Το ενδιαφέρον μου και για ζητήματα διπλωματίας, με οδήγησαν να καταγράψω τις σκέψεις μου σε αυτό το μικρό κείμενο.
Αρχίζοντας το σημείωμά μου, ας ξεκαθαρίσω πως εκτιμώ ιδιαίτερα τους ανθρώπους που πέρα από τις επαγγελματικές τους ενασχολήσεις έχουν σπουδάσει σχετικά ή έχουν ένα ειδικό ενδιαφέρον για χώρους της επιστήμης ή της τέχνης λίγο, πολύ ή και σχεδόν καθόλου σχετικούς με το επάγγελμά τους. Να εξηγηθώ. Ο δικηγόρος, ο δικαστής ή ο διπλωμάτης που αγνοεί βασικές αρχές ψυχολογίας, κοινωνιολογίας ή οικονομίας, δεν μπορεί, κατά τη γνώμη μου, να ασκήσει το επάγγελμά του με επάρκεια, πληρότητα και ανθρωπιά, ακριβώς επειδή είναι απόλυτα και ολοκληρωτικά αφιερωμένος μόνο σε αυτό. Στην περίπτωση του John Brady Kiesling, ενός Αμερικανού διπλωμάτη που παραιτήθηκε από τα καθήκοντά του ως πολιτικού συμβούλου της αμερικανικής πρεσβείας στην Αθήνα το 2003, βρίσκω ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα του ιδανικού επαγγελματία που προανέφερα. Αφορμή γι αυτή την παραίτηση, ήταν, όπως δήλωσε ο διπλωμάτης, η άχρηστη και επιβλαβής για τα αμερικανικά συμφέροντα εισβολή των Αμερικανών στο Ιράκ το 2002.
Για όποιους θεωρήσουν πως ασχολούμαι με ένα παλιότερο ιστορικό γεγονός, αποφεύγοντας να προσέξω την πολιτική επικαιρότητα, θα αντιτείνω πως η πολιτική στρατηγική της υπερδύναμης έχει σχέδιο, συνέχεια και διάρκεια και φτάνει ως τις μέρες μας, μόνο που στη θέση του Ιράκ είναι τώρα το Ιράν, η Συρία, η περιοχή των Κούρδων, η Λιβύη, το Ισραήλ, η Παλαιστίνη και ο Λίβανος.
Από τον πρόλογο του συγγραφέα, συγκρατώ δύο παρατηρήσεις: οι Έλληνες φίλοι του ήταν εξαιρετικά ειλικρινείς στην ανάλυση των αδυναμιών της κοινωνίας τους και ότι ο ίδιος χρειάστηκε χρόνια για να συνειδητοποιήσει πως οι πικρόχολες ελληνικές απόψεις για την πολιτική και την ανθρώπινη φύση μπορούσαν να εφαρμοστούν στην Ουάσιγκτον με μικρές μόνο αλλαγές. (σ. 19) Κατά τον Brady για την αμερικανική εξωτερική πολιτική ο ρεαλισμός είναι μια άσχημη λέξη συνώνυμη της ιδιοτέλειας και της αδιαφορίας για τα ανθρώπινα δεινά. Οι Αμερικανοί θεωρούν πως οι ΗΠΑ είναι μια υπερδύναμη γεμάτη από υπερήφανους ιδεαλιστές διπλωμάτες που στην προσπάθειά τους να αρέσουν σε όλους και να κάνουν τον κόσμο ειρηνικό, εύπορο και δημοκρατικό, έχουν το ηθικό σθένος να βασανίζουν και να σκοτώνουν στο όνομα της ελευθερίας. (σ. 24) Κατά τη γνώμη του, σκοπός της αμερικανικής πολιτικής δεν πρέπει ς να είναι να ανατρέπουν κυβερνήσεις και να εγκαθιστούν δικτατορίες όπως για παράδειγμα στην Ελλάδα το 1967 ή στην Αργεντινή έως το 1983, αλλά να στηρίζουν κυβερνήσεις, βασιζόμενοι στη συναίνεση των κυβερνωμένων (σ. 27, 307-308) Οι Αμερικανοί πολιτικοί υπηρετούσαν με ένα κυνικό ύφος το δόγμα πως "ό,τι είναι καλό για την Αμερική και για αυτούς, είναι επίσης καλό για όλη την ανθρωπότητα." (σ. 33)
