Αναζητείται συμφιλίωση Θρησκείας και Επιστήμης

Εισαγωγή

Κατά τη διάρκεια μιας σειράς αιώνων από τον πρώτο έως τον 15ο μ.Χ. αιώνα, ο χριστιανισμός είχε αρκεστεί στην "αφελή διαβεβαίωση" της χριστιανικής πίστης έως και την περίοδο του μεσαίωνα και μορφοποιούσε την ψυχή του σύγχρονου ανθρώπου. Κατά τον 16ο αιώνα η πειραματική επιστήμη αναδομήθηκε και βασισμένη στο λογικό και την ελευθερία που απορρέει από αυτό, απελευθέρωσε τον άνθρωπο από προαιώνιες δεσμεύσεις.

Η Εκκλησία αδυνατώντας να αποδείξει το δόγμα της σχετικά με την ύπαρξη του Θεού κσι την αρχική διαδικασία της δημιουργίας του κόσμου, περιχαρακώθηκε και υποστήριξε την πίστη ως μια αναμφισβήτητη "εντολή κατά της λογικής" (σ. 1)

Η Επιστήμη παρασυρμένη από τις ανακαλύψεις της στον φυσικό κόσμο "έγινε αγνωστικιστική στη μέθοδό της και ματεριαλιστική στις αρχές και το σκοπό της." ακολουθώντας τις αρχές του Βάκωνα και τις θετικιστικές αντιλήψεις του Κοντ και του Σπένσερ (σ. 2) Η Φιλοσοφία δεν μπόρεσε να τοποθετηθεί ανάμεσα στη νέα σχέση Θρησκείας και Επιστήμης -και το χειρότερο- οι φιλόσοφοι αναζητώντας μια εντελώς "εξωτερική και υλική ιδέα για την Αλήθεια" άρχισαν να σκέπτονται με τον ίδιο τρόπο που σκέπτονταν οι επιστήμονες.  "Το αποτέλεσμα όλων αυτών είναι πως η εποχή μας αντιλαμβάνεται την ανάπτυξη της ανθρωπότητας σαν μι αιώνια πορεία προς μια αόριστη, ακαθόριστη και για πάντα άφθαστη αλήθεια. (σ. 2) Κάτω από αυτές τις συνθήκες, "η φιλολογία και η τέχνη έχασαν την αίσθηση του θείου". (σ. 3)

Για τους θεόσοφους όμως της Ανατολής και της Ελλάδας η Αλήθεια δεν μπορεί να γίνει αντιληπτή χωρίς μια συνολική γνώση του φυσικού κόσμου και εδρεύει κατ' αρχήν μέσα στην πνευματική ζωή της ψυχής. (σ. 4) Οι θεόσοφοι αυτοί δεν ήσαν αυστηροί θεωρητικοί, αιθεροβάμονες ή απομονωμένοι μοναχοί, αλλά άνθρωποι της δράσης, που εφάσμοσαν την σφαιρική γνώση που κατάκτησαν επίπονα σε μακρόχρονες σπουδές μύησης, μέσα από τη λειτουργία της εσωτερικής σκέψης, στον πραγματικό, καθημερινό, κοινωνικό κόσμο.Τα ονόματά τους είναι: Ράμα, Κρίσνα, Βούδας, Ερμής, Ορφέας, Μωυσής, Πυθαγόρας, Ιησούς. (σ. 4)  Από όλα αυτά συμπεραίνεται πως υπάρχει, κατά τον Λάϊμπνιτς, "ένα είδος αιώνιας φιλοσοφίας που συνιστά  τον πρωταρχικό δεσμό επιστήμης - θρησκείας και την τελική τους ενότητα."(σ. 8) 

Η αρχαία θεοσοφία που διδασκόταν στις Ινδίες, στην Αίγυπτο και την Ελλάδα διαιρούνταν γενικά σε τέσσερις κατηγορίες: 

1) Την Θεογονία ή επιστήμη των απόλθτων αρχών, ταυτόσημη με την Επιστήμη των Αριθμών που εφαρμοζόταν στο σύμπαν και στα ιερά μαθηματικά.Η Θεουργία, η υπέρτατη τέχνη του μάγου, τόσο σπάνια όσο και επικίνδυνη,  η τέχνη της επίτευξης συνειδητής επικοινωνίας της ψυχής με τα διάφορα τάγματα των πνευμάτων και της επίδρασής του πάνω σε αυτά.

