Η συζήτηση γινόταν το 2012 στον χώρο διδασκαλίας ενός ημερήσιου κέντρου στήριξης παιδιών που οι οικογένειές τους υπέφεραν από μεγάλα κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα, στην Αθήνα.
Μπροστά μου μια νεαρή δασκάλα, η Μαρία, γύρω στα 30 με ισπανικές ρίζες, μελαχρινή, με φλογερά μάτια, σγουρά μαύρα μαλλιά και σοβαρό πρόσωπο.
- Θέλω να διαβάσω το νέο (τότε) βιβλίο της Ναόμι Κλάιν: Το δόγμα του Σοκ ' πρέπει να είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον βιβλίο
- (Εξεταστικό βλέμμα, αμφισβήτηση) Εγώ έχω διαβάσει το NO LOGO' ξέρεις είναι 700 σελίδες, θα καθίσεις να το διαβάσεις (βλέμμα: δεν νομίζω).
- Εγώ τη διαβεβαίωνα πως θα το διάβαζα, χωρίς να το πιστεύω κατά βάθος, καθώς δεν είχα χρήματα καλά-καλά να ζήσω, όχι να αγοράσω πολυσέλιδα βιβλία.
Ήρθε λοιπόν η ώρα να το διαβάσω, μετά από τόσον καιρό και στέγνωσε ο λαιμός μου από την αγωνία που αισθάνεται όποιος "βλέπει" όσα καταγράφονται εκεί και δυστυχώς, δεν είναι ξεπερασμένο.
Ας ξεκινήσω από την ελληνική εμπειρία. Έζησα ως παιδί 8 χρονών τη Χούντα των συνταγματαρχών και προσφάτως την χρηματοοικονομική κρίση των τραπεζών της Δύσης που αποδόθηκε στην κακοδιαχείριση των ελληνικών κυβερνήσεων της μεταπολίτευσης και κλήθηκε να πληρώσει ο ελληνικός λαός. Μη βιαστείτε να μου πείτε πως συνδέω άσχετα πράγματα -την επταετία 1967-1974 και την κοινωνικο - πολιτισμική κρίση 2008-2018- γιατί, μετά την ανάγνωση του συγκεκριμένου βιβλίου της Κλάιν, πιστεύω πως έχουν άμεση σχέση.
Αυτό που μπορούσα να αντιληφθώ ως παιδί ήταν η ατμόσφαιρα της εποχής: παγωμένος αέρας, ανεξαρτήτως εποχής (χειμώνα ή καλοκαιριού), υπερβολική προσοχή, καχυποψία, φόβος, σηκωμένοι γιακάδες, άγνωστοι άνθρωποι που δεν γνώριζες στις γωνίες και που δεν έπρεπε να γνωρίσεις, περιορισμένες μετακινήσεις, σκυμμένα κεφάλια στις οικογενειακές γιορτές, ψιθυριστές πληροφορίες από το ραδιόφωνο: "σήμερα η Ντόυτσε Βέλε είπε αυτό", "τον έστειλαν εξορία", "τον/την συνέλαβαν", "τον/την βασάνισαν", πρόσωπα που αν συνυπολογίσουμε τον φόβο που προκαλούσαν θα έπρεπε να ήταν "σημαντικά" Παπαδόπουλος, Παττακός, Μακαρέζος, έπειτα Ιωαννίδης και, τέλος, Κύπρος, Τουρκία, επιστράτευση, Πολυτεχνείο και μετά, Μεταπολίτευση, Δημοκρατία, κλάξον, φωνές, χαρά, και νέα πρόσωπα: Κ. Καραμανλής, Ανδρέας Παπανδρέου, Κ. Μητσοτάκης, Κ. Σημίτης και πάλι Καραμανλής (ο ανεψιός), πάλι Παπανδρέου (ο γιος), η χρεωκοπία της Ελλάδας, το Διεθνές, Νομισματικό Ταμείο, η Γερμανία, ο Σαμαράς, χοροί (καλαματιανός κατά προτίμηση), ύστερα Τσίπρας. Εδώ θα κάνουμε μια μικρή στάση, γιατί συμβαίνει το ανήκουστο: η ιμπεριαλιστική Αμερική και η καπιταλιστική