(Virginia Woolf ,1882-1941) (Ernest Renan, 1823-1892)
Μια ασυνήθιστη παρεξήγηση, που επαναλήφθηκε αρκετές φορές, με ώθησε να σημειώσω πρώτα στο χαρτί και μετά στην οθόνη του υπολογιστή που έχω μπροστά μου, σκέψεις σχετικά με την όποια συνάφεια μπορεί να έχουν τα Χριστιανικά Κείμενα και η αρχαία Ελληνική Γραματεία. Μου συνέβη, λοιπόν, το παρακάτω περίεργο γεγονός: στις πεζοπορίες μου στο κέντρο της Αθήνας: όποτε συνέβαινε να κινούμαι στους χώρους γύρω από την Ακρόπολη ' στην αγορά της οδού Αθηνάς, στο Θησείο ή στην Πλάκα, όπου η θέα δεν εμποδιζόταν από τα κτίρια και αντίκρυζα ξαφνικά αφηρημένος-πάνω, ψηλά- την Ακρόπολη, τα τρία δάχτυλά μου ενώνονταν και προετοιμαζόμουν να κάνω το Σημείο του Σταυρού, όπως όταν περνάμε μπροστά από ναούς' την τελευταία στιγμή συγκρατούσα το χέρι μου σκεπτόμενος: Όχι, είναι ειδωλολατρικός ναός! Και αμέσως χαμογελούσα γιατί η Ακρόπολη μου είναι το ίδιο οικεία με οποιαδήποτε εκκλησία της πόλης μου. Επόμενο ερώτημα: ποιός είναι ο σκελετός της αρχαίας ελληνικής παράδοσης; Απάντηση: Μα, η αρχαία ελληνική γλώσσα και τα μνημεία!
Εμείς, λοιπόν, ως άμεσοι ή και έμμεσοι (μετά από τόσες εθνολογικές προσμίξεις στο πέρασμα των αιώνων) κληρονόμοι, είμαστε τυχεροί γιατί γεννηθήκαμε σε αυτή τη χώρα και διδαχθήκαμε -πρώτα στο σχολείο και ύστερα μελετώντας με δική μας πρωτοβουλία- την Αρχαία Ελληνική Γρμματεία!
Τι ωραία που ακούγεται αυτή η φράση ' όμως, δυστυχώς, παρέμεινε ευχή! Είναι κοινό μυστικό πως η παιδεία που παρέχεται από τα πρότυπα δημόσια ή τα ακριβά ιδιωτικά σχολεία δεν αγγίζει τη μεγάλη μάζα των δημόσιων σχολείων, όπου οι μαθητές εκπαιδεύθηκαν να μάθουν τη γραμματική και το συντακτικό της αρχαίας γλώσσας, μόνο. Άρα, οι ξένοι, που δεν είναι -τοπικά- τόσο κοντά στην Ελλάδα , όσο εμείς οι γηγενείς, θα έχουν πλήρη άγνοια της αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας! Επομένως, μας επιτρέπεται να φουσκώσουμε από εθνική υπερηφάνεια και να καμαρώνουμε για την παράδοση της γλώσσας μας!
Πράγματι, αυτό κάνουμε οι περισσότεροι από εμάς για χρονικό διάστημα ολόκληρων γενεών. Γιατί, πολλοί καλλιεργημένοι ξένοι γνωρίζουν απείρως καλύτερα από εμάς -αν όχι την πρωτογενή αρχαία γλώσσα- πάντως, την αρχαία Ελληνική Γραμματεία.
Είναι χαρακτηριστικό γνώρισμα των βαθιά καλλιεργημένων ανθρώπων, όπως για παράδειγμα των επιστημόνων ή των λογοτεχνών, να ξεκινούν τις μελέτες τους από σωστή βάση ' και αυτή η βάση δεν είναι άλλη παρά η αναγνώριση της άγνοιάς τους σε θέματα πέρα από την ιστορία και τον πολιτισμό του τόπου τους.
Ο σπουδαίος θεολόγος και φιλόλογος, Γάλλος, Ερνέστος Ρενάν και η Αμερικανίδα πρωτοπόρος του μοντερνισμού στη λογοτεχνία Βιρτζίνια Γουλφ, σε δύο κείμενά τους, που τιτλοφόρησαν "Προσευχή στην Ακρόπολη" και "Σχετικά με την έλλειψη γνώσης Ελληνικών", αντίστοιχα, γράφουν χωρίς φόβο αλλά με πάθος για την ερευνητική τους περιπέτεια σχετικά με την αναζήτηση των πολιτισμικών καταβολών του δυτικού πολιτισμού που βασίζεται σε σημαντικό βαθμό στον αρχαίο Ελληνικό πολιτισμό.
