Διαισθάνομαι ' άρα, υπάρχω

Εισαγωγή

Η ζωή παρουσιάζεται με την κίνηση και η  ύπαρξη του πνεύματος εκδηλώνεται με τη λειτουργία της σκέψης. Συμφωνώ με την εισαγωγή του συγγραφέα και διαισθάνομαι πως θα συνεχίσω να συμφωνώ έως την τελευταία σελίδα ανάγνωσης αυτού του βιβλίου. Έστω και αν κατηγορηθώ, πως δεν έχω προσωπική άποψη, εφόσον δε διαφωνώ με ορισμένα ή και με όλα όσα υποστηρίζει! Έχω συμφιλιωθεί με την ιδέα πως δεν είναι υποχρεωτικό να έχουμε διαφορετική άποψη, ούτε να κάνουμε θόρυβο μόνο και μόνο για να αποσπάσουμε την προσοχή των άλλων και έτσι να αποδείξουμε στον εαυτό μας πως ζούμε! Αν δεν έχουμε βεβαιωθεί πως ζούμε ή πως ζούμε όπως θα θέλαμε να ζούμε πρέπει να κινηθούμε άμεσα, να συναισθανθούμε, να σκεφθούμε. Αρκεί, πιστεύω, να διαβάσουμε με τα γυαλιά μας και πίσω από αυτά, με τα μάτια μας και το νου μας, τι γράφει ο συγγραφέας και ας αφήσουμε για τους μεταφυσικούς ερευνητές τη δύσκολη αποστολή του «τι εννοεί ο ποιητής». Βέβαια, θα μπορούσαμε να αυθαιρετήσουμε ανετότερα ''ερμηνεύοντας'', αλλά, είπαμε, είμαστε απλοί, υπάκουοι και συχνά αδαείς αναγνώστες και επομένως καλό θα ήταν να είμαστε προσεκτικοί.

Δύο λοιπόν είναι οι προσεγγίσεις της πραγματικότητας σύμφωνα με τον Bois. Πρώτον ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας και την κοινωνία μέσα από τη «σωματική υποκειμενικότητα» και την «τέχνη» αντίστοιχα και δεύτερον ο «τρόπος του σκέπτεσθαι» και η επιλογή των φιλοσοφικών στοιχείων που υιοθετούμε και μπορεί να προέρχονται από ένα η περισσότερα φιλοσοφικά ρεύματα ή από περισσότερες της μιας φιλοσοφικές θεωρίες και απαρτίζουν τη στάση μας μέσα στον κόσμο (Bois σ. 11). «Για τους περισσότερους ανθρώπους, το σώμα δεν είναι παρά ένας φορέας που δίνει τη δυνατότητα στη σκέψη να περιπλανηθεί εκεί όπου αυτή αποφασίζει να το κάνει. Και η σκέψη, η συνείδηση, ή ακόμα και η ψυχή (αν υπάρχει…)» -υπάρχει, λέω εγώ- «προσεγγίζονται πάντα, … χωριστά από το σώμα» (Bois σ. 11). Όταν το σώμα παρουσιάζει «βλάβη» έρχεται ένας μηχανικός ανθρώπων, είτε αυτός λέγεται γιατρός, είτε ψυχίατρος ή ψυχολόγος και λύνει «το πρόβλημα» (Bois σ. 12). «Το σώμα» δεν «είναι η φυλακή της ψυχής», όπως έλεγε ο Πλάτων. Αντίθετα «η ψυχή είναι αυτό που δίνει μορφή στο σώμα» όπως έλεγε ο Αριστοτέλης (Bois σ. 13). Κατά τη γνώμη μου, το σώμα και η ψυχή είναι στη διάρκεια της ζωής ενωμένα και διαχωρίζονται μόνο μετά τον θάνατο, με το πνεύμα (ψυχή) να συνεχίζει να επιβιώνει σε ένα ακαθόριστο για τα λογικά δεδομένα και ασύμβατο με τα έως τώρα γνωστά φυσικά δεδομένα, ''ενεργειακό'' περιβάλλον. Η βεβαιότητά μου πως ζω στηρίζεται σε «πληροφορίες» που δέχομαι και από τα αισθητήριά μου και από τον νου μου (τη διαίσθησή μου) ' βασίζεται, επομένως, στην πεποίθησή πως αντιλαμβάνομαι και με άλλους μηχανισμούς πέρα από τις αισθήσεις μου, όσο ζω αλλά και μετά τον θάνατό μου, την πραγματικότητα (υλική και ιδιαίτερα άυλη), δηλαδή: διαισθάνομαι, άρα υπάρχω. Η αντίληψη για τη σχέση που έχει το σώμα μου με τον φυσικό ή κοινωνικό χώρο που με περιβάλλει είναι πολύ κοντά στη θεώρηση του Μερλώ-Ποντύ (Merleau-Ponty -1908-1961) που ορίζει «το σώμα μια ‘εστία των αισθήσεων’, ως έναν αναπόφευκτο μεσολαβητή στη συμπεριφορική ζωή και στη διεργασία της σκέψης». Στην αρχή ενός σκεπτόμενου όντος του Ντεκάρτ προστίθεται, κατ’ αυτό τον τρόπο, με τον Μερλώ-Ποντύ, η αρχή ενός υπάρχοντος όντος, το οποίο ενεργοποιεί το αισθητό του σώματος (Bois σ. 17).