δυτική Ευρώπη επιτρέπουν στην Ελλάδα να αποκτήσει αριστερή κυβέρνηση! Γιατί; Πως; Οι Αγορές έρχονται αντιμέτωπες με τις αιώνιες οικονομικές στρατηγικές και τις πεποιθήσεις τους; Καθόλου! Πρόκειται για μια στρατηγική αναδίπλωση: θα τους δώσουμε ότι θέλουν και θα κάνουν ότι θέλουμε! Θα βάλουμε την ανανεωτική αριστερά -γιατί το ΚΚΕ δεν μπορούμε να το χειραγωγήσουμε επειδή έχει αδιαπραγμάτευτες αρχές- να φορολογήσουν έως εξαθλίωσης τον ελληνικό λαό' όσο καλά και να τα καταφέρουν, θα γίνουν αντιδημοφιλείς, το "χαρτί" της αριστεράς στην Ελλάδα θα "καεί" και "Εμείς" θα έχουμε εισπράξει υπέρογκα κέρδη! Νέα Χούντα δεν μπορούμε να φέρουμε στην Ελλάδα (αυτό ήταν άλλο ένα "καμένο χαρτί" μας) αλλά υπάρχει πάντα, το αγαπημένο μας παιδί η Τουρκία που όταν της το επιτρέψουμε μπορεί να ξεκινήσει έναν πόλεμο εναντίον της Ελλάδας και οι πόλεμοι, όπως είναι γνωστό, πάντα μας αποδίδουν μεγάλα κέρδη. Συμπέρασμα: πάντα έχουμε τον απόλυτο έλεγχο. Και πάλι Μητσοτάκης (ο γιος και ο εγγονός) και φτάνουμε, επιτέλους στο Σήμερα που ζούμε την περίοδο του κορωνοϊού.
(Πενηντατρία χρόνια ελληνικής ιστορίας σε μία παράγραφο' έκανα ότι μπορούσα για να μη σας κουράσω)
Ας περάσουμε τώρα στη διεθνή εμπειρία των πρακτικών που μεταχειρίζονται οι Ενωμένες Πολιτείες της Αμερικής (με την πρόφαση του κομμουνιστικού κινδύνου) για να αυξήσουν την οικονομική επιρροή τους σε ολόκληρο τον κόσμο από τις αρχές του 20ού αιώνα έως της ημέρες μας. Εδώ, δε νομίζω πως θα βρίσκαμε καλύτερο βοηθό από μια δημοσιογράφο -την Ναόμι Κλάιν- που δείχνει τόσο ανεξάρτητη ώστε θα μπορούσε να χαρακτηριστεί περισσότερο από αριστερή, δηλαδή ανθρωπίστρια.
Σύμφωνα με την Κλάιν, όλα ξεκίνησαν από την λεγόμενη Σχολή του Σικάγου (αφετηρία των οικονομικών και στρατιωτικών επιλογών της Αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής για δεκαετίες). Κύρια καθηγητική φυσιογνωμία αυτής της σχολής ο Μίλτον Φρίντμαν που επειδή έζησε τη χρεωκοπία της οικογενειακής επιχείρησης του πατέρα του, προσπάθησε να θεραπεύσει το ψυχολογικό του τραύμα προτείνοντας μια πολιτική επιδίωξης κέρδους χωρίς ηθικές αναστολές, χωρίς ανθρωπιστικούς κανόνες και με ανύπαρκτη θρησκευτική συνείδηση. Ακολουθούσε την συμβουλή του Νικολό Μακιαβέλλι διαστρέφοντάς την, όμως, στο τέλος, από: "Επιφέρουμε τα πλήγματα όλα μαζί, ταυτόχρονα, ώστε να γίνονται ελάχιστα αισθητά", σε: ....ώστε να γίνονται όσο το δυνατόν περισσότερο αισθητά, αλλά με τον ίδιο σκοπό: να μην μπορέσει ο λαός που τα υφίσταται να αντιδράσει, καθώς οι θιγόμενες από τα εκάστοτε μέτρα κοινωνικές ομάδες έχουν τη δυνατότητα να αντιδρούν μόνο σε επιμέρους μέτρα.