2) Την Κοσμογονία, επίτευξη των αιώνιων αρχών μέσα στον χώρο και στο χρόνο. Η Ουράνια Γενεθλιακή ή αστρολογία ή η τέχνη της ανακάλυψης της σχέσης ανάμεσα στα πεπρωμένα των λαών ή των ατόμων και στις κινήσεις του σύμπαντος που σημειώνονται από τις περιστροφές των άστρων.

3) Την Ψυχολογία, συγκρότηση του ανθρώπου. Εξέλιξη της ψυχής διαμέσου της αλυσίδας των υπάρξεων.Οι Ψυχουργικές Τέχνες που αντιστοιχούσαν στις δυνάμεις της ψυχής: μαγεία και μαντεία.

4) Την Φυσική, επιστήμη των βασιλέων της γήινης φύσης και των ιδιοτήτων της. Μια ειδική Ιατρική, που βασιζόταν στη γνώση των απόκρυφων ιδιοτήτων των ορυκτών, των φυτών και των ζώων. Η Αλχημεία ή μεταστοιχείωση των μετάλλων, αποσύνθεση και ανασύνθεση της ύλης από τον καθολικό παράγοντα, τέχνη που εφαρμοζόταν στην αρχαία Αίγυπτο σύμφωνα με τον Ολυμπιόδωρο που την αποκαλούσε ο ίδιος χρυσοποιία ή αργυροποιία.

Όπως βλέπουμε όλες οι επιστήμες και τέχνες περιλαμβάνονταν μέσα σε αυτή τη θεοσοφία και περιλαμβάνονταν σε μια ενιαία αρχή που θα μπορούσε να ονομαστεί εξελικτικός και υπερβατικός σπιριτουαλισμός. (σ. 9) Έτσι μπορούμε να διατυπώσουμε τις ουσιαστικές αρχές της εσωτερικής διδασκαλίας:

- Το πνεύμα είναι η μοναδική πραγματικότητα. Η ύλη δεν είναι παρά η κατώτερη, η μεταβαλλόμενη,η εφήμερη έκφρασή της, η έκφραση του δυναμισμού του μέσα στο χώρο και τον χρόνο.

- Η δημιουργία είναι αιώνια και συνεχίζεται όπως η ζωή.

- Ο μικρόκοσμος - άνθρωπος είναι από την τριαδική του υπόσταση (πνεύμα, ψυχή και σώμα) η εικόνα και ο καθρέφτης του μακρόκοσμου - σύμπαντος (θείος, ανθρώπινος και φυσικός κόσμος) που είναι και το όργανο του άφατου Θεού, του απόλυτου Πνεύματος, που είναι από τη φύση του (Πατέρας, Μητέρα και Υιός (ουσία, υπόσταση και ζωή). 

- Να γιατί ο άνθρωπος, εικόνα του Θεού, μπορεί να γίνει ο ζωντανός του λόγος. Η γνώση ή ο ορθολογικός μυστικισμός όλων των εποχών είναι η τέχνη να ανακαλύπτουμε τον Θεό μέσα μας ανακαλύπτοντας τα απόκρυφα βάθη, τις λανθάνουσες ικανότητες της συνείδησης.

- Η ανθρώπινη ψυχή, η ατομικότητα, είναι αθάνατη από την ίδια την ουσία της. Αναπτύσσεται σε ένα επίπεδο που γίνεται διαδοχικό ανιόν και κατιόν, με πνευματικές και σωματικές εναλλασσόμενες υπάρξεις.

- Η μετενσάρκωση είναι ο νόμος της εξέλιξής της. Όπως η ψυχή ξεφεύγει από τον νόμο του αγώνα για τη ζωή όταν αποκτήσει συνείδηση του ανθρωπισμού της, έτσι ξεφεύγει και από τον νόμο της μετενσάρκωσης όταν αποκτήσει συνείδηση της θείας της προέλευσης.(σ. 10)

Οι μεγαλύτεροι Έλληνες μύστες ήσαν ο Ορφέας, ο Πυθαγόρας και ο Απολλώνιος ο Τυανεύς. Μαθητής του Απολλώνιου υπήρξε δάσκαλος του Εμπεδοκλή. Η μέγιστη προσφορά των αρχαίων Ελλήνων στην παγκόσμια θεοσοφία, δεν υπήρξε η επινόηση από το μηδέν αλλά η διαυγής σύνθεση όρων και συμβόλων από την ινδική, βαβυλωνιακή και αιγυπτιακή θρησκευτική παράδοση. Για παράδειγμα οι όροι 'Διόνυσος΄ και 'Ασκληπιός' προέρχονται από αρχαιότερες σανσκριτικές λέξεις. Ο ίδιος ο Ιησούς είπε πως δεν ήρθε να καταλύσει τους νόμους αλλά να τους συμπλρώσει.

