ΛΥΣΙΑΣ, [ΛΟΓΟΣ]
ΥΠΕΡ [ΤΟΥ] ΑΔΥΝΑΜΟΥ
Μτφρ.
Σ. Τζουμελέας. [1939] χ.χ. Λυσίας: Λόγοι. Αθήνα: Ζαχαρόπουλος.
Προοίμιο
(§1–3): Τα κίνητρα του κατήγορου – Διήγηση – Απόδειξη
(§4–20): Προσπάθεια ανασκευής του ισχυρισμού του κατήγορου σχετικά με τη
σωματική ικανότητα του "αδύναμου" – Επίλογος
(§21–27): Έκκληση στους δικαστές για δίκαιη ετυμηγορία
Θέμα του λόγου: Ο άνθρωπος που απολογείται και πάσχει
από φυσική αναπηρία, μιλούσε [τότε] στη Βουλή των Πεντακοσίων [μιλάει, σήμερα,
στο δικαστήριο] και προσπαθεί να μην χάσει το ετήσιο χρηματικό επίδομα που
χορηγούσε το δημόσιο ταμείο στους ανάπηρους και τους φτωχούς.
[1] Ευγνωμονώ, σχεδόν,
κύριοι δικαστές, τον μηνυτή που μου προετοίμασε αυτήν εδώ τη δίκη. Γιατί, ενώ
προηγούμενα δεν είχα την αιτία, τώρα με αυτόν, μου έχει δοθεί η αφορμή, από την
οποία ξεκινώ ώστε να λογοδοτήσω για τη
ζωή μου. Και θα προσπαθήσω να αποδείξω με τον λόγο μου ότι ενώ αυτός λέει
ψέματα, εγώ έχω ζήσει μέχρι σήμερα άξιος να με επαινούν περισσότερο παρά να με
φθονούν. Γιατί θεωρώ ότι από φθόνο και μόνο, μου προετοίμασε τη σημερινή δίκη.
[2] Και όμως, εκείνος ο οποίος φθονεί,
όσους οι άλλοι λυπούνται, από ποιά πονηριά νομίζετε ότι ένας τέτοιος άνθρωπος
μπορεί να απέχει; Γιατί αν, ενώ με κατήγγειλε για να μου πάρει χρήματα, είναι
συκοφάντης, εάν λοιπόν ως εχθρό του με εκδικείται, λέει ψέματα, γιατί λόγω της
πονηριάς του ούτε φίλο ούτε εχθρό τον είχα ποτέ.
[3] Είναι λοιπόν φανερό, κύριοι δικαστές,
ότι με φθονεί, γιατί, αν και έχω τέτοιο σωματικό ελάττωμα είμαι καλύτερος
πολίτης από αυτόν. Γιατί έχω τη γνώμη, κύριοι δικαστές, ότι τα σωματικά
ελαττώματα θεραπεύονται μέχρι έναν βαθμό με τα ψυχικά προτερήματα. Γιατί εάν
είχα ψυχικά ελαττώματα, όπως έχω σωματικά, και εάν ζούσα ζωή άτακτη, σε τι θα
διέφερα από αυτόν;
[4] Γι' αυτά λοιπόν αρκούν αυτά που
λέχθηκαν· για όσα λοιπόν πρέπει εγώ να μιλώ θα τα πω όσο μπορώ με λίγα λόγια.
Ισχυρίζεται δηλαδή ο κατήγορος ότι άδικα παίρνω κρατικό επίδομα γιατί και σωματικά
είμαι τόσο δυνατός, ώστε δεν πρέπει να κατατάσσομαι στους αδύνατους, και ότι
γνωρίζω τέτοια τέχνη, ώστε να μπορώ να συντηρούμαι απ' όσα κερδίζω από αυτή και
χωρίς το κρατικό επίδομα.
[5] Και φέρει ως απόδειξη λοιπόν της
σωματικής δύναμής μου το ότι ανεβαίνω στα
άλογα, ενώ για την ευπορία μου που προέρχεται από την τέχνη μου, το ότι μπορεί
να συναναστρέφομαι ανθρώπους που μπορούν να ξοδεύουν. Την ευπορία λοιπόν που προέρχεται
από την τέχνη μου, και από τα άλλα εισοδήματά μου, καθώς και ποιά είναι η ζωή
μου, πιστεύω πως όλοι τα γνωρίζετε, αλλ' όμως και εγώ με λίγα λόγια θα σας τα πω.
