έχω ακόμα καταλήξει σε ένα από τα δύο- να γνωρίσω την ελληνική γλώσσα όπου η αγάπη και ο έρωτας διακρίνονται όχι για να οριστούν διαφορετικά αλλά για να κανονιστεί η τέλεια αναλογία τους στην συνταγή της ευτυχίας.

Η επιθυμία είναι η αναγκαία αιτία και η λαχτάρα η κτάλληλη αφορμή για να ξεκινήσουμε και να συνεχίσουμε να ζούμε.

Η πίκρα είναι η φανερή γεύση της δυστυχίας και το μαράζι η αδιόρατη οσμή της.

Τα σπλάχνα είναι τα εσωτερικά όργανα λειτουργίας του οργανισμού και τα σωθικά είναι ένα σύνολο από βουβά, ομοειδή πράγματα, κάτι σαν το έρμα των πλοίων, που υπάρχουν για να δίνουν κάποιο περιεχόμενο στο σώμα μας.  

Το φως, όπως και αν το εννοήσουμε: φυσικό, ηθικό, μεταφυσικό, είναι μια υπερβατική "άνωθεν" προσφορά του Υπέρτατου Όντος, είτε Θεό το ονομάσουμε είτε, γενικά, Ανώτερη Δύναμη και βρίσκεται πέρα από κάθε δυνατότητα να το ελέγξουμε ' έτσι, είναι αδύνατο να μπει στην υπηρεσία μας και δεν τίθεται θέμα "να μας ανταμείψει" για τις πράξεις μας, αν υποθέσουμε ότι ακολουθήσαμε πιστά τους όρους και τους κανόνες λειτουργίας του, οπότε, πιθανώς, θα αξίζαμε μια κάποια ανταπόδοση.

Το μαύρο χρώμα, πέρα από δηλωτικό της απουσίας φωτός και συνακόλουθα χρωμάτων, συνηθίζεται να συμβολίζει τον θάνατο ' αντίθετα το λευκό αντιπροσωπεύει το φως του ήλιου, της αλήθειας, της αρετής και της  ζωής. Το μαύρο και το λευκό δεν μπαίνουν σε συμψηφισμό, δεν συνυπάρχουν και δεν αλληλοαναιρούνται με την πνευματική έννοια.

Όσο για την ανθρώπινη ζωή, δεν είναι δυνατό να νοηθεί σε ένα περιβάλλον αιωνιότητας, αλλά μόνο στη μικροκλίμακα του "σχετικού" χρόνου, όπως τον αντιλαμβάνεται ο άνθρωπος.

Η μόνη δυνατότητα που μας παρέχεται, στη διάρκεια της ζωής μας σε σχέση με τη διαχείριση του φωτός είναι να επιλέξουμε σε ποιές περιπτώσεις θα επιτρέψουμε να φωτίσει τις στιγμές μας και σε ποιές θα διαλέξουμε το σκοτάδι για να κρύψουμε ευκολότερα τις προθέσεις μας. 

Καταληκτικός σκοπός μας φαίνεται πως είναι να περιγράψουμε με τόσο καθαρούς τόνους τη ζωή μας, ώστε να καταφέρουμε να νομίσουμε πως δεν είμαστε τυφλοί ' μόνο, είχαμε την ατυχία να βρεθούμε σε έναν σκοτεινό χώρο όπου κινούμαστε αργά  και δεν κατορθώσαμε, έως τώρα, να ψηλαφήσουμε με τα χέρια μας κάποιο "πράγμα", που επειδή θεωρήσαμε πως η ύπαρξή του συνδέεται .με την παρουσία μας το είπαμε "αντικείμενο". Είναι άραγε το πιο σημαντικό, για τη ζωή μας, αντικείμενο η ποίηση;

Γιώργος Χατζηαποστόλου