Ο καλλιτέχνης και ο άνθρωπος' μια ταυτοπροσωπία
Η αποδήμηση ενός ανθρώπου συνήθως συνοδεύεται από ευχές και είναι πολλές φορές μια καλή ευκαιρία για να δείξουμε εμείς το καλύτερό μας πρόσωπο στους άλλους Είναι τόσο έντονο το ευχολόγιο για τον εκάστοτε θανόντα που γινόμαστε σχεδόν υπερβολικοί. Η καλλιτεχνία είτε είναι ειδική (ζωγραφική, γλυπτική, μουσική, χορός) είτε συνδυαστική (θέατρο, κινηματογράφος, τηλεόραση, λογοτεχνία) δεν είναι, κατά τη γνώμη μου, παρά μια δημιουργική ενασχόληση που δίνει νόημα στη ζωή ενός ανθρώπου είτε ένα άλλοθι για να έχει ένας αντικοινωνικός ή ανώριμος άνθρωπος ένα αντίβαρο στον στρυφνό χαρακτήρα του. Πιστεύω πως σημασία έχει ο άνθρωπος καθαυτός ως κοινωνική συμπεριφορά και ως ηθική υπόσταση. Ο αριθμός των ανθρώπων που αναγνωρίζουν ή παραδέχονται έναν καλλιτέχνη θα έπρεπε μάλλον να αφορά τους ίδιους παρά τον αποδέκτη αυτής της αποδοχής. Προσωπικά, θεωρώ πως το μεγαλύτερο δώρο που μπορούμε να κάνουμε σε έναν άνθρωπο είναι να μην υποκρινόμαστε μπροστά του και να του πούμε τι σκεφτόμαστε γι αυτόν καθαρά και ξάστερα.
Στην προσπάθειά μου να κατανοήσω τον κόσμο κατατάσσω τους ανθρώπους σε κατηγορίες χαρακτήρων που παρουσιάζουν εντυπωσιακά πολλές, σε αριθμό και βαθμό ηθικής ποιότητας, ιδιότητες. Συναισθάνομαι μια αυθόρμητη απώθηση στη θέα ανθρώπων που υπηρετούν τον αυτοσκοπό να δείχνουν έξυπνοι και εντελώς αυτεξούσιοι στη ζωή τους, ενώ είναι ακραία ανασφαλείς και απόλυτα εξαρτώμενοι από τα πάθη τους. Ο άνθρωπος που μόλις αποχώρησε έχω την αίσθηση πως έφυγε χωρίς να μας χαιρετήσει και αποχώρησε προσπαθώντας για άλλη μια φορά να επιβάλλει έναν απόλυτο σεβασμό. στο πρόσωπό του.
Ας εξηγηθώ. Συνάντησα δύο φορές τον συγγραφέα' μια φορά σε μια εκδήλωσε που διοργάνωσε προς τιμήν του το Γαλλικό Ινστιτούτο της Αθήνας τον Ιούνιο του 2005 και το 2016 σε μια επαναπροβολή της ταινίας του Γιώργου Τσεμπερόπουλου "Ξαφνικός έρωτας" που βασίστηκε στο μυθιστόρημα "Τάλγκο" και πραγματοποιήθηκε σε αίθουσα του δήμου Αγίου Δημητρίου της Αθήνας.
Πρώτα απ' όλα να δηλώσω πως είμαι υποκειμενικός παρατηρητής και δεν δοκίμασα ποτέ να γίνω αντικειμενικός γιατί είναι αδύνατο να συμβεί κάτι τέτοιο εφόσον δεν βρίσκομαι έξω από τον κόσμο, αλλά αντίθετα εμπλέκομαι ενεργά στη λειτουργία του.
Όντας λοιπόν υποκειμενικός, εκτιμώ ιδιαίτερα τους καθημερινούς ανθρώπους που δεν ντρέπονται να φερθούν ελεύθερα, να μιλήσουν, να χαμογελάσουν, να δείξουν πως -αν δεν αγαπούν- πάντως λαμβάνουν υπόψη τους γύρω. Αντίθετα, είμαι επιφυλακτικός απέναντι στους κλειστούς ανθρώπους που συμβαίνει συχνά να είναι άντρες -ή να νομίζουν πως είναι- σε βαθμό πλήρους βεβαιότητας.