[6] Ο πατέρας μου, δηλαδή, δεν μου
άφησε τίποτα, ενώ τη μητέρα μου, που πέθανε πριν από χρόνια, έπαψα να γηροκομώ,
και παιδιά δεν έχω ακόμη για να με περιποιηθούν. Γνωρίζω λοιπόν τέχνη, η οποία
λίγη ωφέλεια μπορεί να μου παράσχει, την οποία τώρα λοιπόν εγώ με δυσκολία
εξασκώ, ενώ δεν μπορώ ακόμη να αποκτήσω εκείνον που θα με διαδεχθεί εξακολουθώντας
να ασκεί την τέχνη μου. Κανένα άλλο δεν έχω εισόδημα εκτός από το κρατικό
επίδομα, το οποίο αν μου αφαιρέσετε θα κινδυνέψω να περιέλθω στην έσχατη
δυστυχία.
[7] Μη λοιπόν, με καταστρέψετε άδικα,
κύριοι δικαστές, ενώ, δίκαια, μπορείτε να με σώσετε· μη μου αφαιρέσετε τώρα που
έγινα πιο γέρος και πιο ασθενής, όσα μου δώσατε όταν ήμουν νεότερος και είχα
ακμαιότερες τις δυνάμεις μου· μην αποκρούσετε άγρια τώρα, με αιτία αυτόν,
εκείνους οι οποίοι και στους εχθρούς τους φαίνονται άξιοι ευσπλαχνίας, ενώ
προηγούμενα φαίνεσθε ότι ευσπλαχνίζεσθε και όσους δεν είχαν καμία δυστυχία·
μη κάνετε να απελπισθούν αυτοί που
βρίσκονται στην ίδια δυστυχία με εμένα, από μια σκληρή και άδικη απόφασή σας για
εμένα.
[8] Γιατί και άτοπο θα ήταν, κύριοι
βουλευτές, εάν, ενώ η σωματική μου αδυναμία ήταν μικρή, έπαιρνα το επίδομα
αυτό, τώρα δε που προστέθηκαν και γεράματα και ασθένειες και τα επακόλουθά τους,
τότε να το στερηθώ.
[9] Νομίζω δε ότι ο κατήγορος παραπάνω
από κάθε άλλον μπορεί να σας φανερώσει το μέγεθος της φτώχειας μου. Εάν δηλαδή
εγώ [ενώ είμαι] υποχρεωμένος να ξοδέψω για την παράσταση τραγωδίας τον προκαλούσα
να ανταλλάξουμε τις περιουσίες μας, θα προτιμούσε να ξοδέψει δέκα φορές για
παράσταση τραγωδίας παρά να ανταλλάξει μία και μόνη φορά την περιουσία του με
τη δική μου. Και όμως, τώρα, λοιπόν, πώς δεν είναι φοβερό να με κατηγορεί λέγοντας
ότι λόγω της μεγάλης μου ευπορίας μπορώ να συναναστρέφομαι ως ίσος προς ίσους
τους πάρα πολύ πλούσιους, εάν δε συμβεί να γίνει εκείνο που λέω εγώ, να γίνεται
εντελώς το αντίθετο και ακόμη χειρότερο;
[10] Σχετικά, λοιπόν με το ότι ιππεύω,
το οποίο αυτός τόλμησε να αναφέρει μπροστά σας χωρίς ούτε την τύχη να φοβηθεί,
ούτε εσάς να ντραπεί, θα πω λίγα. Εγώ δηλαδή, κύριοι βουλευτές, γνωρίζω ότι
όλοι αυτοί που έχουν κάποιο δυστύχημα ζητούν και ερευνούν πώς θα υποφέρουν το
δυστύχημά τους με όσο το δυνατόν λιγότερη λύπη. Επειδή και εγώ είμαι ένας από
αυτούς που έχουν σωματική βλάβη, και έχω περιπέσει σε αυτή τη συμφορά, βρήκα,
το να ιππεύω, ως ανακούφιση για τις μακρούς από τους αναγκαίους δρόμους.
