Συνθέτοντας το μεσογειακό πολιτισμικό πρότυπο

Ισπανική και ελληνική κουλτούρα. Αναζητώντας το μεσογειακό πολιτισμικό πρότυπο

Το πρωτότυπο κείμενο γράφηκε από τον Ερατοσθένη Γ. Καψωμένο και δημοσιεύθηκε την Παρασκευή, 04 Μαΐου 2012 17:57  

 

Μνήμη Isabel Garcia Galvez*  

[Συνοπτική παρουσίαση: Γιώργος Χατζηαποστόλου]

Όταν ονειρευόμαστε ανθρώπινα επιτεύγματα,
το καμάρι και τη χαρά της ανθρώπινης ύπαρξης, το βλέμμα μας
στρέφεται προς τη Μεσόγειο

(Georges Duby, Κολέγιο της Γαλλίας) 

Διαπιστώνεται ότι ανάμεσα  στις χώρες της Νότιας Ευρώπης  απουσιάζει η καταγραφή συγκεκριμένων στοιχείων της πολιτισμικής συγγένειας, που να σχηματίζουν ένα κοινό πολιτισμικό πρότυπο.

Ήδη από τη δεκαετία του 1870 ως τη δεκαετία του 1930, συγγραφείς, όπως  ο Πωλ Βαλερύ, ο Αντρέ Ζίντ κι ο Αλμπέρ Καμύ και πρωτοπόροι ζωγράφοι, όπως ο Σεζάν, ο Ματίς, ο Κλεε και ο Πικάσο, και ακόμα ιστορικοί και κοινωνικοί ανθρωπολόγοι αναζητούν την πολιτισμική ενότητα των λαών της Μεσογείου. Ο Fernand Braudel και η σχολή του μελετούν την πολιτισμική ιστορία των λαών της Μεσογείου ως μια σύνθεση γεωγραφίας και ιστορίας, που συνθέτουν μια πολιτισμική ταυτότητα των χωρών της Μεσογείου[1]. Οι σχετικές ανθρωπολογικές έρευνες εξετάζουν πολλά θέματα, όπως:               

• τα μοντέλα οργάνωσης στις παραδοσιακές και σύγχρονες κοινωνίες της Νότιας Ευρώπης·
• τη συγκρότηση του οικιακού και του δημόσιου χώρου,
• τις μορφές και το πολιτισμικό περιεχόμενο της συγγένειας · δηλαδή, τις μορφές του γάμου, της μεταγαμήλιας εγκατάστασης και της μεταβίβασης της περιουσίας και του ονόματος·
• τους ηθικούς κώδικες και τους ρόλους των φύλων, τις μορφές δράσης ανδρών και γυναικών, το συμβολισμό των αισθητηριακών και συναισθηματικών εμπειριών)·
• τον κόσμο του παραδοσιακού καφενείου·
• τη σφαίρα της λαϊκής θρησκείας,
• τις πολιτισμικές διαστάσεις της πολιτικής ζωής,
• την κοινωνική οργάνωση και
• τη συγκρότηση της πολιτισμικής και εθνικής ταυτότητας, κ.ά.[2]

Οι Ευρωπαίοι εθνολόγοι - ανθρωπολόγοι διακρίνουν το Μεσογειακό πολιτισμικό πρότυπο, από τη δική τους κουλτούρα. Σε ανάλογο συμπέρασμα έχει καταλήξει και ο ομιλών ύστερα από πολυετείς έρευνες πάνω στα διακριτικά γνωρίσματα της νεοελληνικής λογοτεχνίας και κουλτούρας (1979-2009). Στο πρώτο στάδιο της έρευνας διαπίστωσε ότι το πολιτισμικό πρότυπο των αγροτοκτηνοτροφικών κοινοτήτων της ελληνικής υπαίθρου όπως αποτυπώνεται στην ελληνική δημοτική ποίηση, ανήκει σε διαφορετική πολιτισμική οικογένεια από το δυτικοευρωπαϊκό [3]. Σε δεύτερο στάδιο, ύστερα από συστηματική έρευνα πάνω στις δομές βάθους και τα αξιακά συστήματα της νεοελληνικής λογοτεχνίας, διαπίστωσε ότι οι κορυφαίοι Νεοέλληνες ποιητές, από το Σολωμό και το Σικελιανό ως το Σεφέρη, το Ρίτσο, τον Ελύτη και την Πρώτη μεταπολεμική γενιά, εκφράζουν το ίδιο πολιτισμικό  πρότυπο και διακρίνουν την ελληνική πνευματική παράδοση από το  Δυτικό πρότυπο της βιομηχανικής και τεχνολογικής εποχής [4], [5]. Τέλος, επαληθεύοντας τα ερευνητικά μας κριτήρια, διατυπώνουμε την υπόθεση ότι η ελληνική πνευματική παράδοση δείχνει πως στην Ελλάδα εξελίχθηκε ένα  διακριτό πολιτισμικό πρότυπο, που ονομάζομε Μεσογειακό πρότυπο [6].

