Ernest Renan και Virginia Woolf ' δύο συμπολίτες "εκ μεταγραφής"

                        (Virginia Woolf ,1882-1941)                           (Ernest Renan, 1823-1892)

Μια ασυνήθιστη παρεξήγηση, που επαναλήφθηκε αρκετές φορές, με ώθησε να σημειώσω πρώτα στο χαρτί και μετά στην οθόνη του υπολογιστή που έχω μπροστά μου, σκέψεις σχετικά με την όποια συνάφεια μπορεί να έχουν τα Χριστιανικά Κείμενα και η αρχαία Ελληνική Γραματεία. Μου συνέβη, λοιπόν, το παρακάτω περίεργο γεγονός: στις πεζοπορίες μου στο κέντρο της Αθήνας: όποτε συνέβαινε να κινούμαι στους χώρους γύρω από την Ακρόπολη ' στην αγορά της οδού Αθηνάς, στο Θησείο ή στην Πλάκα, όπου η θέα δεν εμποδιζόταν από τα κτίρια και αντίκρυζα ξαφνικά αφηρημένος-πάνω, ψηλά- την Ακρόπολη, τα τρία δάχτυλά μου ενώνονταν και προετοιμαζόμουν να κάνω το Σημείο του Σταυρού, όπως όταν περνάμε μπροστά από ναούς' την τελευταία στιγμή συγκρατούσα το χέρι μου σκεπτόμενος: Όχι, είναι ειδωλολατρικός ναός! Και αμέσως χαμογελούσα γιατί η Ακρόπολη μου είναι το ίδιο οικεία με οποιαδήποτε εκκλησία της πόλης μου. Επόμενο ερώτημα: ποιός είναι ο σκελετός της αρχαίας ελληνικής παράδοσης; Απάντηση: Μα, η αρχαία ελληνική γλώσσα και τα μνημεία! 

Εμείς, λοιπόν, ως άμεσοι ή και έμμεσοι (μετά από τόσες εθνολογικές προσμίξεις στο πέρασμα των αιώνων) κληρονόμοι, είμαστε τυχεροί γιατί γεννηθήκαμε σε αυτή τη χώρα και διδαχθήκαμε -πρώτα στο σχολείο και ύστερα μελετώντας με δική μας πρωτοβουλία- την Αρχαία Ελληνική Γρμματεία! 

Τι ωραία που ακούγεται αυτή η φράση ' όμως, δυστυχώς, παρέμεινε ευχή! Είναι κοινό μυστικό πως η παιδεία που παρέχεται από τα πρότυπα δημόσια ή τα ακριβά ιδιωτικά σχολεία δεν αγγίζει τη μεγάλη μάζα των δημόσιων σχολείων, όπου οι μαθητές εκπαιδεύθηκαν να μάθουν τη γραμματική και το συντακτικό της αρχαίας γλώσσας, μόνο. Άρα, οι ξένοι, που δεν είναι -τοπικά- τόσο κοντά στην Ελλάδα , όσο εμείς οι γηγενείς, θα έχουν πλήρη άγνοια της αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας! Επομένως, μας επιτρέπεται να φουσκώσουμε από εθνική υπερηφάνεια και να καμαρώνουμε για την παράδοση της γλώσσας μας! 

Πράγματι, αυτό κάνουμε οι περισσότεροι από εμάς για χρονικό διάστημα ολόκληρων γενεών. Γιατί, πολλοί καλλιεργημένοι ξένοι γνωρίζουν απείρως καλύτερα από εμάς -αν όχι την πρωτογενή αρχαία γλώσσα- πάντως, την αρχαία Ελληνική Γραμματεία. 

Είναι χαρακτηριστικό γνώρισμα των βαθιά καλλιεργημένων ανθρώπων, όπως για παράδειγμα των επιστημόνων ή των λογοτεχνών, να ξεκινούν τις μελέτες τους από σωστή βάση ' και αυτή η βάση δεν είναι άλλη παρά η αναγνώριση της άγνοιάς τους σε θέματα πέρα από την ιστορία και τον πολιτισμό του τόπου τους. 

Ο σπουδαίος θεολόγος και φιλόλογος, Γάλλος, Ερνέστος Ρενάν και η Αμερικανίδα πρωτοπόρος του μοντερνισμού στη λογοτεχνία Βιρτζίνια Γουλφ, σε δύο κείμενά τους, που τιτλοφόρησαν "Προσευχή στην Ακρόπολη" και "Σχετικά με την έλλειψη γνώσης Ελληνικών", αντίστοιχα, γράφουν χωρίς φόβο αλλά με πάθος για την ερευνητική τους περιπέτεια σχετικά με την αναζήτηση των πολιτισμικών καταβολών του δυτικού πολιτισμού που βασίζεται σε σημαντικό βαθμό στον αρχαίο Ελληνικό πολιτισμό.

Πρόκειται για ανθρώπους που, θα έλεγε κάποιος πως πιθανότατα δεν μπορούν να έχουν αρκετά κοινά σημεία ώστε να επιχειρηθεί μια σύγκριση των κειμένων τους. 

Η πρώτη εντύπωση είναι πως έζησαν σε διαφορετικές ηπείρους (Ευρώπη και Η.Π.της Αμερικής), διαφορετικούς αιώνες, άρα κάτω από διαφορετικές κοινωικές, οικονομικές και πολιτιστικές συνθήκες και ανήκαν σε  διαφορετικά φύλα. Η γυναίκα ήταν μια λογοτέχνιδα που πίστευε στην αξία του φύλου της και μαχόταν για την ισονομία όλων των ανθρώπων και ο άνδρας πιο παραδισιακός αλλά όχι λιγότερο επαναστατικός, τόλμησε να ερευνήσει καίρια θεολογικά ζητήματα όπως, για παράδειγμα, αυτά που κατέγραψε στο βιβλίο του Η ζωή του Ιησού. Εκεί προσπάθησε, με σημαντική επιτυχία, να θεμελιώσει ζητήματα γνώσης και πίστης σε αμιγή επιστημονική βάση, μέσα από την έρευνα στο πεδίο.

Παρόλες τις επιφανειακές διαφορές τους, η αγάπη τους για τον άνθρωπο, τη λογοτεχνία και τον πολιτισμό, τους έφερε, κατά τη γνώμη μου, τόσο κοντά, ώστε να μοιάζουν "συναγωνιστές" στον στίβο της ζωής σε μια μακρόχρονη αλλά ουσιατική "σκυταλοδρομία" διάρκειας ενός και μισού αιώνα περίπου (από τις αρχές του 19ου αιώνα, έως τα μέσα του 20ού).

Δυστυχώς, αυτό που δεν τόλμησα ποτέ να κάνω εγώ -δηλαδή να προσευχηθώ μπροστά στην Ακρόπολη- το έκανε ο σπουδαίος δάσκαλος Ερνέστος Ρενάν σε μια επίσκεψή του στην Αθήνα. 

Ευτυχώς, αυτό που δεν δίστασα να ομολογήσω πριν από λίγα χρόνια, δηλαδή την ουσιαστική άγνοιά μου της αρχαίας γλώσσας, το έκανε ο Βιρτζίνια Γουλφ πριν από έναν σχεδόν αιώνα. 

Χάρηκα να διαβάσω τα δύο βιβλία που προανέφερα -και όχι μόνο αυτά- των δύο αγαπημένων συγγραφέων πρόσφατα, αναζητώντας στην πραγματικότητα ένα "συγχωροχάρτι" για το βαρύ ατόπημα της άγνοιάς μου. 

Συνθέτω ένα απόσπασμα με δικά τους λόγια από τα δύο βιβλία  για να δώσω ένα μικρό δείγμα της αξίας τους:

....παρασυρμένος στο ρεύμα του αιώνα στον οποίο ζούσα και για τον οποίο βρισκόμουν σε πλήρη άγνοια, ξαφνικά αποκαλύφθηκε στο βλέμμα μου ένα θέαμα τόσο μυθιστορηματικό για εμένα όσο θα ήταν η κοινωνία του Κρόνου και της Αφροδίτης για οποιονδήποτε προσγειώθηκε σε αυτούς τους πλανήτες. [....] Η εντύπωση που μου έκανε η Αθήνα ήταν η πιο δυνατή που ένιωσα ποτέ.[...] Είχα μπροστά στα μάτια μου το ιδανικό της ομορφιάς αποκρυσταλλωμένο στο μάρμαρο του Πεντελικού βουνού. Μέχρι τότε πίστευα πως η τελειότητα δεν υπήρχε σε αυτό τον κόσμο ' [...] Εδώ και αρκετό καιρό είχα πάψει να πιστεύω στα θαύματα... το μοναδικό πεπρωμένο του εβραϊκού λαού που οδηγεί στον Ιησού και τον Χριστιανισμό, μου φαινόταν να στέκει μόνο του. Και τώρα ξαφνικά προέκυψε δίπλα στο εβραϊκό θαύμα το ελληνικό θαύμα ... Η θέα της Ακρόπολης έμοιαζε με αποκάλυψη του Θείου, όπως αυτή που έζησα όταν, κοιτάζοντας την κοιλάδα του Ιορδάνη, ... ένιωσα για πρώτη φορά τη ζωντανή πραγματικότητα του Ευαγγελίου. [....] Αυτή η αποκάλυψη αληθινής και απλής μεγαλοπρέπειας πήγε στην ίδια μου την ψυχή. 

Η προσευχή που είπα στην Ακρόπολη όταν κατάφερα να καταλάβω την τέλεια ομορφιά της: " [....] Είσαι αληθινή, αγνή, τέλεια. Το μάρμαρό σου είναι πεντακάθαρο. Αλλά και ο ναός της Αγίας Σοφίας, που βρίσκεται στο Βυζάντιο, παράγει θεϊκό αποτέλεσμα με τα τούβλα και τα κονιάματά του.Είναι η εικόνα του θησαυρού του ουρανού. [....] Ένα τεράστιο ρεύμα που ονομάζεται Λήθη μας σπρώχνει προς τα κάτω σε μια ανώνυμη άβυσσο. [...] Τα δάκρυα όλων των εθνών είναι αληθινά δάκρυα. Τα όνειρα όλων των σοφών αποτελούν ένα δεμάτι αλήθεια ' όλα τα πράγματα εδώ κάτω είναι απλά σύμβολα και όνειρα. Οι θεοί περνούν σαν άνθρωποι και δεν θα ήταν καλό να είναι αιώνιοι. [...] 

E.R. Η ζωή του Ιησού

Γιατί είναι μάταιο και ανόητο να μιλάμε για γνώση Ελληνικών,αφού λόγω της αγνοιάς μας ...δεν ξέρουμε πως ακούγονται οι λέξεις ή πού πρέπει να γελάμε ή πώς οι ηθοποιοί ενέργησαν και ανάμεσα σε αυτόν τον ξένο λαό και σ' εμάς δεν υπάρχει μόνο διαφορά φυλής και γλώσσας αλλά μια έντονη παραμόρφωση της παράδοσης. Ακόμα πιο παράξενο είναι ότι θα πρέπει να ξέρουμε ελληνικά, να προσπαθούμε να μαθαίνουμε ελληνικά και να σχηματίζουμε πάντα κάποια έννοια του ελληνικού νοήματος βασιζόμενοι σε οποιεσδήποτε ασυνάρτητες πιθανότητες από τις οποίες εξαρτάται και τον βαθμό ομοιότητάς του με την πραγματική σημασία των ελληνικών... Η ιδιότητα που μας χτυπάει για πρώτη φορά στην ελληνική λογοτεχνία είναι η αστραπιαία, χλευαστική, κοινωνική συμπεριφορά ... [....] η διαφορά κλίματος... Είναι η ευχαρίστηση και το καλό το ίδιο;Μπορεί η αρετή να διδαχθεί; Η αρετή είναι γνώση;   [....] Εδώ τους συναντάμε πριν τα συναισθήματά τους να φθαρούν σε ομοιομορφία. Εδώ ακούμε το αηδόνι του οποίου το τραγούδι αντηχεί μέσα από την αγγλική λογοτεχνία τραγουδώντας στη δική τους ελληνική γλώσσα. Για πρώτη φορά ο Ορφέας με το λαούτο του κάνει ανθρώπους και θηρία να τον ακολουθούν. [...] Βλέπουμε τα τριχωτά καστανόξανθα κορμιά να παίζουν στο φως του ήλιου ανάμεσα στις ελιές, που δεν ποζάρουν με χάρη σε πλίνθους από γρανίτη στους χλωμούς διαδρόμους του Βρεττανικού Μουσείου.