 

Ο οίστρος της φιλοσοφίας

«Το να είσαι ελεύθερος, να κρίνεις τα πράγματα από μόνος σου, αυτό είναι που διέπει την αναζήτηση των φιλοσόφων της σύγχρονης εποχής» (Bois σ. 23). Ευρύτερα, πιστεύω πως η φιλοσοφία δεν πρέπει να ενεργεί ως δημοσιογράφος που μεσολαβεί ανάμεσα στους ανθρώπους και τις καταστάσεις, μόνο θέτοντας ερωτήματα, αλλά ως ιστορικός, παιδαγωγός, εξομολογητής και εμψυχωτής που θα επιχειρεί να απαντήσει -κι ας κάνει λάθος, κι ας είναι ανεπαρκείς οι απαντήσεις- σε θέματα που αφορούν άμεσα τον άνθρωπο και την καθημερινή ζωή του. Όπως έλεγε ο Goethe: «Όποιος δεν είναι ικανός να πάρει μαθήματα από τα προηγούμενα 3.000 χρόνια, ζει μόνο με το σήμερα» (Bois σ. 25).

 

Η άμεση διαίσθηση

«Η πραγματικά δημιουργική δουλειά ενός φιλοσόφου φαίνεται να τοποθετείται … στην ικανότητά του να οικειοποιείται … κάτι που προϋπάρχει της λογικής, μια αναγκαία προϋπόθεση της λογικής, την οποία ο φιλόσοφος αποκαλεί άμεση διαίσθηση. Ο Henri Poincare (1854-1912) [στο έργο του: Science et Méthod] επιβεβαιώνει το γεγονός αυτό, μέσα από την εμπειρία του ως μαθηματικού: «Αποδεικνύουμε μέσα από τη λογική και εφευρίσκουμε μέσα από τη διαίσθηση». Ο Μπέργκσον, από τη μεριά του, [στο έργο του: La pensée et le mouvant] προτείνει τον εξής ορισμό: «Ονομάζουμε διαίσθηση αυτό το είδος εγκεφαλικής συνάφειας, χάρη στην οποία μεταφερόμαστε στο εσωτερικό ενός αντικειμένου, προκειμένου να συνυπάρξουμε με την μοναδικότητά του και, ως εκ τούτου, με αυτό που είμαστε ανίκανοι να εκφράσουμε» (Bois σ. 27). «Η άμεση διαίσθηση […] είναι μια εξαιρετικά δυνατή παρόρμηση, μια έντονη διαδικασία, μέσα από την οποία η σκέψη εκτίθεται, προσκρούει σε όλα τα εφικτά, είναι ανοιχτή σε οποιεσδήποτε προτάσεις, ακόμα και σ’ εκείνες που μοιάζουν άγονες. Κατ’ αυτό τον τρόπο, η σκέψη προχωρεί … [και] κατακερματίζει τον περιορισμένο χώρο, μέσα στον οποίο το πνεύμα είχε εγκατασταθεί αναπαυτικά. Πέρα από το σημείο αυτό, ανοίγεται το σύμπαν, οι πληροφορίες αποκτούν