Ξαναγυρίζοντας στις σύγχρονες επιστήμες, διαπιστώνουμε πως οι επιστήμες αυτές τείνουν να  επιστρέψουν ακούσια, μα με ασφάλεια,στα δεδομένα της αρχαίας θεοσοφίας. (σ. 11)

Η πειραματική ψυχολογία, βασιμένη στις ιατρικές διαπιστώσεις που προέρχονται από τις μελέτες σχετικά με τον ζωϊκό μαγνητισμό, την υπνοβασία και όλες τις διαφορετικέ από την εγρήγορση καταστάσεις της ψυχής, οδηγείται στο κατώφλι  ενός άλλου κόσμου, του ίδιου του κόσμου της ψυχής, από τον οραματικό ύπνο διαμέσου της διπλής όρασης, μέχρι την έκσταση. (σ. 12)

Αν από την πειραματική ψυχολογία περάσουμε στην εσώτερη και υποκειμενική ψυχολογία της εποχής μας που εκφράζεται στην ποίηση, στη λογοτεχνία και τη μουσική, βρίσκουμε πως η ανθρώπινη ψυχή ποτέ δεν ένιωσε βαθύτερα την ανεπάρκεια, τη μιζέρια, το μή πραγματικό της παρούσας ζωής της, ποτέ δεν πόθησε με μεγαλύτερη λαχτάρα το αόρατο, το υπερπέραν, χωρίς, όμως να φτάσει στο σημείο να τα πιστεύει. (σ. 13)

Οι διαπιστώσεις αυτές αρκούν για να αποδείξουν πως η επιστήμη και το σύγχρονο πνεύμα προετοιμάζονται χωρίς να το ξέρουν και χωρίς να το θέλουν για μι ανασύσταση της αρχαίας θεοσοφίας, μέσα από τον συνολικό λειτουργισμό της εσωτερικής διδασκαλίας. (σ. 14) 

Δεν ακολούθησα στην ανάγνωση την χρονολογική ακολουθία των μυστών όπως καταγράφεται στη δομή του βιβλίου. Προτίμησα τη σειρά: Ερμής, Ορφέας, Πυθαγόρας, Ιησούς και ύστερα, Μωυσής, Κρίσνα, Ράμα γιατί σκοπός μου ήταν να ξεκαθαρίσω, κατά το δυνατό, την ελληνική και χριστιανιή συνέχεια των μυστών της θεοσοφίας και όχι να χαθώ περιπλανώμενος σε πανάρχαιες αρχές, τελετές και πεποιθήσεις των απαρχών της μυστικιστικής τέχνης.

Πηγή: Εδουάρδος Συρέ, Οι Μεγάλοι Μύσται, μτφρ. Β. Σκληρού, Εκδ. Δάφνος 1959, σ.σ. 456 

Επιλογή αποσπασμάτων - Σημειώσεις  (Γ. Χατζηαποστόλου)

Με μολύβι φάμπερ νούμερο 4 Β

Όσο θυμάμαι την εκπαιδευτική πορεία μου που γινόταν τακτικά εκπαιδευτική περιπέτεια πλησιάζω αγαπημένα πρόσωπα δασκάλων, καθηγητών και καθηγητριών ...... που βρέθηκαν στον δρόμο μου ως φυσικές παρουσίες ή ως συγγραφείς βιβλίων (Δέλτα, Ζέη, Σαρή), ή ως πρωταγωνιστές / πρωταγωνίστριες  εκπαιδευτικών μεθόδων (Μοντεσσόρι, Ντιούι, Φρενέ., Φρέιρε, Γέρου...)