Πρόκειται για ανθρώπους που, θα έλεγε κάποιος πως πιθανότατα δεν μπορούν να έχουν αρκετά κοινά σημεία ώστε να επιχειρηθεί μια σύγκριση των κειμένων τους.
Η πρώτη εντύπωση είναι πως έζησαν σε διαφορετικές ηπείρους (Ευρώπη και Η.Π.της Αμερικής), διαφορετικούς αιώνες, άρα κάτω από διαφορετικές κοινωικές, οικονομικές και πολιτιστικές συνθήκες και ανήκαν σε διαφορετικά φύλα. Η γυναίκα ήταν μια λογοτέχνιδα που πίστευε στην αξία του φύλου της και μαχόταν για την ισονομία όλων των ανθρώπων και ο άνδρας πιο παραδισιακός αλλά όχι λιγότερο επαναστατικός, τόλμησε να ερευνήσει καίρια θεολογικά ζητήματα όπως, για παράδειγμα, αυτά που κατέγραψε στο βιβλίο του Η ζωή του Ιησού. Εκεί προσπάθησε, με σημαντική επιτυχία, να θεμελιώσει ζητήματα γνώσης και πίστης σε αμιγή επιστημονική βάση, μέσα από την έρευνα στο πεδίο.
Παρόλες τις επιφανειακές διαφορές τους, η αγάπη τους για τον άνθρωπο, τη λογοτεχνία και τον πολιτισμό, τους έφερε, κατά τη γνώμη μου, τόσο κοντά, ώστε να μοιάζουν "συναγωνιστές" στον στίβο της ζωής σε μια μακρόχρονη αλλά ουσιατική "σκυταλοδρομία" διάρκειας ενός και μισού αιώνα περίπου (από τις αρχές του 19ου αιώνα, έως τα μέσα του 20ού).
Δυστυχώς, αυτό που δεν τόλμησα ποτέ να κάνω εγώ -δηλαδή να προσευχηθώ μπροστά στην Ακρόπολη- το έκανε ο σπουδαίος δάσκαλος Ερνέστος Ρενάν σε μια επίσκεψή του στην Αθήνα.
Ευτυχώς, αυτό που δεν δίστασα να ομολογήσω πριν από λίγα χρόνια, δηλαδή την ουσιαστική άγνοιά μου της αρχαίας γλώσσας, το έκανε ο Βιρτζίνια Γουλφ πριν από έναν σχεδόν αιώνα.
Χάρηκα να διαβάσω τα δύο βιβλία που προανέφερα -και όχι μόνο αυτά- των δύο αγαπημένων συγγραφέων πρόσφατα, αναζητώντας στην πραγματικότητα ένα "συγχωροχάρτι" για το βαρύ ατόπημα της άγνοιάς μου.
Συνθέτω ένα απόσπασμα με δικά τους λόγια από τα δύο βιβλία για να δώσω ένα μικρό δείγμα της αξίας τους:
....παρασυρμένος στο ρεύμα του αιώνα στον οποίο ζούσα και για τον οποίο βρισκόμουν σε πλήρη άγνοια, ξαφνικά αποκαλύφθηκε στο βλέμμα μου ένα θέαμα τόσο μυθιστορηματικό για εμένα όσο θα ήταν η κοινωνία του Κρόνου και της Αφροδίτης για οποιονδήποτε προσγειώθηκε σε αυτούς τους πλανήτες. [....] Η εντύπωση που μου έκανε η Αθήνα ήταν η πιο δυνατή που ένιωσα ποτέ.[...] Είχα μπροστά στα μάτια μου το ιδανικό της ομορφιάς αποκρυσταλλωμένο στο μάρμαρο του Πεντελικού βουνού. Μέχρι τότε πίστευα πως η τελειότητα δεν υπήρχε σε αυτό τον κόσμο ' [...] Εδώ και αρκετό καιρό είχα πάψει να πιστεύω στα θαύματα... το μοναδικό πεπρωμένο του εβραϊκού λαού που οδηγεί στον Ιησού και τον Χριστιανισμό, μου φαινόταν να στέκει μόνο του. Και τώρα ξαφνικά προέκυψε δίπλα στο εβραϊκό θαύμα το ελληνικό θαύμα ... Η θέα της Ακρόπολης έμοιαζε με αποκάλυψη του Θείου, όπως αυτή που έζησα όταν, κοιτάζοντας την κοιλάδα του Ιορδάνη, ... ένιωσα για πρώτη φορά τη ζωντανή πραγματικότητα του Ευαγγελίου. [....] Αυτή η αποκάλυψη αληθινής και απλής μεγαλοπρέπειας πήγε στην ίδια μου την ψυχή.