Οι γραφειοκράτες του State Department αναζητώντας τον ιδεότυπο του τέλειου διπλωμάτη αντί να ενδιαφέρονται πρωτίστως για την ευτυχία και την μακροημέρευση του προσωπικού των αμερικανικών πρεσβειών, επιχείρησαν να μετατρέψουν τη διαχείριση των πρεσβειών σε διοίκηση (management) εταιρειών. (σ. 186-187) Η υποβάθμιση της διπλωματικής ικανότητας και των γνώσεων των διπλωματών για τη χώρα όπου βρίσκεται η πρεσβεία, προς όφελος γενικών γραφειοκρατικών δυνατοτήτων, είναι μια αυτοκαταστροφική έμμονη ιδέα. (σ. 188) Αλλά, παρότι βαθιά δημοκρατικός ο Brady, διαφωνεί με τον Νόαμ Τσόμσκι που προσπαθώντας να γενικεύσει και να υπεραπλουστεύσει την αμερικανική εξωτερική στρατηγική διαπιστώνει πως "υπάρχει ένας τεράστιος, θεόρατος μηχανισμός συστηματικής αμερικανικής καταστολής και εκμετάλλευσης γιατί θα ήταν αδύνατο να λειτουργεί ως τέτοιος χωρίς να γίνεται αντιληπτός από αυτούς που αποτελούν το προσωπικό του. (σ. 203)
Σε ότι αφορά τη σχέση των διπλωματών με τα ΜΜΕ, στη διάρκεια των αιώνων, κατά τον συγγραφέα, η φυλή των διπλωματών έχει διαμορφώσει μια αριστοκρατική αυτοπροστατευτική περιφρόνηση έναντι των ΜΜΕ. (σ. 286). Σε κάθε περίπτωση η δημοκρατία που οι ΗΠΑ επιθυμούν να εξαπλωθεί σ' όλο τον κόσμο δεν νοείται χωρίς πληροφορημένους πολίτες, αρκεί οι τελευταίοι να μην είναι καλύτερα ενημερωμένοι από έναν αυταρχικό πολιτικό γιατί τότε η υπερδύναμη κινδυνεύει να χάσει τις πηγές της. (σ. 305)
Όπου η δημοκρατία δεν είναι απλώς ένα σύνθημα ή ένα εκλογικό σκηνικό στημένο προς χάρη των ξένων δωρητών, είναι ένα σύνολο κανόνων που δίνουν δυνατή φωνή στον πληθυσμό, στο πλαίσιο του εσωτερικού πολιτικού ανταγωνισμού. (σ. 333) όσο για την επιβολή της δημοκρατίας σε επιφυλακτικούς ξένους είναι ένα παιχνίδι υψηλού ρίσκου, το οποίο θα έπρεπε να παίζουν οι ΗΠΑ μόνο όταν γνωρίζουν επακριβώς τι πρόκειται να κάνουν. (σ. 341) Σχετικά με το πόσο κινδυνεύουν οι ΗΠΑ από τους Έλληνες τρομοκράτες, αρκεί να αναφερθεί πως η Αμερική έχασε περισσότερους πολίτες εξαιτίας Ελλήνων οδηγών που δεν έχουν διδαχθεί να σταματούν στο STOP, παρά εξαιτίας Ελλήνων τρομοκρατών. (σ. 357)
Αξίζει να σημειωθεί πως μια σημαντική δυσκολία στην επικοινωνία μεταξύ Ελλήνων πολιτών και Αμερικανών διπλωματών, αφορά τη σύγκρουση πολιτισμικών κωδίκων, όπου η αποτελεσματική επιβολή του νόμου εξαρτάται από την εμπιστοσύνη των πολιτών, τη γνώση των τοπικών ζητημάτων και από τοπικούς πληροφοριοδότες. Συχνά η τρίχρονη θητεία ενός διπλωμάτη έως ότου μετατεθεί σε έναν άλλο τόπο δεν αρκεί για να μάθει τη γλώσσα και τους πολιτισμικούς κώδικες της χώρας όπου δραστηριοποιείται, για να κερδίσει την εμπιστοσύνη των πληροφοριοδοτών του. (σ. 377)