Για τους συντηρητικούς Αμερικανούς ο Φρίντμαν είναι το πρότυπο του φωτισμένου δασκάλου και του προορατικού θεωρητικού της οικονομίας που θεωρούσε τον Κέυνς και το Νιού Ντήλ άσκοπες και άχρηστες οικονομικές και κοινωνικές παρεμβάσεις που εμποδίζουν την κατάκτηση του ανεξέλεγκτου οικονομικού κέρδους. Όσοι δεν γνωρίζετε το πρόσωπο του Φρίντμαν, μη φανταστείτε έναν σεβάσμιο και σοφό δάσκαλο που μπορεί να παρανόησε "κάποια πράγματα" και απλά, δεν μπορούσε να συγκρατήσει κάποιες εμμονές του πάνω σε σημαντικά οικονομικά θέματα. Αν δείτε την εικόνα του να στέκεται δίπλα στο βάθρο ενός ομιλητή περιμένοντας τη σειρά του, θα δείτε ένα ανθρωπάκι που ξεχειλίζει από αλαζονεία και δεν κρατιέται να περιμένει να του δοθεί η δυνατότητα να μιλήσει, να τον θαυμάσουν και κυρίως να εφαρμόσει τις ιδέες του με κάθε τρόπο. Αρκεί να αναφέρω τη φράση του που αναφερόταν στις απαραίτητες παροχές του κράτους στον πολίτη (υγεία, ασφάλεια, παιδεία) : "δεν μπορείς να κάνεις τον καλό με ξένα λεφτά!" Ο Ράμσφελντ, γνωστό γεράκι του Μπους τον είχε θεοποιήσει λέγοντας: "Ο Μίλτον [Φρίντμαν] έδειξε πως οι ιδεολογίες έχουν συνέπειες".
Η Ναόμι Κλάιν είχε την ευκαιρία να αναλύσει στις πολλές σελίδες του βιβλίου της πως η ιδεολογία του Φρίντμαν αφορά αυτό που η δημοσιογράφος ονόμασε: "καπιταλισμό της καταστροφής" και οι συνέπειες αφορούν την οικονομική εκμετάλλευση από οικοδομικές και τουριστικές εταιρείες των Ε.Π.Α. φυσικών καταστροφών (σεισμοί, πλημμύρες, τυφώνες, τσουνάμι, λοιμοί) που συμβαίνουν σε όλο τον κόσμο. Αλλά ο Φρίντμαν δεν περιορίζεται σε αυτές τις οικονομικές πρακτικές' όταν οι φυσικές καταστροφές δεν συμβαίνουν αρκετά τακτικά, ώστε να μην μειώνονται τα κέρδη των αμερικανικών οικονομικών και στρατιωτικών εταιριών που προσφέρουν υπηρεσίες πολιτικής ασφαλείας, δημιουργούν μόνοι τους ευκαιρίες εκμετάλλευσης με την εγκαθίδρυση στρατιωτικών δικτατοριών σε πολλές χώρες του κόσμου.
Και όπως είναι γνωστό οι δικτατορίες δεν εγκαθίστανται σε μια ξένη χώρα με δημοκρατικές διαδικασίες, αλλά με τα όπλα, με αίμα, με δολοφονίες, διώξεις των αντιφρονούντων και κυρίως με βασανιστήρια όσων αντιστέκονται σε αυτή τη σχεδόν "φυσική" ροή των πραγμάτων.
Σε κάθε κεφάλαιο αυτού του βιβλίου αναφέρεται και μια χώρα όπου η "αμερικανική βοήθεια" περιελάμβανε την ισοπέδωση παραθαλάσσιων χωριών που καταστράφηκαν από σεισμό ή τσουνάμι και την ανέγερση πολυτελών ξενοδοχείων που εκμεταλλεύονταν βέβαια ξένοι και όχι ντόπιοι (Σρι Λάνκα) την κατάσταση που ακολούθησε τις πλημμύρες στη Νέα Ορλεάνη, όπου οι πλημμυροπαθείς διώχθηκαν και οδηγήθηκαν να ζουν σε άθλια παραπήγματα, ενώ τα χρήματα που δόθηκαν για την αποκατάστασή τους μοιράστηκαν σε μεγάλες οικοδομικές επιχειρήσεις που έκτισαν ιδιωτικά σχολεία στη θέση των δημόσιων σχολείων, όπου τα παιδιά των κατοίκων θα μπορούσαν να πηγαίνουν αγοράζοντας κουπόνια που θα πουλούσαν αυτές οι εταιρίες.