Με τον ήχο της θάλασσας στα αυτιά τους, αμπέλια λιβάδια και ρυάκια γύρω τους, γνωρίζουν ακόμα περισσότερο από εμάς μια αδίστακτη μοίρα. Υπάρχει μια θλίψη στο βάθος της ζωής που δεν προσπαθούν να μετριάσουν. [...] ...είναι στους Έλληνες που στρέφουμε το βλέμμα όταν έχουμε βαρεθεί την ασάφεια, τη σύγχιση και τον Χριστιανισμό ... τις παρηγοριές της δικής μας εποχής.  

V.W. Ο κοινός αναγνώστης

 

Έτσι, από τη μια πλευρά, κατέληξα να διαπιστώσω για άλλη μια φορά πως μακριά από κάθε θρησκοληψία, "η ζωή του Ιησού" είναι ζωντανή και παρούσα και στην εποχή μας. Από την άλλη, με ανακούφιση διαπίστωσα πως παρότι είμαι "κοινός αναγνώστης" δεν είμαι συνηθισμένος. Γενικεύοντας, τέλος θα ήθελα να συμπληρώσω πως συναισθάνομαι να μην με αντιπροσωπεύουν οι όροι: "απλός πολίτης" και "μέσος άνθρωπος", όχι μόνο επειδή στην πράξη δεν υπάρχουν, αλλά κυρίως γιατί χρησιμοποιούνται κατά κόρον από την πολιτική εξουσία, την οικονομική διαχείριση και την επικοινωνιακή αυθαιρεσία για να ομαδοποιήσουν τους ανθρώπους και δικαιολογήσουν τα αδικαιολόγητα. 

Γιώργος Χατζηαποστόλου

 

Είμαι, ό,τι νιώθω όταν πράττω.

Πηγή: Γιάννης Ψυχάρης, Το ταξίδι μου, Εκδ. Εστία; 1905, (σ. 13), διαθέσιμο στον τόπο:  

https://www.dropbox.com/s/wklu979uuv6tgub/%CE%A4%CE%BF%20%CF%84%CE%B1%CE%BE%CE%AF%CE%B4%CE%B9%20%CE%BC%CE%BF%CF%85%20-%20%CE%93%CE%B9%CE%AC%CE%BD%CE%BD%CE%B7%CF%82%20%CE%A8%CF%85%CF%87%CE%AC%CF%81%CE%B7%CF%82.pdf?dl=0 

 

Το "παράλογο" είναι ηθικό ή ανήθικο;

 

                           Ο Σίσυφος                                                              Ο Προμηθέας

Η θεωρία του ανερμήνευτου (σύμφωνα με τα συμπαντικά κριτήρια) και η θεωρία του παράλογου (σύμφωνα με τα κριτήρια της ανθρώπινης λογικής)

Προμηθέας και Σίσυφος (το παράδειγμα και το αντιπαράδειγμα) ' δύο εγχειρήματα θέωσης του ανθρώπου

Αφετηρία: Το παράδειγμα ζωής (και θανάτου) ανθρώπων όπως ο Καμύ, που προσπαθώντας να ερμηνεύσουν τον Κόσμο καταλήγουν, τελικά, να τεκμηριώσουν γιατί έχουν άδικο στην ηθική θεωρία που προτείνουν, είναι υπέροχο, συγκινητικό και βαθιά ανθρώπινο. Παρακολουθώντας την πνευματική τους πορεία, θεωρώ πως γινόμαστε καλύτεροι άνθρωποι κι ας διαπιστώσαμε πως, εν τέλει, βιώσαμε άλλη μια αποτυχημένη απόπειρα να θεοποιηθούμε, μέσα από νοητικά λογικές υπαρξιακές διαδικασίες.

Μύθος: Το κατάλληλο παράδειγμα του αρχαίου Κορίνθιου βασιλιά - του Σίσυφου, που ξεγέλασε επανειλημμένα  τους θεούς για να επανέλθει στη ζωή, αξιοποιήθηκε από τον συγγραφέα για να αποδείξει πως ο άνθρωπος οφείλει -λόγω σωματικής υπόστασης- να επιδιώκει τη βίωση της ζωής του ' είναι μοναδικός και απόλυτος δημιουργός της μοίρας και της ιστορίας του ' είναι έξυπνος, καλλιεργημένος και προ πάντων γεννημένος για να είναι ελεύθερος. 

Χώρος: Ένας κόσμος όπου κυριαρχεί το υλικό -που ονομάζεται εδώ πραγματικό- και αποτελείται από τον άνθρωπο και τα πράγματα (άλλα ζωντανά όντα, αντικείμενα). 

Χρόνος: άπειρος (αντικειμενικά ακαθόριστος - υποκειμενικά καθορισμένος, σύμφωνα με ανθρώπινα κριτήρια)

Ερμηνεία του Κόσμου: Λογική (οτιδήποτε δεν εξηγείται με τη λογική επεξεργασία ονομάζεται "παράλογο" και ουσιαστικά δεν έχει ούτε υπόσταση ούτε λόγο και έννοια ύπαρξης). Στο έργο του Καμύ που καταπιάνεται με την ερμηνεία του κόσμου απουσιάζει η Θρησκεία, η Μεταφυσική, η Φιλοσοφία, ενώ ο συγγραφέας χρησιμοποιεί και τα τρία, αλλά παραμερίζοντάς το "σώμα τους", ή αξιοποιώντας -επιλεκτικά- στοιχεία και των τριών για να αποδείξει την ανυπαρξία τους. 

Θάνατος: Ο συγγραφέας που προέβλεψε για τον εαυτό του έναν θάνατο που έμοιαζε με αυτοκτονία (πόσο τυχαίο ήταν άραγε το αυτοκινητιστικό ατύχημα που του στέρησε τη ζωή;), θεωρώ πως δεν θα άντεχε  τη διαδικασία της γήρανσης και την αναμονή ενός θανάτου από φυσικά αίτια ' θα ήταν, ίσως, μια δοκιμασία υπερβολικά παρατεταμένη και σκληρή για την λογική-παράλογη θεωρία του περί κόσμου και ζωής. Αν παρέμενε στη ζωή έως τα βαθιά του γεράματα, φαντάζομαι τον Καμύ να μοιάζει με τη φιγούρα του Μπέρτραντ Ράσσελ (χωρίς την έπαρση της αυθεντίας) και να προσεγγίζει όχι πια το παράλογο, αλλά το άτοπο και το ανερμήνευτο. Ο Καμύ μοιάζει να πέθανε, κατά τη γνώμη μου,  με τον συγκεκριμένο  τρόπο, για να μην κατηγορηθεί, ίσως, για ασυνέπεια απέναντι στην υπαρξιακή ψυχολογική και κοινωνική θεωρία του παραλόγου που εκπροσωπούσε μαζί με τον Σαρτρ, ή ακόμα περισσότερο, για να την επαληθεύσει στον απόλυτο βαθμό. 

Ιστορική παρουσία και στοιχεία ψυχολογίας των Γάλλων και των Γαλλίδων 

Με αφετηρία την ατελή και αποσπασματική εικόνα των πνευματικών, ειδικότερα, ανθρώπων αυτής της χώρας, που έχω σχηματίσει από την επαφή μου με Γαλλικής καταγωγής φίλους και φίλες στην Ελλάδα, καθώς και τη γνώση μου από τη μελέτη της Γαλλικής Λογοτεχνίας, της Τέχνης, του Θεάτρου και της Φιλοσοφίας, δοκιμάζω να υποστηρίξω τα ακόλουθα:

Διακρίνω, πίσω από μια διακριτικά κυμαινόμενη τάση αυτοπροβολής, έναν θεμελιώδη, ενδόμυχο σχεδόν, φόβο των Γάλλων ηγετών να εγκαθιδρύσουν οποιαδήποτε μορφή εξουσίας που να παραπέμπει στην Μοναρχία, την Παλινόρθωση της Βασιλείας και οποιαδήποτε άλλης μορφής αυταρχική διακυβέρνηση που οδήγησε, άλλωστε, στη Γαλλική Επανάσταση. Οι πολίτες θέλουν να έχουν την τύχη στα χέρια τους ή προτιμούν να την αναθέτουν σε χέρια πολιτικών και στρατιωτικών ηγετών τους οποίους μπορούν να ελέγξουν με τα γνωστά δημοκρατικά μέσα (εκλογές, απεργίες, κοινωνικές κινητοποιήσεις). Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα του στρατηγού Ντε Γκωλ που προτάθηκε από τους πολίτες ως ένα πρόσωπο που παραμέριζε τους φόβους και ενίσχυε τις προσδοκίες των Γάλλων, στον ρόλο ενός δημοκρατικού-στρατιωτικού μεταπολεμικού σωτήρα. Όλα αυτά θεωρώ πως τα επιδιώκουν οι Γάλλοι και οι Γαλλίδες γιατί, πιθανότατα, θέλουν να αισθάνονται ουσιαστικά ελεύθεροι.

Η Γαλλία, σε αντίθεση με χώρες όπως η Ελλάδα, ως μια κατεξοχήν δημοκρατική και πολιτιστική χώρα (παρά - και παράλληλα με- την αποικιακή εκδοχή της), επιτρέπει στους πολίτες της να μορφωθούν, ενθαρρύνει την παιδευτική διαδικασία από το νηπιαγωγείο ως την επαγγελματική ένταξη των αποφοίτων της στην αγορά εργασίας και απομονώνει οποιεσδήποτε ρατσιστικές ή φυλετικές τάσεις τείνουν να επηρεάσουν την γαλλική κοινωνική ζωή στο σύνολό της (με εξαίρεση την άνοδο της ακροδεξιάς τις τελευταίες δεκαετίες). Αποτέλεσμα αυτής της πολιτισμικής ελευθερίας είναι οι γυναίκες να αναπτύσσονται ατομικά, πνευματικά και κοινωνικά σε βαθμό που να υποσκελίζουν σε αρκετές περιπτώσεις τους άνδρες συναδέλφους τους σε όλες τις ανώτερες και ανώτατες επαγγελματικές, κοινωνικές και πολιτικές θέσεις της χώρας.

Επειδή, όμως, η Γαλλική, όπως και οι περισσότερες ευρωπαϊκές, αμερικανικές και άλλες κοινωνίες ανά τον κόσμο, παραμένουν και στις μέρες μας ανδροκρατικές, η αντίδραση των ανδρών στην αυξανόμενη καταξίωση των γυναικών εκδηλώνεται με μια τάση μείωσης, παρενόχλησης ή υποτίμησης των γυναικών ώστε να ανακοπεί η ανοδική πορεία τους σε ανώτερα αξιώματα. Οι άνδρες επιδιώκουν την σεξουαλική ελευθερία που συνδυάζει την ατομική, την κοινωνική και την πολιτική ελευθερία και οι γυναίκες στοχεύουν την σεξουαλική, την επαγγελματική και την κοινωνική ελευθερία που παραπέμπει στην ατομική ελευθερία. Η ταινία: "Οι 50 αποχρώσεις του γκρί" είναι αντιπροσωπευτική των συμπλεγμάτων της ανδρικής επαγγελματικής, κοινωνικής και ερωτικής συμπεριφοράς.