Αναφορικά με τη σχέση διπλωματίας και κατασκοπίας, είναι μια σχέση τεταμένης συμβίωσης. (σ. 439) Στην Ελλάδα του 1980 μέλη του κόμματος της συντηρητικής αντιπολίτευσης αρέσκονταν να πιστεύουν ότι η "αληθινή" αμερικανική πολιτική διαμορφωνόταν από τη CIA και ότι το να μιλούν με υπαλλήλους του State Depantment ήταν χαμένος χρόνος. (σ. 445)
Σε ότι αφορά τη διαχείριση των πληροφοριών, ο Όσκαρ Ουάιλντ έλεγε ότι: ¨Ένα μυστικό που κρατιέται πάει χαμένο" και βεβαίως είχε δίκιο καθώς η πληροφορία είναι εμπόρευμα που μπορεί να πουληθεί έναντι χρημάτων, επιρροής, ή τουλάχιστον έναντι άλλης πληροφορίας. (σ. 446) Οι Έλληνες λένε ένα αστείο: η κατασκοπία είναι άχρηστη σε δύο χώρες, στην Κίνα και στην Ελλάδα' στην Κίνα γιατί δεν μιλά κανένας και στην Ελλάδα γιατί μιλούν όλοι. Πάντως, οι διπλωμάτες μπορούν να ανακαλύψουν μεγάλο μέρος αυτών που πρέπει γνωρίζουν, θέτοντας απλά σε δυο τρεις ανθρώπους καλοπροαίρετες ερωτήσεις βασισμένοι σε μια προσεκτική ανάγνωση των πρωινών εφημερίδων. (σ. 449)
Είναι γνωστό, κατά τον Brady πως οι ΗΠΑ είναι "σχολείο κομπίνας" και ένας μαγνήτης που έλκει τσαρλατάνους από όλον τον πλανήτη, γιατί: πρώτον, η Ουάσιγκτον είναι ο τόπος όπου συγκεντρώνεται το χρήμα του μεγαλύτερου μέρους του κόσμου και λαμβάνονται οι σπουδαιότερες αποφάσεις, δεύτερο, οι Αμερικανοί εξευγενίζουν τις προκαταλήψεις και τις προτιμήσεις τους περιβάλλοντάς τες με τη μυθική φήμη του "αμερικανικού κοινού νου", τρίτο, το μέγεθος και μόνο της αμερικανικής κυβέρνησης συνεπάγεται ότι το σύστημα δεν μπορεί να λαμβάνει γρήγορα και αξιόπιστα πληροφορίες, ακόμη και αν το επιτρέπουν οι κανόνες του γραφειοκρατικού ανταγωνισμού, και τέταρτο, οι ΗΠΑ είναι μι ανοιχτή κοινωνία που διακατέχεται από την αξιέπαινη επιθυμία να γίνεται αγαπητή σε όλους και έχει ένα πολιτικό σύστημα που ανταμείβει τους ξένους που ομολογούν ότι αγαπούν την Αμερική. (σ. 467-468)
Είναι ανθρώπινο να εμπιστευόμαστε περισσότερο τις δικές μας πηγές παρά τις πηγές άλλων και να αξιολογούμε τις πληροφορίες που αγοράζουμε ή κλέβουμε από τις πληροφορίες που μας δίνονται δωρεάν.Η διαδεδομένη πεποίθηση ότι κάπου εκεί υπάρχει μια "αληθινή ιστορία", μια ιστορία που μόνο οι κατάσκοποι μπορούν να αποκαλύψουν, φανερώνει μια θεμελιώδη παρανόηση του πληροφοριακού σύμπαντος μέσα στο οποίο κατοικούμε. (σ. 475)
Οι διπλωμάτες δεν κρίνουν τις πληροφορίες, χωρίς να κρίνουν ταυτόχρονα και την πηγή τους. όσο πιο πολύτιμη πληροφορία που παρέχεται, τόσο πιο σίγουρο είναι ότι το άτομο που την έδωσε έχει κάποιο ιδιοτελές κίνητρο για να το κάνει. Τα μέλη των υπηρεσιών πληροφοριών που δουλεύουν στο εξωτερικό προτιμούν να μην γνωστοποιούν ποιά είναι η ταυτότητα των πηγών τους στους αναλυτές που χρησιμοποιούν την παρεχόμενη πληροφορία. (σ.σ. 483-484) Οι διπλωμάτες εκπαιδεύονται για να αναγνωρίζουν πιο γρήγορα από τους συμπατριώτες τους, πόσο διαφέρουν τα αμερικανικά συμφέροντα από εκείνα ενός εμιγκρέ πολιτικού που παρέχει χρήσιμες πληροφορίες. (σ. 493)