νόημα… [και ξεκινά] μια ολόκληρη διαδικασία διεισδυτικότητας» (Bois σ. 29). «Στα πλαίσια αυτά, θα διευκρινίσουμε τώρα την έννοια του «άμεσου». Είναι άμεσο οτιδήποτε ‘συγκλονίζει’ τη λογική, σαν μια εισροή που ξεκινά από ένα ενεργό άγνωστο, με σκοπό να ολοκληρωθεί στη σκέψη. Η άμεση διαίσθηση αναδύεται όταν ξεφεύγουμε από το πιθανό. Πρόκειται για τη ρήση του αδιανόητου, μια ορμή που εκπλήσσει και αναβλύζει από το άγνωστο. Ίσως αυτό να είχε στο νου του ο Μερλώ-Ποντύ όταν έγραφε: ‘Μια σκέψη, την οποία μπορεί κανείς περισσότερο να αγγίξει παρά να δει, η οποία αξιώνει τη σαφήνεια παρά την κατέχει, και επινοεί την αλήθεια παρά τη βρίσκει’» (Bois σ. 29). [Στη συνέχεια], «αφού πραγματοποιηθεί η άμεση διαίσθηση, αρχίζει η διεργασία της σκέψης καθεαυτήν». [….] «Στον πρωτόγνωρο χαρακτήρα της άμεσης διαίσθησης θα πρέπει να αντιστοιχεί μια διαδικασία σκέψης, επαγωγής, το ίδιο πρωτόγνωρη. Επιμένω στην απαραίτητη αυτή προϋπόθεση, προκειμένου να επιτευχθεί η ολοκλήρωση της άμεσης διαίσθησης σε όλο της το εύρος (Bois σ. 31). Εν κατακλείδι, αυτό που προσδίδει δημιουργικό χαρακτήρα σε μια σκέψη, δεν είναι το περιεχόμενο μιας σκέψης, αλλά η δυναμική της διαδικασίας του. […] Αυτό που μετρά είναι να δημιουργηθούν οι συνθήκες που να επιτρέπουν να πραγματοποιηθεί το παιχνίδι». [Όταν συμβεί αυτό, παύουμε να είμαστε θεατές] «για να γίνουμε, με τη σειρά μας, παίκτες». «Ο στόχος μας συγκλίνει, στην περίπτωση αυτή, με τη μαιευτική του Σωκράτη: Να πιάνουμε μια νέα σκέψη, να γεννάμε το ίδιο μας το είναι, να γινόμαστε διαφορετικοί ξεκινώντας από τον ίδιο τον εαυτό μας» (Bois σ. 33).

 

Η αισθητή άμεση διαίσθηση 

«… ο Χούσσερλ (Husserl) όριζε την αντίληψη ως «αρχική και δωρήτρια διαίσθηση: η αντίληψη μας συνδέει με τον κόσμο, μας τον ‘χαρίζει’, στα πλαίσια μιας ‘πρωτογενούς’ σχέσης. Με την αντίληψη νιώθουμε κάτι σαν ‘αυτό είναι ακριβώς’ (Bois σ. 35). ‘Τίποτα δεν είναι πιο δύσκολο από το να ξέρουμε τι βλέπουμε’, σημειώνει ο Μερλώ-Ποντύ (Bois σ. 39).