Χρησιμοποίησα έως τώρα στα γραπτά μου το συγκεκριμένο νούμερο του μαύρου μολυβιού για να μπορώ να διορθώσω τα πολλά λάθη μου, χωρίς να αχρηστεύω το χαρτί που το σέβομαι γιατί μου δίνει το "έδαφος" να "πατήσω" και να εργαστώ. Το στυλό είναι εργαλείο για τους έτοιμους και εγώ διαρκώς αισθανόμουν δόκιμος γραφέας και όταν ήμουν νεότερος και υπέφερα -χωρίς να το γνωρίζω- από μεγαλύτερη άγνοια του συγγραφικού κινδύνου, έγραφα κι έγραφα και έγραφα. 

Το μολύβι 4 Β είναι ένα μαλακό μολύβι που αφήνει καθαρό και έντονο ίχνος στο λευκό χαρτί και καταφέρνει να με ξεγελάσει είτε πως οι σκέψεις μου έχουν ένα καθαρό περιεχόμενο, είτε πως μπορεί να είναι αξιόλογο και ενδιαφέρον ότι γράφω για κάποιους -λίγους- ανθρώπους.

Η  Άλκη Ζέη μου άρεσε και μου αρέσει γιατί δηλώνει πως γνωρίζει ότι, δεν είναι "κούκλα", κάτι που αναγνωρίζει στην αδελφή της, δεν είναι ανταγωνιστική προς αυτή, γεγονός που αποδεικνύει από τα πρώτα παιδικά της χρόνια μια θαυμάσια συναισθηματική ισορροπία στην ενσυναίσθηση τόσο του φύλου όσο και του πολλαπλού προσωπικού ρόλου της (γυναίκα, μητέρα, κοινωνική αγωνίστρια).

Ευτύχησε να γνωρίσει και να παντρευτεί έναν άντρα μορφωμένο, βαθιά καλλιεργημένο και επίσης ιδιαίτερα πειθαρχημένο, ως μεταφραστή, σκηνοθέτη, "καλλιτέχνη" με την ευρεία έννοια του όρου που δεν παρέλειψε να είναι και ένας εξαιρετικός σύζυγος' τον Γιώργο Σεβαστίκογλου για τον οποίο έχω μιλήσει σε παλιότερο σημείωμά μου.

Είμαι υποχρεωμένος στους/στις συγγραφείς των βιβλίων που με συντροφεύουν γιατί με βοηθούν να καταλάβω πως δεν είμαι μόνος μου στον κόσμο' μου εξηγούν γιατί οι δάσκαλοι και οι δασκάλες μου επέμεναν σε ορισμένα στοιχεία της εκπαιδευτικής διαδικασίας και όχι σε άλλα' γιατί οι συγγραφείς έκαναν τον μεγάλο κόπο να συμπυκνώσουν μέσα σε ένα βιβλίο λίγων ή αρκετών εκατοντάδων σελίδων εμπειρίες αξιών, συμπεριφορών που δεν έζησα στην προσωπική μου ζωή και, σε πολλές περιπτώσεις θα ήταν αδύνατο να ζήσω καθώς συνέβησαν ή όταν ήμουν μικρό παιδί ή όταν δεν είχα γεννηθεί ή σε χώρες που δεν επισκέφθηκα, ή σε χώρους όπου δεν ήμουν ποτέ παρών.

Τα κείμενά τους και η ειλικρινής γραφή τους μου επιτρέπουν να συμμετάσχω στη θαυμάσια ψευδαίσθηση πως ζω και έζησα πολλές ζωές και μάλιστα ως επίτιμος προσκεκλημένος σε μια γιορταστική σύναξη όπου είχε την ευγενή διάθεση να με προσκαλέσει ένας καλοπροαίρετος "σπιτονοικοκύρης".

Τη θεωρώ συγγενικό μου πρόσωπο όχι μόνο λόγω της καταγωγής από την Ιωνία αλλά, κυρίως, γιατί αντιλαμβάνεται το διάβασμα ως έκφραση παιδευτικής ελευθερίας και όχι ως άσκηση εκπαιδευτικής συμμόρφωσης. Για του λόγου το αληθές, δύο σύντομα αποσπάσματα από το βιβλίο της.

(1ο) 

-¨Πάρτε κανένα βιβλίο κι ελάτε να διαβάσετε, φωνάζει ο μπαμπάς από τη βεράντα.