[11] Εκείνο δε το οποίο είναι, κύριοι
δικαστές, μέγιστη απόδειξη ότι με αιτία τη σωματική μου βλάβη ανεβαίνω στα
άλογα, και όχι από αλαζονεία, καθώς αυτός ισχυρίζεται, είναι εύκολο κι εσείς να
το εννοήσετε. Διότι, εάν είχα περιουσία, θα ταξίδευα καθισμένος επάνω σε
μουλάρι που να έχει ωραίο και αναπαυτικό σαμάρι, και δεν θα ανέβαινα στα ξένα
άλογα, τώρα δε, επειδή μουλάρι δεν μπορώ να αποκτήσω, αναγκάζομαι να
μεταχειρίζομαι πολλές φορές τα ξένα άλογα.
[12] Και όμως πώς δεν είναι παράλογο,
κύριοι δικαστές, ο ίδιος αυτός, αν μεν έβλεπε να ταξιδεύω καθισμένος αναπαυτικά
επάνω σε μουλάρι, να σιωπά; γιατί λοιπόν ανεβαίνω σε άλογα ξένα, που παρακαλώ
να μου τα δώσουν προσωρινά, να προσπαθεί να σας πείσει ότι έχω ακμαίες τις
σωματικές μου δυνάμεις; Και το ότι λοιπόν μεταχειρίζομαι δύο πατερίτσες, ενώ οι
άλλοι δεν μεταχειρίζονται ούτε μία, να μη με κατηγορεί ισχυριζόμενος ότι και
αυτό είναι απόδειξη της δύναμής μου, να μεταχειρίζεται μπροστά σας ως απόδειξη
του ότι έχω ακμαίες τις σωματικές μου δυνάμεις, το ότι ανεβαίνω στα ξένα άλογα;
Εγώ και τα δύο αυτά τα μεταχειρίζομαι για την ίδια αιτία.
[13] Τόσο πολύ δε υπερέχει απ' όλους
τους ανθρώπους στην αδιαντροπιά, ώστε προσπαθεί να σας πείσει, ενώ είσθε τόσο
πολλοί και αυτός είναι ένας, ότι εγώ δεν είμαι από τους αδύνατους. Και όμως αν
μερικούς από εσάς πείσει και πιστέψετε αυτό, κύριοι δικαστές, τι με εμποδίζει
να εκλέγομαι με κλήρο ένας από τους εννέα άρχοντες, κι εσείς μεν να μου
αφαιρέσετε το επίδομα που δίνετε σ' εμένα, επειδή είμαι υγιής, ενώ σε αυτόν να
ψηφίσετε να δίνονται πέντε επιδόματα, γιατί δήθεν είναι ανάπηρος; Γιατί βέβαια
εσείς λοιπόν θα αφαιρέσετε αυτό που δίνεται σ' εμένα γιατί δεν είμαι αδύνατος,
οι δε θεσμοθέτες δεν θα με εμποδίσουν εμένα τον ίδιο να εκλεγώ με κλήρο, διότι
δήθεν είμαι αδύνατος.
[14] Αλλά βέβαια ούτε εσείς συμφωνείτε
με αυτόν, ούτε αυτός, κακά σκεπτόμενος, συμφωνεί με εσάς. Γιατί αυτός μεν έχει
έλθει για να μου αμφισβητήσει τη συμφορά μου σαν να ήταν κόρη που κληρονόμησε
περιουσία, και προσπαθεί να σας πείσει ότι δεν είμαι τέτοιος, σαν αυτόν που όλοι
εσείς βλέπετε. Εσείς όμως πιστεύετε περισσότερο στα μάτια σας παρά στα λόγια
αυτού.
[15] Λέει δε ότι είμαι θρασύς και
βίαιος και πολύ αυθάδης, σαν να επρόκειτο να λέει την αλήθεια, εάν μου αποδώσει
αυτούς τους φοβερούς χαρακτηρισμούς, αλλά δεν επρόκειτο να λέει αλήθεια, εάν
δεν έλεγε ψέματα και μεταχειριζόταν ευπρεπείς εκφράσεις. Εγώ όμως θεωρώ, κύριοι
δικαστές, ότι πρέπει σαφώς εσείς να διακρίνετε ποιοί άνθρωποι μπορούν να είναι
αλαζόνες και ποιοί δεν μπορούν να είναι τέτοιοι.