 

Ορισμένοι ξεχασμένοι πρόδρομοι

«… Ο Maine de Biran [….] γράφει: ‘αισθάνομαι ότι υπάρχω, αισθάνομαι ότι αισθάνομαι. … Γι’ αυτόν ο όρος ‘υπάρχω’ σημαίνει ‘θέλω, κινώ, πράττω’» (Bois σ. 79). Ο Destutt de Tracy (1754-1836) … ορίζει την κίνηση ως ‘ιδιάζουσα αίσθηση’ : ‘Η ικανότητα να κάνω μια κίνηση και να έχω συνείδηση του γεγονότος αυτού, είναι ένα είδος έκτης αίσθησης, μιας μοναδικής αίσθησης που μας κάνει να αισθανθούμε τη σχέση που υπάρχει ανάμεσα στο εγώ μας και τα εξωτερικά αντικείμενα’ (Bois σ. 81). Ο ίδιος υποστηρίζει ότι: «Έχουμε πολλές ιδέες οι οποίες δεν απορρέουν από καμία από τις πέντε αισθήσεις μας, αλλά από την αίσθηση της κίνησης» (Bois σ. 83). Η αίσθηση της κίνησης μοιάζει με το ρόλο που παίζει ο αντίχειρας στο χέρι ' μας βοηθάει να συγκρατούμε, να συνειδητοποιούμε και να προσαρμόζουμε τις σκέψεις και τα συναισθήματά μας που προκαλούνται ή διαμορφώνονται από τις άλλες αισθήσεις, με σκοπό την καλύτερη κατανόηση της λειτουργίας του σώματος και της ψυχής μας.  

 

Η αντιληπτική σχέση με το αισθητό  

«Εδώ τα λεγόμενα του Μερλώ-Ποντύ δίνουν νόημα στη σκέψη μου: ‘Οτιδήποτε ορατό περιλαμβάνει ένα μη ορατό περιεχόμενο’» (Bois σ. 91). «… ένας αόρατος κόσμος ο οποίος επιθυμεί ωστόσο να γίνει ορατός, να βγεί από την συμπτωματική του ανωνυμία, ένας κόσμος που προϋπάρχει του ενεργήματος της αντίληψης και εξακολουθεί να υπάρχει κατά και ύστερα από το ενέργημα της αντίληψης. Πώς να μην επικαλεστούμε εδώ τον Plotin (205-270), ο οποίος υποστήριζε ήδη, σε ένα εντελώς διαφορετικό πλαίσιο, στις απαρχές του χριστιανισμού: ‘θα πρέπει να πάψουμε να κοιτάμε '   πρέπει, κλείνοντας τα μάτια, να ανταλλάσσουμε το βλέμμα μας με ένα άλλο βλέμμα και να αφυπνίσουμε αυτή την ικανότητα που όλος ο κόσμος διαθέτει, αλλά πολύ λίγοι χρησιμοποιούν» (Bois σ. 95-97).  

 

Μικρή ιστορία της μεταφυσικής  

«Ηράκλειτος : «η φύση επιθυμεί να παραμένει κρυφή». [….] Παρμενίδης : «… σκέψη και ύπαρξη είναι το ίδιο πράγμα». Δημόκριτος : «στην πραγματικότητα, δεν είμαστε σε θέση να αντιληφθούμε ποια είναι ή δεν είναι η πραγματικότητα ενός πράγματος». Μόνο η γνώση που οφείλεται στη νόηση είναι έγκυρη» (Bois σ. 109).

 

Η φωτογραφία προέρχεται από τον τόπο Rumi: https://www.facebook.com/mevlana?ref=stream#!/mevlana  

Danis Bois: Le sensible et le mouvement (Το αισθητό και η κίνηση), μτφρ. Σοφία Λεωνίδη. Εκδόσεις: Κινούν, Αθήνα 2007.