Τα βιβλία μας τα κρατούσαμε κιόλας στο χέρι. Του αρέσει να διαβάζουμε εξωσχολικά βιβλία. κι εμάς μας αρέσει. Ο μπαμπάς όμως δεν ξέρει πως διαβάζονται τα εξωσχολικά. Μας θέλει καθισμένες απέναντί του στο τραπέζι, εκείνος να διαβάζει το δικό του βιβλίο κι εμείς τα δικά μας. [...] Εμείς όμως δεν καταλαβαίνουμε τίποτα με τον μπαμπά καταντίκρυ μας. Τα μαθήματα του σχολείου μπορείς να τα διαβάζεις έτσι. Τα εξωσχολικά όμως.....

Θα γράψω μια ολόκληρη εργασία. [....] Πως διαβάζονται τα εξωσχολικά βιβλία:

1. Μπορείς να έχεις τα πόδια ψηλά πάνω στα κάγκελα του κρεβατιού και η υπόλοιπη να 'σαι ξαπλωμένη ανάσκελα και να κρατάς το βιβλίο στον αέρα.

2. Μπορείς να 'σαι μπρούμυτα στο κρεβάτι και το βιβλίο κάτω στο πάτωμα.

3. Μπορεί να έχεις αδελφή, να είναι εκείνη μπρούμυτα στο πάτωμα κι εσύ από πάνω της σαν να σχηματίζετε σταυρό και τα βιβλία βέβαια στο πάτωμα.

4. Το βράδυ όταν πάτε για ύπνο και σας φωνάζουν να σβήσετε το φως, να κουκουλώνεστε με τα σκεπάσματα και να έχετε ένα κλεφτοφάναρο και να διαβάζετε - αυτό μάλλον τον χειμώνα γιατί το καλοκαίρι θα σκάσετε.

5. Στην τουαλέτα μπορείς να διαβάζεις τα απαγορευμένα βιβλία." (σ.σ. 53-54)

(2ο) 

"Ήμουνα τριών χρονών [....] κρατούσα ένα βιβλίο του παππού , μπορεί να 'τανε η Οδύσσεια ή η Ιλιάδα. Το κρατούσα ανοιχτό και περπατούσα πάνω κάτω στην αυλή ... κι ανοιγόκλεινα τα χείλη μου σαν να διάβαζα. Είχα δει τον παππού να κρατάει πάντα ένα βιβλίο στο χέρι και να διαβάζει, ακόμα κι όταν έκανε βόλτες στην παραλία. Νόμιζα, φαίνεται, πως για να περπατήσει καλά ο άνθρωπος πρέπει να διαβάζει" (σ. 113)

Η Άλκη Ζέη ανήκει σε αυτό το είδος των συγγραφέων που μας χαρίζουν μια "βιβλιογραφία εμπειριών, σκέψεων και συναισθημάτων ζωής" έχοντας, όπως οι περισσότεροι άνθρωποι αμφιλεγόμενες προθέσεις αλλά με θετικό πρόσημο. Θέλουν από τη μια, να μείνουν στη μνήμη μας και μετά το θάνατό τους, ώστε να κερδίσουν μια αίσθηση αιωνιότητας, όσο μάταιη κι αν είναι αυτή και από την άλλη, όσο πιο καλοί άνθρωποι υπήρξαν, τόσο περισσότερο διαυγές είναι αυτό τους το κληροδότημα στους αναγνώστες, στην τόσο ανθρώπινη πνευματική και ψυχική τους διαθήκη.

Πάντως, από την πλευρά μας (των αναγνωστών) θα πρέπει να ομολογήσω ότι "Κανείς δεν σκέφτεται το μολύβι όταν διαβάζει ένα γράμμα. Θέλει μόνο να μπει στο μυαλό αυτού που έγραψε το γράμμα. Αυτό είμαι κι εγώ στα χέρια του Θεού. '¨Ενα μικρό μολυβάκι"

Μητέρα Τερέζα (οπισθόφυλλο βιβλίου)

Πηγή: 

Άλκη Ζέη, Με μολύβι φάμπερ νούμερο δύο, Εκδ. Μεταίχμιο 2013, σ.σ. 392.

Κάθριν Σπινκ, Μητέρα Τερέζα (Μια εγκεκριμένη Βιογραφία), Εκδ. Τσιαμπίρης - Πυραμίδα 1990, σ.σ.352.

Γιώργος Χατζηαποστόλου