Ο συγγραφέας, λοιπόν, στεκόταν με δυσκολία ακίνητος, ενώ έκανε μια έντονη προσπάθεια να κρύψει τα συναισθήματά του, έστριβε στην θέση του, έσκυβε λίγο, ανάσαινε λίγο, δεν κοίταζε τους συμπαρουσιαστές δίπλα του στο τραπέζι της εκδήλωσης και αφότου προανήγγειλαν την ομιλία του φαινόταν να μετράει τις λέξεις που ξεστόμιζε σαν να επρόκειτο να πληρώσει φόρο αν έλεγε πολλές ή σε μια τεράστια προσπάθεια να υποβάλλει στο κοινό την αίσθηση πως κάθε τι που θα ξεστόμιζε ήταν μια εν δυνάμει σοφία ή ότι οι θεατές θα έπρεπε να την αντιμετωπίζουν ως τέτοια. Όταν ολοκλήρωνε μια πρόταση έπαιρνε ανάσα αλλά όχι ολόκληρη' μισή. Ήταν πολύ δυνατός για να παραδεχθεί πως είχε ανάγκη να πάρει μια ολόκληρη βαθιά ανάσα. Ούτε η ευφυής παρέμβαση του Κωνσταντίνου Τζούμα που καθόταν παράπλευρα του συγγραφέα, με δυο-τρία μικρά σχόλια, δεν κατάφερε να σπάσει το παγωμένο προσωπείο. Δεν ξέρω κι εγώ πως άντεξα να παρακολουθώ αυτή την επώδυνη γέννηση λέξεων από ένα στενό στόμα που ανήκε σ' ένα στεγνό, σκληρό και ανέκφραστο πρόσωπο που προσπαθούσε θαρρείς να 'βιάσει' την ατμόσφαιρα με λέξεις!
Είχαν συμπληρωθεί τρία τέταρτα της εκδήλωσης, όταν σηκώθηκα, έστριψα μουρμουρίζοντας στο διάδρομο ανάμεσα στις δύο σειρές των καθισμάτων: 'από εδώ και πέρα θα βαρεθώ'.
Φαίνεται πως ο ψίθυρός μου είχε αρκετή ένταση για να ακουστεί από τους γύρω μου και ο γνωστός ηθοποιός Άλκης Παναγιωτίδης, σηκώθηκε από το κάθισμά του σε μια πίσω σειρά σε μια κίνηση να εμποδίσει την έξοδό μου από το αμφιθέατρο ή να με υποχρεώσει να ζητήσω συγγνώμη για την απρεπή μου έκφραση απέναντι στον δάσκαλο! Και δεν έφτανε αυτό' ο συγγραφέας σχολίασε μεγαλόφωνα: ναι, πηγαίνετε να παρακολουθήσετε το ποδόσφαιρο! Κάποιος αγώνας γινόταν εκείνη την την ημέρα' νομίζω το παιχνίδι της Εθνικής Ελλάδος με τη Βραζιλία για το Κύπελλο Συνομοσπονδιών.
Ο δάσκαλος δεν δεχόταν τη διαφωνία, την αντίθεση, την απόρριψη' ενώ πίστευε πως ήταν ανεπίτρεπτο να αγνοήσουν το καλλιτεχνικό του μέγεθος. Αυτά, τότε.
Στη δεύτερη συνάντησή μας, στην αίθουσα του δημαρχείου, όπου παρευρισκόταν και ο Γιώργος Τσεμπερόπουλος, παρακολούθησα ξανά, μετά από τόσα χρόνια, με ευχαρίστηση δύο ωραίους ηθοποιούς τη Μπέτυ Λιβανού και τον Αντώνη Θεοδωρακόπουλο. Τι γοητευτική γυναίκα η κυρία Λιβανού! Πόσο σπουδαίο αυτοέλεγχο είχε στα εκφραστικά του μέσα ο κύριος Θεοδωρακόπουλος! Από την άλλη πλευρά η ατμόσφαιρα της ταινίας, όπως εκδηλωνόταν με τους διαλόγους, ήταν αλλόκοτα λιτή σε μια προσπάθεια αφαίρεσης που άγγιζε τα όρια της έλλειψης.. Αυτή την ιδιορρυθμία ήρθε να μεταμορφώσει η μουσική του Σταμάτη Σπανουδάκη και η εξαίσια φωνή της Ελένης Βιτάλη.
Στη συζήτηση που ακολούθησε μετά το τέλος της ταινίας είχαμε έναν σκηνοθέτη με διάθεση να συζητήσει και να κατανοήσει τις ερωτήσεις των θεατών και τον συγγραφέα να κρυφογελάει κοφτά και σαρδόνια γιατί οι ερωτήσεις του κοινού δεν ήταν, κατά τα γούστα του, αρκετά στοχαστικές και ο σκηνοθέτης ήταν ανεπίτρεπτα συναισθηματικός και ζεστός με το κοινό.
Είναι πολύ θλιβερό ένας άνθρωπος να έχει πεθάνει πολλά χρόνια πριν από την επίσημη αναγγελία του θανάτου του και τρομακτικό να ζει νομίζοντας πως όλο αυτό το διάστημα αρκούσε να επιβάλλει τον σεβασμό των άλλων στο πρόσωπό του για να είναι σίγουρος πως τον αξίζει.
Γιώργος Χατζηαποστόλου