Συνοψίζοντας, θα μπορούσαμε να πούμε πως σχεδόν  κάθε Γάλλος δημοκρατικός, πολιτικός ηγέτης, αλλά και απλός πολίτης, στις τρεις τελευταίες δεκαετίες, αποποιείται τον πιθανό ρόλο ενός εν δυνάμει δικτατορίσκου, γιατί αυτό αντιβαίνει στην πολιτισμική και κοινωνική του κουλτούρα ' βρίσκει διέξοδο, και υποκατάστατο άσκησης μιας αυταρχικής πολιτικής εξουσίας, στην αναζήτηση της φυλετικής του ταυτότητας, δηλαδή, μια προσπάθεια να επιβληθεί ως κυρίαρχο αρσενικό πάνω στην θηλυκή σύντροφό του, στην προσωπική του ζωή, είτε εντός είτε εκτός πλαισίων γάμου' στην πρώτη κατηγορία ανήκουν ο Νικολά Σαρκοζί και ο Μανουέλ Μακρόν και στη δεύτερη ο Φρανσουά Ολλάντ. Και οι τρεις αυτοί πολιτικοί θέλοντας να διασκεδάσουν τη συνειδητοποίηση της ανεπάρκειάς τους να γίνουν μεγάλοι ηγέτες, βίωσαν την πορεία τους στο ανώτατο πολιτειακό επίπεδο ως μια "παρατεταμένη σχολική εκδρομή" στην οποία απουσίαζαν οι σχολικοί συνοδοί  -επιτηρητές. Ο Σαρκοζί επέλεξε ως σύντροφο μια εντυπωσιακή ως εμφάνιση και απελπιστική ως διανοητική υπόσταση γυναίκα από τον χώρο της μόδας ' ο Ολλάντ αποτυγχάνοντας να χαλιναγωγήσει μια γυναίκα με προσωπικότητα (την Σεγκολέν Ρουαγιάλ) επέλεξε μια φαινομενικά αφελή και πολύ γλυκιά -λόγω της άγνοιάς της- φιλενάδα και τέλος, ο Μακρόν επέλεξε μια μεγαλύτερή του ηλικιακά σύζυγο (μια καλλιεργημένη γυναίκα), όχι, κατά τη γνώμη μου λόγω ευρύτητας κουλτούρας, αλλά για να "διασφαλίσει" μια πάγια και μακρόχρονη πεποίθηση πως θα είναι επιθυμητός ως άνδρας και επομένως αξιόλογος ως άνθρωπος, τροφοδοτώντας εσαεί μια ψευδαίσθηση ναρκισσισμού. Το παράλογο ως κίνητρο για την αναζήτηση μιας επίφασης ελευθερίας.

Ο Αλμπέρ Καμύ, 50 χρόνια πριν, ως πρωτοπόρος αυτής της τάσης, μαζί με τον Σαρτρ, δηλαδή μιας παρερμηνείας της ατομικής, κοινωνικής και πολιτιστικής απελευθέρωσης, μέσα από την αμιγή λογική επεξεργασία του ανθρώπινου νου, επιχείρησε να εξηγήσει την ουσία της ανθρώπινης υπόστασης και το νόημα της ζωής, έξω από τον χώρο και τον χρόνο, αξιοποιώντας επιλεκτικά, στοιχεία από την εξέλιξη του ανθρώπινου πολιτισμού που προηγήθηκε αιώνες πριν. Η ταύτιση της ελευθερίας με την αναρχία (χωρίς βία), ως αφετηρία της θεωρίας του παραλόγου,  είναι εντελώς άτοπη και άρα αβάσιμη' ακόμα και η ζούγκλα έχει ιεραρχία εξουσίας και κανόνες. Όσο για το Σύμπαν που μας περιβάλλει ή για να το πούμε με λιγότερη έπαρση: "στο οποίο ανήκουμε" έχει κανόνες λειτουργίας "παράλογους" κατά την ανθρώπινη λογική, αλλά απόλυτα συνεπείς με τη συμπαντική πραγματικότητα.

Ο Καμύ τερμάτισε την πνευματική πορεία του Ντεκάρτ, από το: "Σκέπτομαι, άρα υπάρχω" στο: "Παρότι σκέπτομαι, δεν υπάρχω" ή με άλλα λόγια: "Καταλήγω στη λογική διαπίστωση πως ζούμε σε έναν παράλογο κόσμο". 'Ηθελε, λέει, να είναι ελεύθερος..." όπως έγραφε ο Καζαντζάκης, αλλά δεν χρειάζεται να τον σκοτώσετε, αναλαμβάνει ο ίδιος την ευθύνη του θανάτου του, με όποια μορφή και αν τελικά συμβαίνει (ατύχημα ή αυτοκτονία!)

Ο Θεός συγχωρεί αυτούς που με συνέπεια, εντιμότητα και επιμονή διακηρύττουν πως δεν πιστεύουν σε τίποτα και πεθαίνουν στο όνομα αυτού του "Τίποτα" γιατί, τελικά αποδεικνύεται πως πιστεύουν σε "Κάτι", έστω κι αυτό το Κάτι είναι το "Τίποτα", το κενό, το "Ανύπαρκτο" που είναι, όμως, ταυτόχρονα και τόσο "Υπαρκτό" σαν ένα άδειο, άυλο "Δοχείο".

Οι πιο συνεπείς από αυτούς -όπως ο Καμύ, ο Σάρτρ και άλλοι, που παρά τις επαναλαμβανόμενες εκκλήσεις δεν έπιασαν τον μίτο της Αριάδνης (πίστη) για να βγουν από τον λαβύρινθο της ζωής, αναλαμβάνουν την ευθύνη για τον χαμό τους και ασυνείδητα αποποιούνται κάθε δικαίωμα να κατηγορήσουν τον "κατασκευαστή του λαβυρίνθου" (Θεό) πως δημιούργησε, κατά τη γνώμη τους, τον Κόσμο, ως μια παράλογη δομή χωρίς αρχές και κανόνες, επειδή δεν κατανοούν τη μορφή, την ουσία και τη σκοπιμότητά τους. 

Γιώργος Χατζηαποστόλου 

Πηγές: 
Αλμπέρ Καμύ, Ο μύθος του Σισύφου (δοκίμιο πάνω στο παράλογο), μτφρ. Βαγγέλης Χατζηδημητρίου, Εκδ. Μπουκουμάνης 1973, σ.σ. 164 
Αλμπέρ Καμύ, Ο επαναστατημένος άνθρωπος, μτφρ. Τζούλια Τσακίρη, Εκδ. Μπουκουμάνης 1971, σ.σ. 382.

Με μεθοδικότητα και υπομονή, όλοι μπορούν να μαθαίνουν

 

"Μαθησιακές δυσκολίες και προβλήματα κοινωνικής προσαρμογής γηγενών και αλλοδαπών μαθητών στην Ελλάδα σήμερα"

Αυτό ήταν, σε γενικές γραμμές, το πλαίσιο του θέματος μιας διάλεξης που είχε δώσει η κυρία Μαρία - Μάρθα Φλωράτου στις αρχές της δεκαετίας του 2010 και έτυχε να παρακολουθήσω. Μια γοητευτική γυναίκα, με ένα διακριτικό, πραγματικά (και όχι δήθεν) πνευματώδες χαμόγελο, που δεν φοβόταν να κοιτάξει στα μάτια κάθε θεατή - ακροατή της συνάντησης σαν να περίμενε από αυτόν να παράγει από στιγμή σε στιγμή ένα "μικρό θαύμα" χωρίς να βιάζεται και χωρίς να ανυπομονεί για το αποτέλεσμα. 

Μιλήσαμε σε μια μικρή παρέα που δημιουργήθηκε μετά το τέλος της εκδήλωσης, συστηθήκαμε,  ανταλλάξουμε χειραψία, γιατί δεν υπήρχε τότε ο φόβος του κορωνοϊού, αλλά δεν μας έλειψε η ζεστασιά της "σωματικής επαφής" καθώς σε όλη τη διάρκεια της συνομιλίας, μας είχε αγκαλιάσει με το βλέμμα της. Η παρουσία της ξεδίπλωνε τη γλώσσα του σώματος σε πλήρη και απροκάλυπτη έκθεση.

Αργότερα, διάβασα το βιβλίο της: "Μαθησιακές δυσκολίες και όχι τεμπελιά" εκδ. Οδυσσέας (2009),. Πρόκειται για έναν πρακτικό οδηγό για γονείς και δασκάλους αλλά που αφορά άμεσα τα παιδιά με μαθησιακά προβλήματα που στη συνέχεια προκαλούν δυσχέρειες κοινωνικής προσαρμογής.

Το μεγάλο πλεονέκτημα του βιβλίου, πέρα από τις ασκήσεις του, σε καρτέλες, που βοηθούν σημαντικά τα παιδιά να ξεπεράσουν τις δυσκολίες μάθησης, είναι το "πνεύμα" της ελευθερίας, της δημιουργικότητας και της πρακτικότητας που διαπερνά αυτό το εξαιρετικό μαθησιακό βοήθημα.

Βιβλία όπως αυτό της κυρίας Φλωράτου έρχονται να ανανεώσουν και να επικαιροποιήσουν κλασικά πανεπιστημιακά συγγράμματα, όπως  την Κλινική και την Εξελικτική ψυχολογία του Ι.Ν. Παρασκευόπουλου, καθώς και τη Νοητική καθυστέρηση του ίδιου συγγραφέα και είναι απαραίτητα για γονείς, ειδικούς παιδαγωγούς και αναγνώστες που επιδιώκουν να κατανοούν βαθιά και να συμβάλλουν σε έναν βαθμό στην μείωση και  στην εξάλειψη των μαθησιακών δυσκολιών που αντιμετωπίζουν αρκετά παιδιά στην εποχή μας.

Γιώργος Χατζηαποστόλου 

Γιατί δεν έζησα

 

Φιόντορ Ντοστογιέφσκι : Σημειώσεις από το Υπόγειο 

Χρίστος Τσάγκας, Larry Cedar, Άρης Σερβετάλης - Φλομαρία Παπαδάκη 

Τρεις τρόποι παράστασης ενός κλασικού έργου της Ρωσικής Λογοτεχνίας. 

Μια παλιότερη Ελληνική προσέγγιση του Χ. Τσάγκα που με πλησιάζει περισσότερο σαν Έλληνα θεατή γιατί ο "δικός του ήρωας" είναι πιο κλειστοφοβικός, πιο ενοχικός, χωρίς τάση αυτοπροβολής και με διάθεση να υπηρετήσει το κείμενο με ταπεινότητα και συστολή.

Ο Larry Cedar με μια έντονη διάθεση να απορροφήσει από την πρώτη στιγμή την προσοχή του θεατή, "παίζοντας" με τρεις -τουλάχιστον τοποθετήσεις: εμπλεκόμενος, αποστασιοποιημένος, και παρατηρητής (των δύο προηγούμενων). Και όλα αυτά για να δείξει στον θεατή πως είναι "έντιμος" αφού δεν του "κρύβει τίποτα", πως είναι "έξυπνος" αφού τα "προείδε όλα", και τέλος, αξιόπιστος αφού δεν αναμιγνύεται ως ενεργό πρόσωπο στην εξέλιξη της αφήγησης του έργου.

Η σύγχρονη Ελληνική προσέγγιση του Α. Σερβετάλη (κυρίως) και της Φ. Παπαδάκη με εξέπληξαν ευχάριστα. Είναι μια ενδιάμεση προσέγγιση μεταξύ της παλιότερης Ελληνικής και της Αγγλικής εκδοχής. Η άρθρωση του Σερβετάλη είναι καταπληκτική . Τα τελευταία χρόνια δεν είναι μόνο ένας εξαιρετικός ηθοποιός αλλά και ένας αναγεννημένος άνθρωπος. 

Όσο για το περιεχόμενο του έργου, θα μπορούσε να αναπαραστήσει δύο "συνεδρίες" ψυχανάλυσης με τον Freud κρυμμένο -όχι πίσω από τον πρωταγωνιστή- αλλά, μάλλον σε ένα διπλανό δωμάτιο να κρυφακούει, χωρίς να ερωτά τίποτε και επιτρέποντας στον εξεταζόμενο να μην είναι ξαπλωμένος στο κρεβάτι (καθώς καναπές δεν προβλεπόταν στη σκηνή), αλλά να κινείται "κατά βούληση" ή, για να ακριβολογήσουμε περισσότερο "κατά διάθεση". 

Τέτοια μεγάλα έργα, όπως το Υπόγειο, οι Λευκές Νύχτες και άλλα έργα του Ντοστογιέφσκι, έχουν αποτελέσει -κατά τη γνώμη μου- πηγή έμπνευσης και για σύγχρονα έργα όπως το: "Διαλέξεις Αθλιότητας" του Γιάννη Τσίρου που είχε παρουσιάσει με μοναδικό τρόπο πριν από μερικούς χειμώνες στο Θέατρο Τέχνης ο  Θανάσης Παπαγεωργίου.

Γιώργος Χατζηαποστόλου

Η Εκκλησία ανήκει στους πιστούς....

....και όχι -αυτοδικαίως- στην ηγεσία της Εκκλησίας.

Οι Άγιοι ανήκουν πρώτα στον Θεό και μετά στην Εκκλησία. Εκκλησία είναι οι άνθρωποι που πιστεύουν στον Θεό και όχι -καθόλου, μάλιστα- οι άνθρωποι που ακολουθούν την Εκκλησία ως "Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου" Η  ηγεσία της Εκκλησίας αντιπροσωπεύει τους υψηλόβαθμους ιερείς που την εκπροσωπούν και όχι τους "λαϊκούς" οι οποίοι, άλλωστε δεν την εκλέγουν ούτε με άμεσες ούτε με έμμεσες δημοκρατικές διαδικασίες. 