[16] Δεν είναι φυσικό να φέρονται με
αυθάδεια οι φτωχοί και αυτοί που στερούνται τα πάντα, αλλά εκείνοι που έχουν
πολύ περισσότερα από όσα τους χρειάζονται· ούτε οι αδύναμοι σωματικά, αλλά
εκείνοι που έχουν πεποίθηση στις σωματικές τους δυνάμεις, ούτε εκείνοι οι
οποίοι έχουν πλέον γεράσει, αλλ' εκείνοι οι οποίοι είναι ακόμη νέοι και σκέπτονται
νεανικά.
[17] Γιατί, ενώ οι πλούσιοι με τα
χρήματά τους εξαγοράζουν τους κινδύνους, οι φτωχοί αναγκάζονται να φέρονται
φρόνιμα λόγω της φτώχειας τους· και ενώ οι νέοι θεωρούνται άξιοι να συγχωρηθούν
από τους μεγαλύτερους, τους γέρους που πέφτουν στα ίδια σφάλματα με τους νέους,
κατηγορούν και οι γέροντες και οι νέοι·
[18] και, ενώ οι ρωμαλέοι μπορούν να
φέρονται με αυθάδεια σε όσους θέλουν χωρίς να φοβούνται ότι θα πάθουν κάτι
κακό, αυτοί που είναι ασθενείς στο σώμα δεν μπορούν να αποκρούσουν αυτούς που
τους αδικούν, ούτε όταν βρίζονται, ούτε μπορούν να υπερισχύσουν σε αυτούς που
αδικούν, όταν θελήσουν να φέρονται με αυθάδεια. Ώστε μου φαίνεται ότι ο
κατήγορος μίλησε για την αυθάδειά μου όχι σπουδαιολογώντας, αλλά αστειευόμενος,
όχι γιατί είχε την πρόθεση να σας πείσει ότι εγώ είμαι τέτοιος, αλλά γιατί
ήθελε να με διακωμωδήσει, επειδή φανταζόταν ότι κάνει κάτι σπουδαίο.
[19] Περισσότερο λοιπόν λέει ότι
συχνάζουν στο εργαστήριό μου πολλοί πονηροί άνθρωποι οι οποίοι έχουν σπαταλήσει
την περιουσία τους, και συνωμοτούν εναντίον εκείνων οι οποίοι επιθυμούν να
σώζουν την δική τους. Εσείς λοιπόν όλοι έχετε υπόψη σας ότι με τους ισχυρισμούς
του αυτούς καθόλου περισσότερο δεν κατηγορεί εμένα από τους άλλους που έχουν
εργαστήρια, ούτε κατηγορεί περισσότερο αυτούς που συχνάζουν στο εργαστήριό μου,
από αυτούς που συχνάζουν στα εργαστήρια άλλων τεχνιτών.
[20] Γιατί καθένας από εσάς έχει
συνηθίσει να συχνάζει, άλλος σε μυροπωλείο, άλλος σε κουρείο, άλλος σε
υποδηματοποιείο, και άλλοι όπου τύχει· και περισσότεροι λοιπόν συχνάζουν στα
εργαστήρια που υπάρχουν κοντά στην αγορά, ελάχιστοι όμως σ' αυτά που βρίσκονται
μακριά της· ώστε αν κανένας από εσάς θεωρήσει πονηρούς αυτούς που συχνάζουν στο
εργαστήριό μου, φανερό είναι ότι θα θεωρήσει ως τέτοιους και αυτούς που συχνάζουν
στα εργαστήρια των άλλων· εάν λοιπόν και εκείνους θεωρήσει πονηρούς, τότε θα
θεωρήσει τέτοιους όλους τους Αθηναίους γιατί όλοι έχετε συνηθίσει να συχνάζετε
και να παραμένετε σε κάποιο εργαστήριο.