Εδώ πρέπει να συνυπολογίσομε και ορισμένες άλλες παραμέτρους που επαληθεύουν τις διαπιστώσεις μας. Στο πεδίο του υλικού βίου, την περίφημη μεσογειακή διατροφή, που αντιπροσωπεύει ένα σαφώς διακριτό διαιτολόγιο τόσο από την ανατολίτικη όσο κι από τη δυτική κουζίνα και που προβάλλεται στις τελευταίες δεκαετίες ως ένα πρότυπο ισορροπημένης και υγιεινής διατροφής. Στο πεδίο της τέχνης, έχομε δύο εξίσου γνωστά και αναμφισβήτητα παραδείγματα: την παράδοση της εκκλησιαστικής και λαϊκής εικονογραφίας, με τη μοναδική αφαιρετική πνευματικότητά της· και την παράδοση της εκκλησιαστικής και λαϊκής μουσικής (βυζαντινή μουσική και παρασημαντική, δημοτικό τραγούδι, αστικό λαϊκό τραγούδι), που αντιπροσωπεύει ένα αυτοδύναμο και πολύ ισχυρό μουσικό πρότυπο, το οποίο επηρέασε ουσιαστικά όλη την Εγγύς και Μέση Ανατολή.

Συνδυάζοντας λοιπόν τα πορίσματα συγγενών επιστημονικών κλάδων που αφορούν πολιτισμικές εκφράσεις της Μεσογειακής λεκάνης, με τα πορίσματα των δικών μας ερευνών στο πεδίο του προφορικού και γραπτού πολιτισμού, θεωρούμε ότι διαθέτομε πλέον επαρκή τεκμήρια για να θέσομε το ζήτημα σε δημόσια συζήτηση.

Η υπόθεση εργασίας αφορά το ερώτημα αν υπάρχει στ' αλήθεια ένα Μεσογειακό πολιτισμικό πρότυπο, που συνδέει με μια στενότερη συγγένεια τους λαούς της Νότιας Ευρώπης ή της Μεσογειακής λεκάνης γενικότερα; Η παρούσα ανακοίνωση ξεκινά για να διατυπώσει τα ερευνητικά αιτήματα που απορρέουν απ' αυτήν, στο πεδίο των πολιτισμικών σπουδών [7].

 

- Ποιο είναι λοιπόν το Μεσογειακό πολιτισμικό πρότυπο και με ποια κριτήρια το διακρίνομε;

Θα ξεκινήσομε από γενικά ταξινομικά κριτήρια, για να τεκμηριώσομε πρώτα τα διακριτικά γνωρίσματα του μεσογειακού προτύπου, που το ξεχωρίζουν από άλλα, … συγγενή πολιτισμικά συστήματα. Και θα προχωρήσομε ύστερα στις μεταξύ τους συναρτήσεις και στους υπάλληλους πολιτισμικούς κώδικες, που συμπληρώνουν τη σημειωτική του συστήματος.

Τα μεθοδολογικά εργαλεία που προτείνομε ως κριτήρια διάκρισης των πολιτισμικών συστημάτων και τα οποία θα παρουσιάσομε εδώ με τη μέγιστη δυνατή συντομία, είναι οι συναρτήσεις :

• φύση - πολιτισμός,
• ορθολογισμός - μυστικισμός,
• άτομο – κοινωνία,
• χώρος - χρόνος.

Ο τρόπος που γίνονται αντιληπτές αυτές οι σχέσεις από το κοινωνικό σώμα (σχέσεις ισορροπίας ή σχέσεις αντίθεσης, ποιο σκέλος σημασιοδοτείται θετικά, ποιο αρνητικά) είναι αποκαλυπτικός για το γενικό προσανατολισμό του συστήματος. Τα κριτήρια αυτά εξειδικεύονται σε υπάλληλους πολιτισμικούς κώδικες, όπως οι σχέσεις :

• αντικειμενικού – υποκειμενικού,
• υλικού – πνευματικού,
• ανθρώπινου – θείου,
• φυσικών αξιών – ηθικών αξιών,
• κάλλους – αγαθού,
• παρόντος – παρελθόντος,
• ζώντων και νεκρών,
• νόμιμου – δίκαιου, κλπ.