Η χειρότερη, πάντως μορφή επέκτασης της οικονομικής ανάπτυξης, κατά τη γνώμη της Κλάιν, ήταν οι επιβεβλημένες από τις Ε.Π.Α. δικτατορίες: στη Χιλή (ανατροπή του προέδρου Αλλιέντε), στη Βραζιλία, στην Αργεντινή, στη Βενεζουέλα, στη Βολιβία, στην Ουρουγουάη και αλλού. Ένας δημοσιογράφος ο Ροντόλφο Γουόλς που είχε την ικανότητα να αποκρυπτογραφεί κωδικοποιημένα μηνύματα, προειδοποίησε την κυβέρνηση της Κούβας και έτσι αποτράπηκε η αμερικανική εισβολή στον Κόλπο των Χοίρων. Οι δικτατορίες επιβλήθηκαν και σε άλλες χώρες, στην Ευρώπη όπως στην Ελλάδα, αλλά και σε ολόκληρο τον υπόλοιπο κόσμο, όπως στην Ινδονησία και τη Νότια Αφρική, αλλά δεν είχαν σκοπό μια προσωρινή αλλαγή διακυβέρνησης στις χώρες αυτές αλλά επιδίωκαν μόνιμα αποτελέσματα για να μην λοξοδρομήσουν προς σοσιαλιστικά μονοπάτια διακυβέρνησης.
Για να σταθεροποιηθούν οι δικτατορίες ανά τον κόσμο, έπρεπε να εξαλείψουν τις αντιστάσεις κάθε ατόμου ξεχωριστά, που διαφωνούσε με την στρατοκρατική πρακτική τους. Όπως είναι γνωστό οι Αμερικανοί ως έθνος είναι μεθοδικοί, επίμονοι και επιδιώκουν σταθερά την αύξηση του οικονομικού κέδρους. Έτσι οι οικονομολόγοι με τη συμπαράσταση των στρατιωτικών ζήτησαν τη βοήθεια των ψυχιάτρων όπως ο Γουέν Κάμερον, (ένας από τους τρεις ψυχιάτρους που γνωμοδότησαν για την κατάσταση της ψυχικής υγείας του ναζιστή Ρούντολφ Ές στη δίκη της Νυρεμβέργης) για να "σπάσουν" όσους αντιστέκονταν στα βασανιστήρια και δεν έδιναν πληροφορίες για τους συντρόφους τους. Ο Κάμερον ήταν τόσο φιλόδοξος και τόσο εγκληματικά ανόητος ώστε πίστευε πως ο συνδυασμός, απομόνωσης, υπερβολικού αριθμού ηλεκτροσόκ σε συνάρτηση με κοκτέιλ ψυχοφαρμάκων, ναρκωτικών και κοκαϊνης όπως και LSD ή της λεγόμενης "αγγελόσκονης" θα μπορούσαν να σβήσουν εντελώς τις μνήμες της προηγούμενης ζωής των κρατουμένων που μετέτρεψε σε ασθενείς και να δημιουργήσουν κενό ή ¨λευκή σελίδα" στην οποία μετά θα μπορούσε να "γράψει" σκέψεις, συμπεριφορές και νέες πεποιθήσεις με διαρκείς επαναλήψεις μηνυμάτων όπως είμαι "καλός πατέρας", "είμαι καλή μητέρα" κλπ. Η μέθοδός του απέτυχε οικτρά γιατί συνέβη το λεγόμενο φαινόμενο της παλινδρόμησης, δηλαδή οι ασθενείς δεν ξεχνούσαν μόνο σκέψεις, πεποιθήσεις ή συναισθήματα αλλά και στοιχειώδεις σωματικές λειτουργίες όπως να περπατούν, να μιλούν, ουρούσαν ή αφόδευαν όπου έβρισκαν, έβαζαν το δάχτυλο στο στόμα σαν να θηλάζουν, ή έκλαιγαν σαν μωρά και ζητούσαν τη μαμά τους και άλλες απερίγραπτες όσο και τραγικές οπισθοδρομήσεις.