[21] Αλλά βέβαια δεν ξέρω για ποιόν
λόγο χρειάζεται να σας ενοχλώ περισσότερο χρόνο απολογούμενος προς καθένα από
όσα είπε ο κατήγορος εναντίον μου. Γιατί, εάν έχω μιλήσει για τις μέγιστες
εναντίον μου κατηγορίες, γιατί πρέπει να δίνω προσοχή στις πολύ μικρές; Εγώ δε
σας παρακαλώ όλους, κύριοι δικαστές, να έχετε για εμένα την ίδια γνώμη, την
οποία είχατε και πρωτύτερα (όταν ψηφίσατε ότι είμαι αδύνατος).
[22] Μη λοιπόν μου στερήσετε εξ αιτίας
αυτού εδώ, το μόνον από τα αγαθά της πατρίδας μου, το οποίο μου έδωσε η τύχη να
λαβαίνω. Ας μη σας πείσει ούτος, αν και είναι ένας, να μου αφαιρέσετε τώρα,
εκείνο το οποίον όλοι μαζί μού δώσατε· επειδή δηλαδή, κύριοι δικαστές, ο θεός
μας στέρησε από τα μέγιστα αγαθά, η πόλη έδωσε σ' εμάς αυτό το επίδομα, γιατί
έκρινε ότι η τύχη είναι κοινή σε όλους τους ανθρώπους.
[23] Πώς λοιπόν δεν θα ήμουν πάρα πολύ
δυστυχής εάν με αιτία τη συμφορά μου ενώ στερούμαι τα κάλλιστα και μέγιστα
αγαθά, στερηθώ λοιπόν, λόγω του κατήγορου, όσα η πόλη μού έδωσε παίρνοντας
πρόνοια για όλους αυτούς που βρίσκονται στην κατάστασή μου;
[24] Θα μου αφαιρέσετε το επίδομα,
γιατί με αιτία εμένα κάποιος που μπλέχθηκε ποτέ σε δικαστικό αγώνα έχασε την
περιουσία του; Αλλά κανένας δεν μπορεί να αποδείξει ότι έπραξα κάτι τέτοιο.
Αλλά γιατί ανακατεύομαι σε πολλά, και είμαι θρασύς και εριστικός; Αλλά δεν
συμβαίνει να έχω τα μέσα για να φέρομαι με αυτό τον τρόπο.
[25] Αλλά διότι είμαι αυθάδης και
βίαιος; Αλλ' ούτε αυτός μπορεί να ισχυρισθεί ότι είμαι τέτοιος, εκτός αν θέλει
να λέει ψέματα όπως λέει ψέματα και για όλα τα άλλα. Αλλά γιατί παίρνοντας δύναμη
κατά την εποχή των Τριάντα κακοποίησα πολλούς πολίτες; Αλλά έφυγα στην Χαλκίδα δίπλα
στον Εύριπο με τους δημοκρατικούς, και ενώ ήταν δυνατόν σ' εμένα να ζω άφοβα μαζί μ' εκείνους, προτίμησα να
κινδυνεύω μαζί σας και να αγωνίζομαι εναντίον τους.
[26] Είθε λοιπόν, κύριοι δικαστές, να μην
είστε διατεθειμένοι με δυσμένεια προς εμένα, που σε τίποτε δεν αμάρτησα, όμοια
με δυσμένεια, όπως με δυσμένεια είστε διατεθειμένοι εναντίον αυτών που διέπραξαν πολλές αδικίες.
Αλλά ψηφίστε για εμένα όπως ψήφιζαν και τα άλλα δικαστήρια έχοντας υπόψη σας
ότι ούτε χρήματα της πόλης διαχειρίστηκα και λογοδοτώ γι' αυτό, ούτε επειδή
έγινα άρχοντας δίνω λόγο για τις πράξεις μου, αλλά μιλώ μόνο για ένα επίδομα.
[27] Και με αυτό τον τρόπο ψηφίζοντας
λοιπόν όλοι εσείς θα εκδώσετε δίκαιη απόφαση,
εγώ λοιπόν θα σας ευγνωμονώ γι' αυτό, και αυτός θα μάθει να μην
επιβουλεύεται από εδώ και πέρα τους πιο αδύναμους από αυτόν, αλλά θα φροντίσει
να υπερτερεί ανάμεσα στους όμοιούς του.
Μεταγλώττιση Γ. Χατζηαποστόλου