Η προσευχή που είπα στην Ακρόπολη όταν κατάφερα να καταλάβω την τέλεια ομορφιά της: " [....] Είσαι αληθινή, αγνή, τέλεια. Το μάρμαρό σου είναι πεντακάθαρο. Αλλά και ο ναός της Αγίας Σοφίας, που βρίσκεται στο Βυζάντιο, παράγει θεϊκό αποτέλεσμα με τα τούβλα και τα κονιάματά του.Είναι η εικόνα του θησαυρού του ουρανού. [....] Ένα τεράστιο ρεύμα που ονομάζεται Λήθη μας σπρώχνει προς τα κάτω σε μια ανώνυμη άβυσσο. [...] Τα δάκρυα όλων των εθνών είναι αληθινά δάκρυα. Τα όνειρα όλων των σοφών αποτελούν ένα δεμάτι αλήθεια ' όλα τα πράγματα εδώ κάτω είναι απλά σύμβολα και όνειρα. Οι θεοί περνούν σαν άνθρωποι και δεν θα ήταν καλό να είναι αιώνιοι. [...]
E.R. Η ζωή του Ιησού
Γιατί είναι μάταιο και ανόητο να μιλάμε για γνώση Ελληνικών,αφού λόγω της αγνοιάς μας ...δεν ξέρουμε πως ακούγονται οι λέξεις ή πού πρέπει να γελάμε ή πώς οι ηθοποιοί ενέργησαν και ανάμεσα σε αυτόν τον ξένο λαό και σ' εμάς δεν υπάρχει μόνο διαφορά φυλής και γλώσσας αλλά μια έντονη παραμόρφωση της παράδοσης. Ακόμα πιο παράξενο είναι ότι θα πρέπει να ξέρουμε ελληνικά, να προσπαθούμε να μαθαίνουμε ελληνικά και να σχηματίζουμε πάντα κάποια έννοια του ελληνικού νοήματος βασιζόμενοι σε οποιεσδήποτε ασυνάρτητες πιθανότητες από τις οποίες εξαρτάται και τον βαθμό ομοιότητάς του με την πραγματική σημασία των ελληνικών... Η ιδιότητα που μας χτυπάει για πρώτη φορά στην ελληνική λογοτεχνία είναι η αστραπιαία, χλευαστική, κοινωνική συμπεριφορά ... [....] η διαφορά κλίματος... Είναι η ευχαρίστηση και το καλό το ίδιο;Μπορεί η αρετή να διδαχθεί; Η αρετή είναι γνώση; [....] Εδώ τους συναντάμε πριν τα συναισθήματά τους να φθαρούν σε ομοιομορφία. Εδώ ακούμε το αηδόνι του οποίου το τραγούδι αντηχεί μέσα από την αγγλική λογοτεχνία τραγουδώντας στη δική τους ελληνική γλώσσα. Για πρώτη φορά ο Ορφέας με το λαούτο του κάνει ανθρώπους και θηρία να τον ακολουθούν. [...] Βλέπουμε τα τριχωτά καστανόξανθα κορμιά να παίζουν στο φως του ήλιου ανάμεσα στις ελιές, που δεν ποζάρουν με χάρη σε πλίνθους από γρανίτη στους χλωμούς διαδρόμους του Βρεττανικού Μουσείου.
Με τον ήχο της θάλασσας στα αυτιά τους, αμπέλια λιβάδια και ρυάκια γύρω τους, γνωρίζουν ακόμα περισσότερο από εμάς μια αδίστακτη μοίρα. Υπάρχει μια θλίψη στο βάθος της ζωής που δεν προσπαθούν να μετριάσουν. [...] ...είναι στους Έλληνες που στρέφουμε το βλέμμα όταν έχουμε βαρεθεί την ασάφεια, τη σύγχιση και τον Χριστιανισμό ... τις παρηγοριές της δικής μας εποχής.
V.W. Ο κοινός αναγνώστης
Έτσι, από τη μια πλευρά, κατέληξα να διαπιστώσω για άλλη μια φορά πως μακριά από κάθε θρησκοληψία, "η ζωή του Ιησού" είναι ζωντανή και παρούσα και στην εποχή μας. Από την άλλη, με ανακούφιση διαπίστωσα πως παρότι είμαι "κοινός αναγνώστης" δεν είμαι συνηθισμένος. Γενικεύοντας, τέλος θα ήθελα να συμπληρώσω πως συναισθάνομαι να μην με αντιπροσωπεύουν οι όροι: "απλός πολίτης" και "μέσος άνθρωπος", όχι μόνο επειδή στην πράξη δεν υπάρχουν, αλλά κυρίως γιατί χρησιμοποιούνται κατά κόρον από την πολιτική εξουσία, την οικονομική διαχείριση και την επικοινωνιακή αυθαιρεσία για να ομαδοποιήσουν τους ανθρώπους και δικαιολογήσουν τα αδικαιολόγητα.
Γιώργος Χατζηαποστόλου