Ένας Αργεντινός κρατούμενος που επέζησε μετά από τέσσερα χρόνια εγκλεισμού σε στρατιωτικές φυλακές έλεγε μετά: "επιδίωκα να επιβιώσω την επόμενη ημέρα' όμως όχι μόνο αυτό, αλλά και να είναι ο εαυτός μου αυτός που επιβιώνει και όχι κάποιος άλλος".
Η Κάστνερ από την οποία ξεκίνησε τις συνεντεύξεις της η Κλάιν με ανθρώπους που βασάνισε ο Κάμερον, πέρα από τα μεγάλα κινητικά προβλήματα που αντιμετώπιζε, δεν είχε και τη μνήμη όσων της συνέβησαν στην περίοδο από τα 14 έως τα 20 χρόνια της, όπου υφίστατο ένα τεράστιο αριθμό ηλεκτροσόκ, και έτσι υποχρεωνόταν να γράφει στα εσωτερικά λευκά χαρτιά των πακέτων των τσιγάρων που κάπνιζε κάθε τι που της συνέβαινε για να μην το ξεχάσει. Κάθε βράδυ την επισκεπτόταν στον ύπνο της "το διαπρεπές Τέρας" όπως ονόμαζε τον Κάμερον. Οι μέθοδοι αυτές -αν και πιθανότατα όχι σε αυτή την έκταση και με αυτή την ένταση- εφαρμόστηκαν και από τη ελληνική δικτατορία στην Ελλάδα' όχι επειδή οι "Έλληνες" δεν ήθελαν να "πρωτοπορήσουν" σε μεθόδους και τρόπους βασανισμού, αλλά επειδή οι Αμερικανοί καθοδηγητές της Χούντας δεν μπορούσαν να τους διαθέσουν το απαραίτητο ιατρικά εκπαιδευμένο προσωπικό για να βασανίζουν αποτελεσματικότερα.
Η οικονομική μέθοδος του Φρίντμαν σε κάθε χώρα που εφαρμοζόταν περιελάμβανε μέτρα όπως κατάργηση της διατίμησης βασικών προϊόντων όπως το ψωμί και το λάδι, απελευθέρωση των τιμών, άκρατη φορολογία και λιτότητα. Δεν μας είναι άγνωστα τα μέτρα! Άλλωστε, οι πρακτικές που συνοδεύουν τη μέθοδο του Φρίντμαν (απομόνωση, βασανισμοί, ψυχιατρικά πειράματα) συνεχίζουν να εφαρμόζονται εκτός των Ε.Π.Α. ακόμα και σήμερα, για παράδειγμα, στο Γκουαντάναμο.
Έχουμε, εμείς οι Έλληνες, την ευτυχία να ζούμε σε μια ηλιόλουστη χώρα, με ζεστούς ανθρώπους, δροσερές θάλασσες, ένα σπίτι να μένουμε, ένα ποτήρι καθαρό νερό, ένα κομμάτι ψωμί, λίγο λάδι και αρκετό φαγητό και φρέσκα φρούτα στο τραπέζι μας, και, κυρίως, δημοκρατία και ελευθερία που δεν είναι καθόλου αυτονόητα αγαθά ζωής για πολλούς ανθρώπους στον κόσμο.
Το βιβλίο της Κλάιν κυκλοφορεί, αλλά είχα βρει και εκτεταμένα αποσπάσματά του στο Διαδίκτυο πριν από κάποια χρόνια στη διεύθυνση "πολιτικό καφενείο" και μάλιστα με πρόσθετες σημειώσεις και φωτογραφίες του συντάκτη της ανάρτησης, που έφταναν, συνολικά, τις 911 σελίδες. Δεν παραθέτω τον σύνδεσμο γιατί δεν ανοίγει (έκλεισε η σελίδα ή αποσύρθηκε η ανάρτηση).
Πηγή: Naomi Klein, Το Δόγμα του Σοκ, μτφρ. Άγγελος Φιλιππάτος, Εκδ. Α.Α. Λιβάνης 2010, σ.σ. 718.
Ευχαριστώ για το ενδιαφέρον και την υπομονή σας
Γιώργος Χατζηαποστόλου