Τρία βιβλία που προηγήθηκαν της ταινίας, αλλά δεν την ανταγωνίζονται ' τη συμπληρώνουν:

Σώτος Χονδρόπουλος, Ο άγιος του αιώνα μας (Ο όσιος Νεκτάριος Κεφαλάς) -αφηγηματική βιογραφία, Εκδ. Μονής Αγίας Τριάδος Αιγίνης 1971, σ.σ. 294+6 φωτογραφίες.

Ιερά Μονή Αγίας Τριάδος, Αγ. Νεκταρίου Αιγίνης, Πρακτικά Διορθοδόξου Μοναστικού Συνεδρίου επί τη 150ετηρίδι από της γεννήσεως του Αγίου Νεκταρίου (Αίγινα 9-11 Σεπτεμβρίου 1996), Αθήνα 1999, σ.σ. 398.

Άγιος Νεκτάριος Πενταπόλεως, Το γνώθι σαυτόν - Κείμενα Αυτογνωσίας, Εκδ. Άθως 2017, σ.σ. 470.

Γ.Χ. 

 

Αναζητείται συμφιλίωση Θρησκείας και Επιστήμης

Εισαγωγή

Κατά τη διάρκεια μιας σειράς αιώνων από τον πρώτο έως τον 15ο μ.Χ. αιώνα, ο χριστιανισμός είχε αρκεστεί στην "αφελή διαβεβαίωση" της χριστιανικής πίστης έως και την περίοδο του μεσαίωνα και μορφοποιούσε την ψυχή του σύγχρονου ανθρώπου. Κατά τον 16ο αιώνα η πειραματική επιστήμη αναδομήθηκε και βασισμένη στο λογικό και την ελευθερία που απορρέει από αυτό, απελευθέρωσε τον άνθρωπο από προαιώνιες δεσμεύσεις.

Η Εκκλησία αδυνατώντας να αποδείξει το δόγμα της σχετικά με την ύπαρξη του Θεού κσι την αρχική διαδικασία της δημιουργίας του κόσμου, περιχαρακώθηκε και υποστήριξε την πίστη ως μια αναμφισβήτητη "εντολή κατά της λογικής" (σ. 1)

Η Επιστήμη παρασυρμένη από τις ανακαλύψεις της στον φυσικό κόσμο "έγινε αγνωστικιστική στη μέθοδό της και ματεριαλιστική στις αρχές και το σκοπό της." ακολουθώντας τις αρχές του Βάκωνα και τις θετικιστικές αντιλήψεις του Κοντ και του Σπένσερ (σ. 2) Η Φιλοσοφία δεν μπόρεσε να τοποθετηθεί ανάμεσα στη νέα σχέση Θρησκείας και Επιστήμης -και το χειρότερο- οι φιλόσοφοι αναζητώντας μια εντελώς "εξωτερική και υλική ιδέα για την Αλήθεια" άρχισαν να σκέπτονται με τον ίδιο τρόπο που σκέπτονταν οι επιστήμονες.  "Το αποτέλεσμα όλων αυτών είναι πως η εποχή μας αντιλαμβάνεται την ανάπτυξη της ανθρωπότητας σαν μι αιώνια πορεία προς μια αόριστη, ακαθόριστη και για πάντα άφθαστη αλήθεια. (σ. 2) Κάτω από αυτές τις συνθήκες, "η φιλολογία και η τέχνη έχασαν την αίσθηση του θείου". (σ. 3)

Για τους θεόσοφους όμως της Ανατολής και της Ελλάδας η Αλήθεια δεν μπορεί να γίνει αντιληπτή χωρίς μια συνολική γνώση του φυσικού κόσμου και εδρεύει κατ' αρχήν μέσα στην πνευματική ζωή της ψυχής. (σ. 4) Οι θεόσοφοι αυτοί δεν ήσαν αυστηροί θεωρητικοί, αιθεροβάμονες ή απομονωμένοι μοναχοί, αλλά άνθρωποι της δράσης, που εφάσμοσαν την σφαιρική γνώση που κατάκτησαν επίπονα σε μακρόχρονες σπουδές μύησης, μέσα από τη λειτουργία της εσωτερικής σκέψης, στον πραγματικό, καθημερινό, κοινωνικό κόσμο.Τα ονόματά τους είναι: Ράμα, Κρίσνα, Βούδας, Ερμής, Ορφέας, Μωυσής, Πυθαγόρας, Ιησούς. (σ. 4)  Από όλα αυτά συμπεραίνεται πως υπάρχει, κατά τον Λάϊμπνιτς, "ένα είδος αιώνιας φιλοσοφίας που συνιστά  τον πρωταρχικό δεσμό επιστήμης - θρησκείας και την τελική τους ενότητα."(σ. 8) 

Η αρχαία θεοσοφία που διδασκόταν στις Ινδίες, στην Αίγυπτο και την Ελλάδα διαιρούνταν γενικά σε τέσσερις κατηγορίες: 

1) Την Θεογονία ή επιστήμη των απόλθτων αρχών, ταυτόσημη με την Επιστήμη των Αριθμών που εφαρμοζόταν στο σύμπαν και στα ιερά μαθηματικά.Η Θεουργία, η υπέρτατη τέχνη του μάγου, τόσο σπάνια όσο και επικίνδυνη,  η τέχνη της επίτευξης συνειδητής επικοινωνίας της ψυχής με τα διάφορα τάγματα των πνευμάτων και της επίδρασής του πάνω σε αυτά.

2) Την Κοσμογονία, επίτευξη των αιώνιων αρχών μέσα στον χώρο και στο χρόνο. Η Ουράνια Γενεθλιακή ή αστρολογία ή η τέχνη της ανακάλυψης της σχέσης ανάμεσα στα πεπρωμένα των λαών ή των ατόμων και στις κινήσεις του σύμπαντος που σημειώνονται από τις περιστροφές των άστρων.

3) Την Ψυχολογία, συγκρότηση του ανθρώπου. Εξέλιξη της ψυχής διαμέσου της αλυσίδας των υπάρξεων.Οι Ψυχουργικές Τέχνες που αντιστοιχούσαν στις δυνάμεις της ψυχής: μαγεία και μαντεία.

4) Την Φυσική, επιστήμη των βασιλέων της γήινης φύσης και των ιδιοτήτων της. Μια ειδική Ιατρική, που βασιζόταν στη γνώση των απόκρυφων ιδιοτήτων των ορυκτών, των φυτών και των ζώων. Η Αλχημεία ή μεταστοιχείωση των μετάλλων, αποσύνθεση και ανασύνθεση της ύλης από τον καθολικό παράγοντα, τέχνη που εφαρμοζόταν στην αρχαία Αίγυπτο σύμφωνα με τον Ολυμπιόδωρο που την αποκαλούσε ο ίδιος χρυσοποιία ή αργυροποιία.

Όπως βλέπουμε όλες οι επιστήμες και τέχνες περιλαμβάνονταν μέσα σε αυτή τη θεοσοφία και περιλαμβάνονταν σε μια ενιαία αρχή που θα μπορούσε να ονομαστεί εξελικτικός και υπερβατικός σπιριτουαλισμός. (σ. 9) Έτσι μπορούμε να διατυπώσουμε τις ουσιαστικές αρχές της εσωτερικής διδασκαλίας:

- Το πνεύμα είναι η μοναδική πραγματικότητα. Η ύλη δεν είναι παρά η κατώτερη, η μεταβαλλόμενη,η εφήμερη έκφρασή της, η έκφραση του δυναμισμού του μέσα στο χώρο και τον χρόνο.

- Η δημιουργία είναι αιώνια και συνεχίζεται όπως η ζωή.

- Ο μικρόκοσμος - άνθρωπος είναι από την τριαδική του υπόσταση (πνεύμα, ψυχή και σώμα) η εικόνα και ο καθρέφτης του μακρόκοσμου - σύμπαντος (θείος, ανθρώπινος και φυσικός κόσμος) που είναι και το όργανο του άφατου Θεού, του απόλυτου Πνεύματος, που είναι από τη φύση του (Πατέρας, Μητέρα και Υιός (ουσία, υπόσταση και ζωή). 

- Να γιατί ο άνθρωπος, εικόνα του Θεού, μπορεί να γίνει ο ζωντανός του λόγος. Η γνώση ή ο ορθολογικός μυστικισμός όλων των εποχών είναι η τέχνη να ανακαλύπτουμε τον Θεό μέσα μας ανακαλύπτοντας τα απόκρυφα βάθη, τις λανθάνουσες ικανότητες της συνείδησης.

- Η ανθρώπινη ψυχή, η ατομικότητα, είναι αθάνατη από την ίδια την ουσία της. Αναπτύσσεται σε ένα επίπεδο που γίνεται διαδοχικό ανιόν και κατιόν, με πνευματικές και σωματικές εναλλασσόμενες υπάρξεις.

- Η μετενσάρκωση είναι ο νόμος της εξέλιξής της. Όπως η ψυχή ξεφεύγει από τον νόμο του αγώνα για τη ζωή όταν αποκτήσει συνείδηση του ανθρωπισμού της, έτσι ξεφεύγει και από τον νόμο της μετενσάρκωσης όταν αποκτήσει συνείδηση της θείας της προέλευσης.(σ. 10)

Οι μεγαλύτεροι Έλληνες μύστες ήσαν ο Ορφέας, ο Πυθαγόρας και ο Απολλώνιος ο Τυανεύς. Μαθητής του Απολλώνιου υπήρξε δάσκαλος του Εμπεδοκλή. Η μέγιστη προσφορά των αρχαίων Ελλήνων στην παγκόσμια θεοσοφία, δεν υπήρξε η επινόηση από το μηδέν αλλά η διαυγής σύνθεση όρων και συμβόλων από την ινδική, βαβυλωνιακή και αιγυπτιακή θρησκευτική παράδοση. Για παράδειγμα οι όροι 'Διόνυσος΄ και 'Ασκληπιός' προέρχονται από αρχαιότερες σανσκριτικές λέξεις. Ο ίδιος ο Ιησούς είπε πως δεν ήρθε να καταλύσει τους νόμους αλλά να τους συμπλρώσει.

Ξαναγυρίζοντας στις σύγχρονες επιστήμες, διαπιστώνουμε πως οι επιστήμες αυτές τείνουν να  επιστρέψουν ακούσια, μα με ασφάλεια,στα δεδομένα της αρχαίας θεοσοφίας. (σ. 11)

Η πειραματική ψυχολογία, βασιμένη στις ιατρικές διαπιστώσεις που προέρχονται από τις μελέτες σχετικά με τον ζωϊκό μαγνητισμό, την υπνοβασία και όλες τις διαφορετικέ από την εγρήγορση καταστάσεις της ψυχής, οδηγείται στο κατώφλι  ενός άλλου κόσμου, του ίδιου του κόσμου της ψυχής, από τον οραματικό ύπνο διαμέσου της διπλής όρασης, μέχρι την έκσταση. (σ. 12)

Αν από την πειραματική ψυχολογία περάσουμε στην εσώτερη και υποκειμενική ψυχολογία της εποχής μας που εκφράζεται στην ποίηση, στη λογοτεχνία και τη μουσική, βρίσκουμε πως η ανθρώπινη ψυχή ποτέ δεν ένιωσε βαθύτερα την ανεπάρκεια, τη μιζέρια, το μή πραγματικό της παρούσας ζωής της, ποτέ δεν πόθησε με μεγαλύτερη λαχτάρα το αόρατο, το υπερπέραν, χωρίς, όμως να φτάσει στο σημείο να τα πιστεύει. (σ. 13)

Οι διαπιστώσεις αυτές αρκούν για να αποδείξουν πως η επιστήμη και το σύγχρονο πνεύμα προετοιμάζονται χωρίς να το ξέρουν και χωρίς να το θέλουν για μι ανασύσταση της αρχαίας θεοσοφίας, μέσα από τον συνολικό λειτουργισμό της εσωτερικής διδασκαλίας. (σ. 14) 

Δεν ακολούθησα στην ανάγνωση την χρονολογική ακολουθία των μυστών όπως καταγράφεται στη δομή του βιβλίου. Προτίμησα τη σειρά: Ερμής, Ορφέας, Πυθαγόρας, Ιησούς και ύστερα, Μωυσής, Κρίσνα, Ράμα γιατί σκοπός μου ήταν να ξεκαθαρίσω, κατά το δυνατό, την ελληνική και χριστιανιή συνέχεια των μυστών της θεοσοφίας και όχι να χαθώ περιπλανώμενος σε πανάρχαιες αρχές, τελετές και πεποιθήσεις των απαρχών της μυστικιστικής τέχνης.