Ιστορικά, οι δοκιμασμένες στρατηγικές αντιμετώπισης της τοπικής αναντιστοιχίας μεταξύ ανθρώπου και περιβάλλοντός του ήταν η μετανάστευση και ο πόλεμος. Η Αμερική κατόρθωσε να καταστήσει την παγκόσμια οικονομική μεγέθυνση ως αντίδοτο σε κάθε τοπική ξηρασία ή πλημμύρα. (σ. 500) Μια συντηρητική σχολή σκέψης στις ΗΠΑ πρεσβεύει ότι ο εθνικός ανταγωνισμός, όπως ο οικονομικός, είναι αναντικατάστατος για την υγεία της κοινωνίας. (σ. 501)
Το πιο πολύτιμο διπλωματικό κεφάλαιο της Αμερικής είναι η πίστη του υπόλοιπου κόσμου ότι τα συμφέροντα μιας Αμερικής που αγαπά τη δικαιοσύνη είναι συμβατά με τα δικά του. (σ.506) Η καλή διπλωματία τοποθετεί τα αμερικανικά συμφέροντα ανάμεσα στις ανθρώπινες αξίες του ορθολογικού Διαφωτισμού που θα ξανακάνουν την Αμερική μια σεβαστή Υπερδύναμη. (σ. 506-507)
Στην επιστολή παραίτησής του προς τον Υπουργό Εξωτερικών Κόλιν Πάουελ, ο Kiesling γράφει ανάμεσα σε άλλα και τα παρακάτω:
Στη θέση μου ως πολιτικού συμβούλου στην πρεσβεία των ΗΠΑ στην Αθήνα, πληρωνόμουν για να κατανοώ ξένες γλώσσες και πολιτισμούς, να προσπαθώ να βρω διπλωμάτες, πολιτικούς, ακαδημαϊκούς και δημοσιογράφους και να τους πείθω ότι τα συμφέροντα των ΗΠΑ και τα δικά τους συμπίπτουν. Η πίστη στη χώρα μου και τις αξίες της ήταν το πιο ισχυρό όπλο στο διπλωματικό μου οπλοστάσιο. Δεν το πιστεύω πια. (σ.σ. 509-510)
Ακόμα και εδώ στην Ελλάδα, το υποτιθέμενο "θερμοκήπιο του αντιαμερικανισμού" έχουμε περισσότερους και πιο στενούς φίλους από όσους μπορεί πιθανώς να φανταστεί ο Αμερικανός αναγνώστης εφημερίδων. (σ. 512) Δεν κατάφερα να συμβιβάσω τη συνείδησή μου με τιν ικανότητα να εκπροσωπώ την παρούσα κυβέρνηση των ΗΠΑ και ελπίζω ότι εκτός Υπηρεσίας μπορώ να συμβάλλω κατά κάποιον τρόπο στη διαμόρφωση πολιτικών που υπηρετούν καλύτερα την ασφάλεια και την ευημερία του αμερικανικού λαού και του κόσμου που μοιραζόμαστε. (σ. 513)
Οι ραγδαία αναπτυσσόμενοι ακαδημαϊκοί κλάδοι της ψυχολογίας και της νευροεπιστήμης φαίνεται να έχουν προχωρήσει αρκετά στο να καταστήσουν την ανθρώπινη συμπεριφορά εξίσου κατανοητή με εκείνη των άλλων ζώων. Η άμεση διπλωματική παρατήρηση φαίνεται να υποστηρίζει την επιστημονική αντίληψη ότι η αύξηση του μεγέθους του ανθρώπινου εγκεφάλου είναι το εξελικτικό ισοδύναμο της αύξησης του μεγέθους της ουράς του παγωνιού, πιο χρήσιμη για να προσελκύει ταίρι παρά για να αποτρέπει ένα πυρηνικό ολοκαύτωμα. (σ. 523) Η τεχνολογική εξέλιξη, ιδίως η βιοτεχνολογία, θα εκμεταλλευτεί πόρους και ίσως τελικά δώσει τη δυνατότητα να αναπτυχθεί ένα επ' άπειρον διατηρήσιμο ανθρώπινο οικοσύστημα. (σ. 548)
Πηγή: John Brady Kiesling, Μαθήματα Διπλωματίας - Ο ρεαλισμός για μια υπερδύναμη που κανείς δεν την αγαπάει, μτφρ. Αριάδνη Αλαβάνου, Εκδ. Α.Α. Λιβάνης 2007, σ.σ. 550.
(Πρόκειται για επιλογή και ανασύνθεση αποσπασμάτων του βιβλίου)
Γιώργος Χατζηαποστόλου