Πηγή: Εδουάρδος Συρέ, Οι Μεγάλοι Μύσται, μτφρ. Β. Σκληρού, Εκδ. Δάφνος 1959, σ.σ. 456 

Επιλογή αποσπασμάτων - Σημειώσεις  (Γ. Χατζηαποστόλου)

Με μολύβι φάμπερ νούμερο 4 Β

Όσο θυμάμαι την εκπαιδευτική πορεία μου που γινόταν τακτικά εκπαιδευτική περιπέτεια πλησιάζω αγαπημένα πρόσωπα δασκάλων, καθηγητών και καθηγητριών ...... που βρέθηκαν στον δρόμο μου ως φυσικές παρουσίες ή ως συγγραφείς βιβλίων (Δέλτα, Ζέη, Σαρή), ή ως πρωταγωνιστές / πρωταγωνίστριες  εκπαιδευτικών μεθόδων (Μοντεσσόρι, Ντιούι, Φρενέ., Φρέιρε, Γέρου...)

Χρησιμοποίησα έως τώρα στα γραπτά μου το συγκεκριμένο νούμερο του μαύρου μολυβιού για να μπορώ να διορθώσω τα πολλά λάθη μου, χωρίς να αχρηστεύω το χαρτί που το σέβομαι γιατί μου δίνει το "έδαφος" να "πατήσω" και να εργαστώ. Το στυλό είναι εργαλείο για τους έτοιμους και εγώ διαρκώς αισθανόμουν δόκιμος γραφέας και όταν ήμουν νεότερος και υπέφερα -χωρίς να το γνωρίζω- από μεγαλύτερη άγνοια του συγγραφικού κινδύνου, έγραφα κι έγραφα και έγραφα. 

Το μολύβι 4 Β είναι ένα μαλακό μολύβι που αφήνει καθαρό και έντονο ίχνος στο λευκό χαρτί και καταφέρνει να με ξεγελάσει είτε πως οι σκέψεις μου έχουν ένα καθαρό περιεχόμενο, είτε πως μπορεί να είναι αξιόλογο και ενδιαφέρον ότι γράφω για κάποιους -λίγους- ανθρώπους.

Η  Άλκη Ζέη μου άρεσε και μου αρέσει γιατί δηλώνει πως γνωρίζει ότι, δεν είναι "κούκλα", κάτι που αναγνωρίζει στην αδελφή της, δεν είναι ανταγωνιστική προς αυτή, γεγονός που αποδεικνύει από τα πρώτα παιδικά της χρόνια μια θαυμάσια συναισθηματική ισορροπία στην ενσυναίσθηση τόσο του φύλου όσο και του πολλαπλού προσωπικού ρόλου της (γυναίκα, μητέρα, κοινωνική αγωνίστρια).

Ευτύχησε να γνωρίσει και να παντρευτεί έναν άντρα μορφωμένο, βαθιά καλλιεργημένο και επίσης ιδιαίτερα πειθαρχημένο, ως μεταφραστή, σκηνοθέτη, "καλλιτέχνη" με την ευρεία έννοια του όρου που δεν παρέλειψε να είναι και ένας εξαιρετικός σύζυγος' τον Γιώργο Σεβαστίκογλου για τον οποίο έχω μιλήσει σε παλιότερο σημείωμά μου.

Είμαι υποχρεωμένος στους/στις συγγραφείς των βιβλίων που με συντροφεύουν γιατί με βοηθούν να καταλάβω πως δεν είμαι μόνος μου στον κόσμο' μου εξηγούν γιατί οι δάσκαλοι και οι δασκάλες μου επέμεναν σε ορισμένα στοιχεία της εκπαιδευτικής διαδικασίας και όχι σε άλλα' γιατί οι συγγραφείς έκαναν τον μεγάλο κόπο να συμπυκνώσουν μέσα σε ένα βιβλίο λίγων ή αρκετών εκατοντάδων σελίδων εμπειρίες αξιών, συμπεριφορών που δεν έζησα στην προσωπική μου ζωή και, σε πολλές περιπτώσεις θα ήταν αδύνατο να ζήσω καθώς συνέβησαν ή όταν ήμουν μικρό παιδί ή όταν δεν είχα γεννηθεί ή σε χώρες που δεν επισκέφθηκα, ή σε χώρους όπου δεν ήμουν ποτέ παρών.

Τα κείμενά τους και η ειλικρινής γραφή τους μου επιτρέπουν να συμμετάσχω στη θαυμάσια ψευδαίσθηση πως ζω και έζησα πολλές ζωές και μάλιστα ως επίτιμος προσκεκλημένος σε μια γιορταστική σύναξη όπου είχε την ευγενή διάθεση να με προσκαλέσει ένας καλοπροαίρετος "σπιτονοικοκύρης".

Τη θεωρώ συγγενικό μου πρόσωπο όχι μόνο λόγω της καταγωγής από την Ιωνία αλλά, κυρίως, γιατί αντιλαμβάνεται το διάβασμα ως έκφραση παιδευτικής ελευθερίας και όχι ως άσκηση εκπαιδευτικής συμμόρφωσης. Για του λόγου το αληθές, δύο σύντομα αποσπάσματα από το βιβλίο της.

(1ο) 

-¨Πάρτε κανένα βιβλίο κι ελάτε να διαβάσετε, φωνάζει ο μπαμπάς από τη βεράντα.

Τα βιβλία μας τα κρατούσαμε κιόλας στο χέρι. Του αρέσει να διαβάζουμε εξωσχολικά βιβλία. κι εμάς μας αρέσει. Ο μπαμπάς όμως δεν ξέρει πως διαβάζονται τα εξωσχολικά. Μας θέλει καθισμένες απέναντί του στο τραπέζι, εκείνος να διαβάζει το δικό του βιβλίο κι εμείς τα δικά μας. [...] Εμείς όμως δεν καταλαβαίνουμε τίποτα με τον μπαμπά καταντίκρυ μας. Τα μαθήματα του σχολείου μπορείς να τα διαβάζεις έτσι. Τα εξωσχολικά όμως.....

Θα γράψω μια ολόκληρη εργασία. [....] Πως διαβάζονται τα εξωσχολικά βιβλία:

1. Μπορείς να έχεις τα πόδια ψηλά πάνω στα κάγκελα του κρεβατιού και η υπόλοιπη να 'σαι ξαπλωμένη ανάσκελα και να κρατάς το βιβλίο στον αέρα.

2. Μπορείς να 'σαι μπρούμυτα στο κρεβάτι και το βιβλίο κάτω στο πάτωμα.

3. Μπορεί να έχεις αδελφή, να είναι εκείνη μπρούμυτα στο πάτωμα κι εσύ από πάνω της σαν να σχηματίζετε σταυρό και τα βιβλία βέβαια στο πάτωμα.

4. Το βράδυ όταν πάτε για ύπνο και σας φωνάζουν να σβήσετε το φως, να κουκουλώνεστε με τα σκεπάσματα και να έχετε ένα κλεφτοφάναρο και να διαβάζετε - αυτό μάλλον τον χειμώνα γιατί το καλοκαίρι θα σκάσετε.

5. Στην τουαλέτα μπορείς να διαβάζεις τα απαγορευμένα βιβλία." (σ.σ. 53-54)

(2ο) 

"Ήμουνα τριών χρονών [....] κρατούσα ένα βιβλίο του παππού , μπορεί να 'τανε η Οδύσσεια ή η Ιλιάδα. Το κρατούσα ανοιχτό και περπατούσα πάνω κάτω στην αυλή ... κι ανοιγόκλεινα τα χείλη μου σαν να διάβαζα. Είχα δει τον παππού να κρατάει πάντα ένα βιβλίο στο χέρι και να διαβάζει, ακόμα κι όταν έκανε βόλτες στην παραλία. Νόμιζα, φαίνεται, πως για να περπατήσει καλά ο άνθρωπος πρέπει να διαβάζει" (σ. 113)

Η Άλκη Ζέη ανήκει σε αυτό το είδος των συγγραφέων που μας χαρίζουν μια "βιβλιογραφία εμπειριών, σκέψεων και συναισθημάτων ζωής" έχοντας, όπως οι περισσότεροι άνθρωποι αμφιλεγόμενες προθέσεις αλλά με θετικό πρόσημο. Θέλουν από τη μια, να μείνουν στη μνήμη μας και μετά το θάνατό τους, ώστε να κερδίσουν μια αίσθηση αιωνιότητας, όσο μάταιη κι αν είναι αυτή και από την άλλη, όσο πιο καλοί άνθρωποι υπήρξαν, τόσο περισσότερο διαυγές είναι αυτό τους το κληροδότημα στους αναγνώστες, στην τόσο ανθρώπινη πνευματική και ψυχική τους διαθήκη.

Πάντως, από την πλευρά μας (των αναγνωστών) θα πρέπει να ομολογήσω ότι "Κανείς δεν σκέφτεται το μολύβι όταν διαβάζει ένα γράμμα. Θέλει μόνο να μπει στο μυαλό αυτού που έγραψε το γράμμα. Αυτό είμαι κι εγώ στα χέρια του Θεού. '¨Ενα μικρό μολυβάκι"

Μητέρα Τερέζα (οπισθόφυλλο βιβλίου)

Πηγή: 

Άλκη Ζέη, Με μολύβι φάμπερ νούμερο δύο, Εκδ. Μεταίχμιο 2013, σ.σ. 392.

Κάθριν Σπινκ, Μητέρα Τερέζα (Μια εγκεκριμένη Βιογραφία), Εκδ. Τσιαμπίρης - Πυραμίδα 1990, σ.σ.352.

Γιώργος Χατζηαποστόλου

 

Οι συνέπειες του έρωτα της αγάπης

 

Γεώργιος Βιζυηνός. 

Οι συνέπειες της παλιάς ιστορίας

Ήταν, πιστεύω, ένας λαϊκός άνθρωπος, που διάνυσε ολόκληρο το μήκος της ακαδημαϊκής εξέλιξης έως τη θέση του διδάκτορα. Η γλώσσα της γραφής του είναι η λόγια γλώσσα του τελευταίου μέρους του 19 ου αιώνα στην Ελλάδα, δηλαδή ουσιαστικά των τριών τελευταίων δεκαετιών μετά τη δημιουργία της πρώτης σχετικά σταθερής ταυτότητας του Νέου Ελληνικού Κράτους.

Έγραψε στην καθαρεύουσα με στοιχεία αρχαΐζουσας, με σκοπό, θεωρώ, να προσδώσει κύρος και καθαρότητα στη γραφή του, αλλά η λαϊκή ψυχή του είναι αυτή που δίνει πνοή στο έργο του και υπογραμμίζει σε πολλά σημεία την διάχυτη ευαισθησία του. 

Τα θέματα του άδολου και ιερού έρωτα, του θανάτου, της φυγής, της τύχης, του πεπρωμένου και της ακέραιας ηθικής ποιότητας του προσώπου ως θεμελιώδες στοιχείο της κοινωνικής του υπόστασης είναι αδιαπραγμάτευτα για τον συγγραφέα. 

Το παιχνίδι της τρέλας και της φρονιμάδας, της λογικής και της απαισιοδοξίας, της ψυχής και του σώματος, της φιλίας, παρουσιάζονται από έναν ψυχολόγο ερευνητή που παρατηρεί ' δεν κρίνει, δεν διδάσκει, δείχνει βαθιά ενσυναίσθηση, εμπλέκεται συναισθηματικά σε σημαντικό βαθμό με την κατάσταση της ψυχασθενούς, που του παρουσιάζει ο γέρος Γερμανός καθηγητής του ως ενδεικτικό παράδειγμα μιας ψυχικά διαταραγμένης προσωπικότητας.

Θέλησα να απογυμνώσω την τυπική μορφή ενός κειμένου μιας άλλης εποχής, αλλά μιας πολύ κοντινής ιδιοσυγκρασίας, όπως αυτή του συγγραφέα, με την μεταφορά του εκτενούς διηγήματός του στη δημοτική γλώσσα και το μονοτονικό σύστημα. Προσπάθησα να χρησιμοποιήσω τις ίδιες λέξεις με αυτόν και όπου ήταν αδύνατο τις ίδιες ρίζες των λέξεων, και δεν απέφυγα να χρησιμοποιήσω ταυτόσημες ή στενά σχετικές λέξεις της δημοτικής για να αποδώσω -όπως πιστεύω- την λαϊκή ψυχή του χωρίς λογοτεχνικά φτιασίδια και μάταιες - όπως, πάλι πιστεύω- αναζητήσεις ενός λόγιου κύρους που δεν θα πρόσθετε τίποτε στην πλούσια σε συναισθήματα συγγραφική του παρουσία.

Αν ήταν δυνατόν να τον συναντήσω πρόσωπο με πρόσωπο, θα του έλεγα, μιλώντας του στον ενικό, όχι λόγω έλλειψης σεβασμού, αντιθέτως, λόγω φανερής ψυχικής συγγένειας: κύριε Γεώργιε, μην βασανίζεσαι πια με τα τόσο οικεία σου φαντάσματα, μην κουράζεσαι να αναζητάς την αγάπη στα πολύ νέα κορίτσια, θεωρώντας πως είναι περισσότερο αθώα -ως μη φθαρμένα από την κοινωνική τριβή. Σε παρακαλώ αναζήτησε την αγάπη σε γυναίκες της ηλικίας σου -λίγο μικρότερες ή λίγο μεγαλύτερες, δεν έχει σημασία. Το καίριο στοιχείο είναι ο χαρακτήρας μιας γυναίκας, όχι η ηλικία της. Η ωρίμανση συχνά δεν συμβαδίζει με την ηλικία και εσύ έχεις ανάγκη να σε κατανοήσει και να σε αγαπήσει μια ώριμη ψυχή όχι να σε αποδεχτεί μια πεντακάθαρη νεανική μορφή.

Καληνύχτα κύριε Γεώργιε και σου εύχομαι όνειρα ελεύθερα!

Ένας αργοπορημένος φίλος και αναγνώστης σου

Πηγές: 

Γεώργιος Βιζυηνός, Αι συνέπειαι της παλαιάς ιστορίας, Εκδ. Ερατώ 2005, σ.σ. 240.

Γεώργιος Βιζυηνός, Τα Άπαντα (τόμος Α΄, Διηγήματα), Εκδοτικός Οίκος Βίβλος 1955, σ.σ. 431. 

Γιώργος Χατζηαποστόλου

 

Μαθήματα πολιτικής ειλικρίνειας ή "με το μαλακό"

 

Το ενδιαφέρον μου και για ζητήματα διπλωματίας, με οδήγησαν να καταγράψω τις σκέψεις μου σε αυτό το μικρό κείμενο. 

Αρχίζοντας το σημείωμά μου, ας ξεκαθαρίσω πως εκτιμώ ιδιαίτερα τους ανθρώπους που πέρα από τις επαγγελματικές τους ενασχολήσεις έχουν σπουδάσει σχετικά ή έχουν ένα ειδικό ενδιαφέρον για χώρους της επιστήμης ή της τέχνης λίγο, πολύ ή και σχεδόν καθόλου σχετικούς με το επάγγελμά τους. Να εξηγηθώ. Ο δικηγόρος, ο δικαστής ή ο διπλωμάτης που αγνοεί βασικές αρχές ψυχολογίας, κοινωνιολογίας ή οικονομίας, δεν μπορεί, κατά τη γνώμη μου, να ασκήσει το επάγγελμά του με επάρκεια, πληρότητα και ανθρωπιά, ακριβώς επειδή είναι απόλυτα και ολοκληρωτικά αφιερωμένος μόνο σε αυτό. Στην περίπτωση του John Brady Kiesling, ενός Αμερικανού διπλωμάτη που παραιτήθηκε από τα καθήκοντά του ως πολιτικού συμβούλου της αμερικανικής πρεσβείας στην Αθήνα το 2003, βρίσκω ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα του ιδανικού επαγγελματία που προανέφερα. Αφορμή γι αυτή την παραίτηση, ήταν, όπως δήλωσε ο διπλωμάτης, η άχρηστη και επιβλαβής για τα αμερικανικά συμφέροντα εισβολή των Αμερικανών στο Ιράκ το 2002. 

Για όποιους θεωρήσουν πως ασχολούμαι με ένα παλιότερο ιστορικό γεγονός, αποφεύγοντας να προσέξω την πολιτική επικαιρότητα, θα αντιτείνω πως η πολιτική στρατηγική της υπερδύναμης έχει σχέδιο, συνέχεια και διάρκεια και φτάνει ως τις μέρες μας, μόνο που στη θέση του Ιράκ είναι τώρα το Ιράν, η Συρία, η περιοχή των Κούρδων, η Λιβύη, το Ισραήλ, η Παλαιστίνη και ο Λίβανος.

Από τον πρόλογο του συγγραφέα, συγκρατώ δύο παρατηρήσεις: οι Έλληνες φίλοι του ήταν εξαιρετικά ειλικρινείς στην ανάλυση των αδυναμιών της κοινωνίας τους και ότι ο ίδιος χρειάστηκε χρόνια για να συνειδητοποιήσει πως οι πικρόχολες ελληνικές απόψεις για την πολιτική και την ανθρώπινη φύση μπορούσαν να εφαρμοστούν στην Ουάσιγκτον με μικρές μόνο αλλαγές. (σ. 19) Κατά τον Brady για την αμερικανική εξωτερική πολιτική ο ρεαλισμός είναι μια άσχημη λέξη συνώνυμη της ιδιοτέλειας και της αδιαφορίας για τα ανθρώπινα δεινά. Οι Αμερικανοί θεωρούν πως οι ΗΠΑ είναι μια υπερδύναμη γεμάτη από υπερήφανους ιδεαλιστές διπλωμάτες που στην προσπάθειά τους να αρέσουν σε όλους και να κάνουν τον κόσμο ειρηνικό, εύπορο και δημοκρατικό, έχουν το ηθικό σθένος να βασανίζουν και να σκοτώνουν στο όνομα της ελευθερίας. (σ. 24) Κατά τη γνώμη του, σκοπός της αμερικανικής πολιτικής δεν πρέπει ς να είναι να ανατρέπουν κυβερνήσεις και να εγκαθιστούν δικτατορίες όπως για παράδειγμα στην Ελλάδα το 1967 ή στην Αργεντινή έως το 1983, αλλά να στηρίζουν κυβερνήσεις, βασιζόμενοι στη συναίνεση των κυβερνωμένων (σ. 27, 307-308) Οι Αμερικανοί πολιτικοί υπηρετούσαν με ένα κυνικό ύφος το δόγμα πως "ό,τι είναι καλό για την Αμερική και για αυτούς, είναι επίσης καλό για όλη την ανθρωπότητα." (σ. 33)

Οι γραφειοκράτες του State Department αναζητώντας τον ιδεότυπο του τέλειου διπλωμάτη αντί να ενδιαφέρονται πρωτίστως για την ευτυχία και την μακροημέρευση του προσωπικού των αμερικανικών πρεσβειών, επιχείρησαν να μετατρέψουν τη διαχείριση των πρεσβειών σε διοίκηση (management) εταιρειών. (σ. 186-187) Η υποβάθμιση της διπλωματικής ικανότητας και των γνώσεων των διπλωματών για τη χώρα όπου βρίσκεται η πρεσβεία, προς όφελος γενικών γραφειοκρατικών δυνατοτήτων, είναι μια αυτοκαταστροφική έμμονη ιδέα. (σ. 188) Αλλά, παρότι βαθιά δημοκρατικός ο Brady, διαφωνεί με τον Νόαμ Τσόμσκι που προσπαθώντας να γενικεύσει και να υπεραπλουστεύσει την αμερικανική εξωτερική στρατηγική διαπιστώνει πως "υπάρχει ένας τεράστιος, θεόρατος μηχανισμός συστηματικής αμερικανικής καταστολής και εκμετάλλευσης γιατί θα ήταν αδύνατο να λειτουργεί ως τέτοιος χωρίς να γίνεται αντιληπτός από αυτούς που αποτελούν το προσωπικό του. (σ. 203)

Σε ότι αφορά τη σχέση των διπλωματών με τα ΜΜΕ, στη διάρκεια των αιώνων, κατά τον συγγραφέα, η φυλή των διπλωματών έχει διαμορφώσει μια αριστοκρατική αυτοπροστατευτική περιφρόνηση έναντι των ΜΜΕ. (σ. 286). Σε κάθε περίπτωση η δημοκρατία που οι ΗΠΑ επιθυμούν να εξαπλωθεί σ' όλο τον κόσμο δεν νοείται χωρίς πληροφορημένους πολίτες, αρκεί οι τελευταίοι να μην είναι καλύτερα ενημερωμένοι από έναν αυταρχικό πολιτικό γιατί τότε η υπερδύναμη κινδυνεύει να χάσει τις πηγές της. (σ. 305)

Όπου η δημοκρατία δεν είναι απλώς ένα σύνθημα ή ένα εκλογικό σκηνικό στημένο προς χάρη των ξένων δωρητών, είναι ένα σύνολο κανόνων που δίνουν δυνατή φωνή στον πληθυσμό, στο πλαίσιο του εσωτερικού πολιτικού ανταγωνισμού. (σ. 333) όσο για την επιβολή της δημοκρατίας σε επιφυλακτικούς ξένους είναι ένα παιχνίδι υψηλού ρίσκου, το οποίο θα έπρεπε να παίζουν οι ΗΠΑ μόνο όταν γνωρίζουν επακριβώς τι πρόκειται να κάνουν. (σ. 341) Σχετικά με το πόσο κινδυνεύουν οι ΗΠΑ από τους Έλληνες τρομοκράτες, αρκεί να αναφερθεί πως η Αμερική έχασε περισσότερους πολίτες εξαιτίας Ελλήνων οδηγών που δεν έχουν διδαχθεί να σταματούν στο STOP, παρά εξαιτίας Ελλήνων τρομοκρατών. (σ. 357)

Αξίζει να σημειωθεί πως μια σημαντική δυσκολία στην επικοινωνία μεταξύ Ελλήνων πολιτών και Αμερικανών διπλωματών, αφορά τη σύγκρουση πολιτισμικών κωδίκων, όπου η αποτελεσματική επιβολή του νόμου εξαρτάται από την εμπιστοσύνη των πολιτών, τη γνώση των τοπικών ζητημάτων και από τοπικούς πληροφοριοδότες. Συχνά η τρίχρονη θητεία ενός διπλωμάτη έως ότου μετατεθεί σε έναν άλλο τόπο δεν αρκεί για να μάθει τη γλώσσα και τους πολιτισμικούς κώδικες της χώρας όπου δραστηριοποιείται, για να κερδίσει την εμπιστοσύνη των πληροφοριοδοτών του. (σ. 377)

Αναφορικά με τη σχέση διπλωματίας και κατασκοπίας, είναι μια σχέση τεταμένης συμβίωσης. (σ. 439) Στην Ελλάδα του 1980 μέλη του κόμματος της συντηρητικής αντιπολίτευσης αρέσκονταν να πιστεύουν ότι η "αληθινή" αμερικανική πολιτική διαμορφωνόταν από τη CIA και ότι το να μιλούν με υπαλλήλους του State Depantment ήταν χαμένος χρόνος. (σ. 445) 

Σε ότι αφορά τη διαχείριση των πληροφοριών, ο Όσκαρ Ουάιλντ έλεγε ότι: ¨Ένα μυστικό που κρατιέται πάει χαμένο" και βεβαίως είχε δίκιο καθώς η πληροφορία είναι εμπόρευμα που μπορεί να πουληθεί έναντι χρημάτων, επιρροής, ή τουλάχιστον έναντι άλλης πληροφορίας. (σ. 446) Οι Έλληνες λένε ένα αστείο: η κατασκοπία είναι άχρηστη σε δύο χώρες, στην Κίνα και στην Ελλάδα' στην Κίνα γιατί δεν μιλά κανένας και στην Ελλάδα γιατί μιλούν όλοι. Πάντως, οι διπλωμάτες μπορούν να ανακαλύψουν μεγάλο μέρος αυτών που πρέπει γνωρίζουν, θέτοντας απλά σε δυο τρεις ανθρώπους καλοπροαίρετες ερωτήσεις βασισμένοι σε μια προσεκτική ανάγνωση των πρωινών εφημερίδων. (σ. 449)

Είναι γνωστό, κατά τον Brady πως οι ΗΠΑ είναι "σχολείο κομπίνας" και ένας μαγνήτης που έλκει τσαρλατάνους από όλον τον πλανήτη, γιατί: πρώτον, η Ουάσιγκτον είναι ο τόπος όπου συγκεντρώνεται το χρήμα του μεγαλύτερου μέρους του κόσμου και λαμβάνονται οι σπουδαιότερες αποφάσεις, δεύτερο, οι Αμερικανοί εξευγενίζουν τις προκαταλήψεις και τις προτιμήσεις τους περιβάλλοντάς τες με τη μυθική φήμη του "αμερικανικού κοινού νου", τρίτο, το μέγεθος και μόνο της αμερικανικής κυβέρνησης συνεπάγεται ότι το σύστημα δεν μπορεί να λαμβάνει γρήγορα και αξιόπιστα πληροφορίες, ακόμη και αν το επιτρέπουν οι κανόνες του γραφειοκρατικού ανταγωνισμού, και τέταρτο, οι ΗΠΑ είναι μι ανοιχτή κοινωνία που διακατέχεται από την αξιέπαινη επιθυμία να γίνεται αγαπητή σε όλους και έχει ένα πολιτικό σύστημα που ανταμείβει τους ξένους που ομολογούν ότι αγαπούν την Αμερική. (σ. 467-468)

Είναι ανθρώπινο να εμπιστευόμαστε περισσότερο τις δικές μας πηγές παρά τις πηγές άλλων και να αξιολογούμε τις πληροφορίες που αγοράζουμε ή κλέβουμε από τις πληροφορίες που μας δίνονται δωρεάν.Η διαδεδομένη πεποίθηση ότι κάπου εκεί υπάρχει μια "αληθινή ιστορία", μια ιστορία που μόνο οι κατάσκοποι μπορούν να αποκαλύψουν, φανερώνει μια θεμελιώδη παρανόηση του πληροφοριακού σύμπαντος μέσα στο οποίο κατοικούμε. (σ. 475)

Οι διπλωμάτες δεν κρίνουν τις πληροφορίες, χωρίς να κρίνουν ταυτόχρονα και την πηγή τους. όσο πιο πολύτιμη πληροφορία που παρέχεται, τόσο πιο σίγουρο είναι ότι το άτομο που την έδωσε έχει κάποιο ιδιοτελές κίνητρο για να το κάνει. Τα μέλη των υπηρεσιών πληροφοριών που δουλεύουν στο εξωτερικό προτιμούν να μην γνωστοποιούν ποιά είναι η ταυτότητα των πηγών τους στους αναλυτές που χρησιμοποιούν την παρεχόμενη πληροφορία. (σ.σ. 483-484) Οι διπλωμάτες εκπαιδεύονται για να αναγνωρίζουν πιο γρήγορα από τους συμπατριώτες τους, πόσο διαφέρουν τα αμερικανικά συμφέροντα από εκείνα ενός εμιγκρέ πολιτικού που παρέχει χρήσιμες πληροφορίες. (σ. 493)

Ιστορικά, οι δοκιμασμένες στρατηγικές αντιμετώπισης της τοπικής αναντιστοιχίας μεταξύ ανθρώπου και περιβάλλοντός του ήταν η μετανάστευση και ο πόλεμος. Η Αμερική κατόρθωσε να καταστήσει την παγκόσμια οικονομική μεγέθυνση ως αντίδοτο σε κάθε τοπική ξηρασία ή πλημμύρα. (σ. 500) Μια συντηρητική σχολή σκέψης στις ΗΠΑ πρεσβεύει ότι ο εθνικός ανταγωνισμός, όπως ο οικονομικός, είναι αναντικατάστατος για την υγεία της κοινωνίας. (σ. 501) 

Το πιο πολύτιμο διπλωματικό κεφάλαιο της Αμερικής είναι η πίστη του υπόλοιπου κόσμου ότι τα συμφέροντα μιας Αμερικής που αγαπά τη δικαιοσύνη είναι συμβατά με τα δικά του. (σ.506) Η καλή διπλωματία τοποθετεί τα αμερικανικά συμφέροντα ανάμεσα στις ανθρώπινες αξίες του ορθολογικού Διαφωτισμού που θα ξανακάνουν την Αμερική μια σεβαστή Υπερδύναμη. (σ. 506-507)

Στην επιστολή παραίτησής του προς τον Υπουργό Εξωτερικών Κόλιν Πάουελ, ο Kiesling γράφει ανάμεσα σε άλλα και τα παρακάτω:

Στη θέση μου ως πολιτικού συμβούλου στην πρεσβεία των ΗΠΑ στην Αθήνα, πληρωνόμουν για να κατανοώ ξένες γλώσσες και πολιτισμούς, να προσπαθώ να βρω διπλωμάτες, πολιτικούς, ακαδημαϊκούς και δημοσιογράφους και να τους πείθω ότι τα συμφέροντα των ΗΠΑ και τα δικά τους συμπίπτουν. Η πίστη στη χώρα μου και τις αξίες της ήταν το πιο ισχυρό όπλο στο διπλωματικό μου οπλοστάσιο. Δεν το πιστεύω πια. (σ.σ. 509-510)

Ακόμα και εδώ στην Ελλάδα, το υποτιθέμενο "θερμοκήπιο του αντιαμερικανισμού" έχουμε περισσότερους και πιο στενούς φίλους από όσους μπορεί πιθανώς να φανταστεί ο Αμερικανός αναγνώστης εφημερίδων. (σ. 512) Δεν κατάφερα να συμβιβάσω τη συνείδησή μου με τιν ικανότητα να εκπροσωπώ την παρούσα κυβέρνηση των ΗΠΑ και ελπίζω ότι εκτός Υπηρεσίας μπορώ να συμβάλλω κατά κάποιον τρόπο στη διαμόρφωση πολιτικών που υπηρετούν καλύτερα την ασφάλεια και την ευημερία του αμερικανικού λαού και του κόσμου που μοιραζόμαστε. (σ. 513) 

Οι ραγδαία αναπτυσσόμενοι ακαδημαϊκοί κλάδοι της ψυχολογίας και της νευροεπιστήμης φαίνεται να έχουν προχωρήσει αρκετά στο να καταστήσουν την ανθρώπινη συμπεριφορά εξίσου κατανοητή με εκείνη των άλλων ζώων. Η άμεση διπλωματική παρατήρηση φαίνεται να υποστηρίζει την επιστημονική αντίληψη ότι η αύξηση του μεγέθους του ανθρώπινου εγκεφάλου είναι το εξελικτικό ισοδύναμο της αύξησης του μεγέθους της ουράς του παγωνιού, πιο χρήσιμη για να προσελκύει ταίρι παρά για να αποτρέπει ένα πυρηνικό ολοκαύτωμα. (σ. 523) Η τεχνολογική εξέλιξη, ιδίως η βιοτεχνολογία, θα εκμεταλλευτεί πόρους και ίσως τελικά δώσει τη δυνατότητα να αναπτυχθεί ένα επ' άπειρον διατηρήσιμο ανθρώπινο οικοσύστημα. (σ. 548)

Πηγή: John Brady Kiesling, Μαθήματα Διπλωματίας - Ο ρεαλισμός για μια υπερδύναμη που κανείς δεν την αγαπάει, μτφρ. Αριάδνη Αλαβάνου, Εκδ. Α.Α. Λιβάνης 2007, σ.σ. 550.

(Πρόκειται για επιλογή και ανασύνθεση αποσπασμάτων του βιβλίου)

Γιώργος Χατζηαποστόλου

Πράγμα και ποίημα

Thomas Stern Eliot

Η παράδοση και το προσωπικό ταλέντο

Στα αγγλικά γράμματα σπάνια μιλάμε για παράδοση και πρέπει να θυμίζουμε στον εαυτό μας ότι η κριτική είναι κάτι το αναπόφευκτο, όπως το ν' αναπνέεις. (σ. 9)

Αναζητούμε διαφορές του ενός ποιητή με τους άλλους και χαιρόμαστε όταν καταφέρουμε να απομονώσουμε μια τέτοια διαφορά. Η αξία ενός λογοτέχνη ή καλλιτέχνη γενικά, δεν ορίζεται για το άτομο αυτό καθαυτό αλλά σε σχέση με τους νυν ζωντανούς και πρώην ζωντανούς συναδέλφους του. (σ.σ. 10-11)  Εγώ φρονώ πως η πολλή μάθηση νεκρώνει ή παραμορφώνει την ποιητική ευαισθησία. (σ. 12) Η πρόοδος ενός ποιητή είναι μια συνεχής αυτοθυσία, μια συνεχιζόμενη απόσβεση της προσωπικότητάς του. (σ. 13) Η τίμια κριτική δεν πρέπει να απευθύνεται πάνω στον ποιητή, αλλά πάνω στην ποίηση.(σ. 14) 

Η δουλειά του ποιητή δεν είναι να βρει καινούργιες συγκινήσεις αλλά να χρησιμοποιεί τις συνηθισμένες συγκινήσεις και να τις επεξεργάζεται στην ποίηση. (σ. 16) Η ποίηση είναι μια διαφυγή από τη συγκίνηση, μια διαφυγή από την προσωπικότητα. (σ.σ. 16-17) Ο ποιητής δεν μπορεί να φτάσει αυτό το απρόσωπο της αληθινής ποίησης δίχως να παραδώσει ολοκληρωτικά τον εαυτό του στην εργασία που θα γίνει. (σ. 17) 

Η σημερινή παιδεία και οι κλασικοί

Πολιτική - Κοινωνία - Οικονομία > Φιλοσοφία ζωής > Θρησκευτικά προβλήματα > Παιδεία

Παιδεία δεν είναι το ατομικό "δικαίωμα" που έχει ο καθένας στη γνώση, ανεξάρτητο από την ικανότητά του να μορφωθεί. (σ. 19) 

Το πρώτο καθήκον οποιουδήποτε είναι να κάνει την στοιχειώδη παιδεία όσο γίνεται καλύτερη και να περιορίσει τις ανώτερες σπουδές στο ένα τρίτο όσων συμμετέχουν σήμερα. (σ. 20)

Αν η κατοχή της παιδείας δεν σήμαινε:  περισσότερο χρήμα, μεγαλύτερη πολιτική δύναμη και καλύτερη κοινωνική θέση, τότε οι άνθρωποι δεν θα έμπαιναν στον κόπο να μοχθήσουν για να την αποκτήσουν. (σ. 19) Ο μεγάλος αριθμός των μαθητών μιας σχολικής τάξης έρχεται σε αντίθεση με την απόδοση της διδασκαλίας (20 μαθητές είναι καλά ' αν είναι περισσότεροι αυτό αποβαίνει σε βάρος της μαθησιακής διαδικασίας). (σ. 20) Όταν μια χώρα έχει σκορπίσει πολύ χρήμα για την εκπαίδευση δεν είναι αυτονόητο πως το εκπαιδευτικό προσωπικό αμείβεται αρκετά καλά. (σ. 21)

Κοινωνικές αλλαγές σημαίνει αλλαγές στο σύστημα της παιδείας μας, αλλαγές στις αντιλήψεις μας για το ποιός πρέπει να είναι μορφωμένος, πως και ακόμα γιατί. (σ. 21)

Διακρίνουμε τρεις τάσεις στην παιδεία: φιλελεύθερη, ριζοσπαστική και ορθόδοξη. Αν εξετάσουμε την περίπτωση των συγγραφέων, στην πρώτη τάση δεν χρειάζεται να γνωρίζουν ελληνικά και λατινικά, στη δεύτερη δεν χρειάζεται να γνωρίζουν λατινικά, ενώ είναι πολύ χρήσιμο να έχουν μια γενική επιστημονική γνώση (πολιτική οικονομία, κοινωνιολογία, φυσικές επιστήμες), ενώ στην τρίτη τάση, που προσχωρεί και ο συγγραφέας, δεν μπορεί να μην ληφθεί υπόψη ο χριστιανικός πολιτισμός. (σ. 26)

Πολύ σημαντικό για την απόκτηση της παιδείας και την εκγύμναση του μυαλού είναι η επιλογή μιας σειράς θεμάτων, όχι υποχρεωτικά όσων μας αρέσουν ή προτιμούμε. Οι τρεις κατηγορίες θεμάτων που αναφέρονται παρακάτω είναι το ίδιο κακά: 

1. Οι θεωρίες και η ιστορία των θεωριών που δεν συνοδεύονται από την ανατροφοδότηση του μυαλού με γνώσεις και πληροφορίες πάνω στις οποίες είναι δομημένες οι θεωρίες, για παράδειγμα, η πολιτική οικονομία. 

2. Η άσκηση του μυαλού που έχει σχέση με τη γενική βιοπάλη.

3. Η μελέτη της λογοτεχνίας του καθενός στη γλώσσα του. (σ. 22) 

 

Η κοινωνική αποστολή της ποίησης

Τι θα έπρεπε να κάνει η ποίηση;

Ποιά προμελετημένη, συνειδητή,κοινωνική αποστολή μπορεί να έχει η ποίηση;

- Η ποίηση από πολύ παλιά εμφανίστηκε στο θρησκευτικό τελετουργικό. (σ. 28)

- Η ποίηση έχει τον χαρακτήρα "τυπικής, δημόσιας τελετής" στην Αρχαία Ελλάδα. (σ. 28)

- Στην πιο μοντέρνα ποίηση δίνεται το λεγόμενο ηθικό δίδαγμα, δηλαδή υπάρχει η "διδακτική φιλοσοφική ποίηση" που προσφέρει πληροφοριακά στοιχεία. (σ. 29)

- Η δραματική ποίηση (θεατρική ποίηση). (σ. 29)

Η ουσιαστική αποστολή της ποίησης είναι η ανάγνωσή της: 

- να δίνει κάποια ευχαρίστηση, να επιτρέπει -μέσα από τη γνώση μιας ξένης γλώσσα;

- την απόκτηση ενός είδους συμπληρωματικής προσωπικότητας για τον μεταφραστή ή τον αναγνώστη της ξένης ποίησης,

- τη συνειδητή συμμετοχή των αναγνωστών σε καινούργια αισθήματα,

- μια αίσθηση αθανασίας, καθώς τα πρόσωπα της μυθοπλασίας παρότι είναι πεθαμένα "παραμένουν ζωντανά". (σ.σ. 32, 33, 35)  

Εμείς οι ίδιοι δεν είμαστε τα ίδια πρόσωπα που είμαστε έναν χρόνο πριν και αυτός είναι ο λόγος που δεν μπορούμε να τα καταφέρουμε να σταματήσουμε να γράφουμε ποίηση. (σ. 34)

Πολύ λίγο ενδιαφέρει αν ένας ποιητής έχει ευρύ ακροατήριο στον καιρό του. Εκείνο που έχει σημασία είναι ότι θα πρέπει να υπάρχει ένα μικρό ακροατήριο γι αυτόν σε κάθε γενιά. (σ. 34)

Για έναν ποιητή πρέπει να υπάρχει στον δικό του καιρό μια μικρή εμπροσθοφυλακή ανθρώπων, που είναι σε θέση να εκτιμήσουν την ποίηση και έτοιμοι να αφομοιώσουν την καινοτομία πολύ γρήγορα. (σ. 35) 

Η ποίηση, όπως και κάθε στοιχείο σ' αυτή τη μυστηριώδη κοινωνική οντότητα που την ονομάζουμε "κουλτούρα", πρέπει να εξαρτάται από πάρα πολλές περιπτώσεις που ξεπερνούν τον έλεγχό της. (σ. 36)

Η ιστορία της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας δείχνει ότι καμιά λογοτεχνίας δεν είναι ανεξάρτητη από τις άλλες αλλά υπάρχει ένα συνεχές δώσε-πάρε και κατά καιρούς μια αναζωογόνηση με ώθηση εξωτερική (σ. 37) Προσπαθώντας να κατανοήσω ένα κομμάτι πεζογραφίας ή ποίησης, αν δεν ακολουθήσω τη μέθοδο του δασκάλου που επιχειρεί να μεταφράσει κάθε λέξη κατανοώντας τη γραμματική και το συντακτικό θα έπρεπε να σκεφτώ το κομμάτι στα αγγλικά. Άλλοτε, παρότι συνέχισα να έχω τις ίδιες γλωσσικές δυσκολίες, αισθανόμουν να καταλαβαίνω το ποίημα ή το πεζό χωρίς αυτό να είναι μια ψευδαίσθηση, μια φαντασίωση, αλλά όπως διαπίστωνα αργότερα, πραγματική κατανόηση. (σ. 38)

Άν μου έλεγαν πως σε μια χώρα δεν γράφεται πια ποίηση θα το θεωρούσα σαν την αρχή μιας παρακμής καθώς οι άνθρωποι θα έπαυαν να εκφράζονται και να είναι ικανοί να αισθάνονται τις συγκινήσεις των πολιτισμένων. (σ. 39)

Η μουσική της ποίησης

Ο ποιητής όταν μιλάει ή γράφει έχει ιδιαίτερες επιφυλάξεις και ξεχωριστούς περιορισμούς και όταν διαμορφώνει θεωρίες για την ποιητική δημιουργία είναι πιθανόν να γενικεύει έναν τύπο εμπειρίας. (σ. 40) 

Ο κριτικός ασφαλώς πρέπει να ανήκει στους μορφωμένους, όπως και ο μορφωμένος να έχει την ιδιότητα του κριτικού (σ. 41) Δεν ήμουν ποτέ ικανός να συγκρατήσω τις ονομασίες των ποδών και των μέτρων και να σεβαστώ τους καθιερωμένους κανόνες της προσωδίας. (σ. 41) Όμως, μόνο η μελέτη, όχι της ποίησης αλλά των ποιημάτων, μπορεί να γυμνάσει το αυτί μας. (σ.42) 

Αν η ποίηση είναι τονική η συλλαβική, με ρίμα ή χωρίς ρίμα, έμμετρη ή ελεύθερος στίχος,δεν έχει την έννοια ότι θα χάσει την επαφή της με τη γλώσσα της κοινής συναλλαγής που όλο αλλάζει. (σ. 42) Όταν μιλάω για τη μουσική της ποίησης δίνω μεγάλη έμφαση στη "συνομιλία", αλλά θα ήθελα να θυμίσω ότι η μουσική της ποίησης δεν είναι κάτι που υπάρχει χώρια από το νόημα. (σ. 42) 

Υπάρχουν ποιήματα που μας συγκινούν με τη μουσική τους και αφήνουν αυτονόητο το όνομα και άλλα όπου παρακολουθούμε το νόημα και συγκινούμαστε με τη μουσική χωρίς να το προσέξουμε. (σ. 43) 

Η ερμηνεία που δίνει στην ποίηση ο αναγνώστης μπορεί να διαφέρει από την εμπειρία που προκάλεσε τη γραφή του στον συγγραφέα και μπορεί να είναι ακόμα και καλύτερη από αυτήν. (σ. 44) Η σύγχρονη ποίηση πρέπει να είναι τόσο σχετική με την ομιλία του καιρού του, ώστε αυτός που την ακούει ή που τη διαβάζει να μπορεί να πει: "να πως έπρεπε να μιλάω αν μπορούσα να μιλήσω ποιητικά". (σ. 44) Η μουσική της ποίησης λοιπόν, πρέπει να είναι μια μουσική κρυμμένη στον καιρό της. (σ. 45) 

Φυσικά, δεν χρειαζόμαστε ο ποιητής, να αποδίδει μόνο ακριβώς το ιδίωμα της κουβέντας αυτού του ίδιου, της οικογένειάς του, των φίλων του και της ιδιαίτερης περιοχής του. (σ. 45) Πρέπει να φτιάξει τη μελωδία του και την αρμονία πέρα από ήχους που έχει ακούσει. (σ. 45) 

Θα ήταν, όμως, λάθος να υποθέσουμε ότι ολόκληρη η ποίηση πρέπει να είναι μελωδική ' ένα μέρος από την ποίηση έχει σκοπό να τραγουδιέται ' η περισσότερη ποίηση στους μοντέρνους καιρούς είναι φτιαγμένη για να μιλιέται. (σ. 45) Και υπάρχουν πολλά παραδείγματα για να μιλιούνται πέρα από το ζουζούνισμα των μελισσών είτε το μουρμουρητό από τα περιστέρια στις αιώνιες φτελιές. (σ. 45) 

Το όλο ποίημα δεν χρειάζεται να είναι στο σύνολό του μελωδικό, δηλαδή να είναι φτιαγμένο από "ωραίες λέξεις". Άλλωστε, άσχημες είναι οι λέξεις που δεν ταιριάζουν να βρίσκονται μαζί και δεν έχει να κάνει η ωραιότητα ή ασχήμια με τις λέξεις τις ίδιες όταν βρίσκονται απομονωμένες. (σ. 46) 

Νομίζω πως κάθε ποιητής μπορεί να κερδίσει πολλά από τη σπουδή της μουσικής, ειδικά, σε ότι αφορά την αίσθηση του ρυθμού και την αίσθηση της δομής. (σ. 46) Αν όμως ο ποιητής ακολουθήσει πιστά τις μουσικές αναλογίες μπορεί το ποιητικό αποτέλεσμα να είναι τεχνητό. (σ. 47) 

Αποσπάσματα από κριτική και θεωρίες του πάνω στην καλλιέργεια της ποίησης και της τέχνης (δημοσιευμένες σε περιοδικά)

Η Αγγλία τοποθετώντας τους μεγαλύτερους συγγραφείς της σε ένα θησαυροφυλάκιο από όπου δεν μπορούν να μας συμβουλεύσουν να γίνουμε καλύτεροι -με αυτή την έλλειψη επικοινωνίας- συμβαίνει να γινόμαστε χειρότεροι συγγραφείς. Δεν μάθαμε να κριτικάρουμε τον Κητς, τον Σέλλεϋ, τον Γουόρντσγουορθ, δηλαδή δεν κάναμε αυτό που είναι βασικό για κάθε γενιά:  να μάθει να ξαναεκτιμάει κάθε τι γι αυτό το ίδιο. Ο Πάουντ, ο Τζόυς, ο Λιούις γράφουν τόσο ζωντανά αγγλικά που μας επιτρέπουν να καταλάβουμε, για παράδειγμα, τη φρίκη του θανάτου. (σ. 48)

Το μυαλό του ποιητή είναι πραγματικά ένας δέκτης να αρπάζει και να εναποθηκεύει άπειρα αισθήματα, φράσεις, εικόνες που παραμένουν εκεί ωσότου όλα τα μόρια που μπορούν να ενωθούν, για να σχηματίσουν ένα νέο, σύνθετο σώμα, είναι παρόντα όλα μαζί. (σ. 48)

Αν συγκρίνετε κάμποσα αντιπροσωπευτικά κομμάτια της μεγάλης ποίησης, βλέπετε πόσο μεγάλη είναι η ποικιλία των τύπων του συνδυασμού και επίσης, πόσο καθολικά ένα μισο-ηθικό κριτήριο "υπεροχότητας" χάνει το στόχο. Γιατί δεν είναι η μεγαλοσύνη ή η ένταση των συγκινήσεων, συστατικά της μεγάλης ποίησης, αλλά η δύναμη, η πίεση με την οποία τα αντιπροσωπευτικά κομμάτια συγχωνεύονται στη θέση τους στο ποίημα. (σ.49) 

Ποίηση είναι να αποφεύγεις τη συγκίνηση, να μην εκφράζεις την προσωπικότητά σου, να μη θεωρείς ανάγκη να ενδιαφέρεσαι για τη φιλοσοφία ή κάποιο άλλο θέμα. (σ. 49)

Αυτό πρέπει να προσπαθούμε ' να ξεπεράσουμε την ποίηση, όπως ο Μπετόβεν στα τελευταία του έργα, κατάφερε να ξεπεράσει τη μουσική. (σ. 50)

Αν παραπονιέστε ότι ένας ποιητής είναι σκοτεινός και απευθύνεται σε έναν μικρό κύκλο μυημένων αναγνωστών, να έχετε υπόψη σας πως ο ποιητής προσπαθεί να βάλει σε λέξεις κάτι που δεν θα μπορούσε να ειπωθεί παρά μόνο από την ποίηση. Αξίζει, λοιπόν, να μελετήσετε αυτή τη γλώσσα και να διδαχθείτε. (σ. 51)  

Πηγή: Μερόπη Οικονόμου (μτφρ. επιλογές), Δοκίμια, Εκδ. Καραβίας Αθήνα 1980, σ.σ. 192.

(Πρόκειται για μια συρραφή και ανασύνθεση ορισμένων τμημάτων δοκιμίων του T.S.Eliot αυτής της μικρής ανθολογίας πέντε  Άγγλων και μιας Αγγλίδας, εξαιρετικών δοκιμιογράφων)

Γιώργος Χατζηαποστόλου