Χαρακτηριστική επίσης είναι η αντίληψη της ιστορίας (γραμμική ή κυκλική) και ο τρόπος που νοείται η σχέση μεταξύ των αντιθέτων (αρχή του αμοιβαίου αποκλεισμού ή της συνύπαρξης των αντιθέτων). Θα εκθέσομε πρώτα τα κύρια και βασικά κριτήρια που μας επιτρέπουν να ταξινομήσομε τους πολιτισμούς σε μεγάλες ενότητες ή οικογένειες.

Σύνοψη

Το μεσογειακό πολιτισμικό πρότυπο	Το (δυτικό) πολιτισμικό πρότυπο της τεχνολογικής εποχής
ανήκει στους πολιτισμούς της εντοπιότητας, όπου η συνείδηση ταυτότητας ορίζεται από την τοπική καταγωγή και την αλληλεγγύη των μελών της κοινότητας (οριζόντια δομή)·	ανήκει στους πολιτισμούς του χρόνου, όπου η ταυτότητα ορίζεται από την αυτοσυνείδηση του υποκειμένου και τη σχέση του με την υπερβατική εξουσία του θείου (κάθετη δομή).
εκφράζει την πίστη στην αντικειμενικότητα του ορατού κόσμου και την αντίληψη της ενότητας του σύμπαντος (πνευματική υπόσταση του υλικού κόσμου: μονιστικό μοντέλο)·	εκφράζει την προτεραιότητα της υποκειμενικής συνείδησης έναντι του κόσμου και τη διάσπαση του ενιαίου σύμπαντος σε υλικό και πνευματικό κόσμο (:δυιστικό μοντέλο).
θεμελιώνεται στην αρμονική σχέση του ανθρώπου με τη φύση και στην «ομολογία» φυσικών και ηθικών αξιών (φύση = πολιτισμός), ορίζοντας την εγκόσμια ζωή ως περιοχή ευδαιμονίας και αξιώνοντας την [άμεση] βίωση και νομή αξιών και αγαθών.	ορίζεται από τη σχέση αντιπαλότητας του ανθρώπου προς τη φύση, την προτεραιότητα του τεχνητού έναντι του φυσικού και τη ριζική αντίθεση ηθικών και φυσικών αξιών (φύση vs πολιτισμός)· αντίθεση που συνεπάγεται τη μετάθεση της ευτυχίας του ανθρώπου από την εγκόσμια ζωή στο μεταφυσικό επέκεινα.
Ως προς τη σχέση ατόμου – κοινωνίας
το μεσογειακό πρότυπο βασίζεται στην αλληλεγγύη των μελών της κοινότητας και στην εναρμόνιση και ισορροπία ατομικού και συλλογικού συμφέροντος (άτομο = κοινωνία), που συνεπάγεται μια συμμετοχική κοινωνία, όπου το άτομο είναι δημιουργικός παράγοντας στη συλλογική ζωή (πρότυπο κοινωνικής και οικονομικής οργάνωσης ο κοινοτισμός και ο συνεργατισμός).	Αντίθετα, το δυτικό πρότυπο βασίζεται στην προτεραιότητα του ατομικού συμφέροντος έναντι του συλλογικού (άτομο vs κοινωνία) και στη λεγόμενη «οικονομία της αγοράς», που καθιερώνει την αρχή του εξοντωτικού ανταγωνισμού για το κέρδος και συνεπάγεται την εκμετάλλευση και την αλλοτρίωση των ανθρώπων (ανταγωνιστική κοινωνία).
Σε συνδυασμό με την κοσμοθεωρητική αρχή της αρμονίας των αντιθέσεων, εμπνέει ένα πολιτισμικό ιδεώδες ειρηνικής συνύπαρξης.	Σε συνδυασμό με την κοσμοθεωρητική αρχή της αντιπαλότητας προς τη φύση και το σύνδρομο της απόλυτης πολιτισμικής υπεροχής, τροφοδοτεί ένα άκρως επιθετικό πρότυπο που δεν έχει άλλη επιλογή από την παγκόσμια επιβολή.

 

Η υπόθεση εργασίας που υποβάλλεται στην κρίση της επιστημονικής κοινότητας με την παρούσα μελέτη έχει δύο αλληλένδετα σκέλη: το ένα είναι η τυπολογία για τη διάκριση των πολιτισμικών συστημάτων· το άλλο είναι τα διακριτικά γνωρίσματα του Μεσογειακού πολιτισμικού προτύπου. Και το ένα και το άλλο μένει να επαληθευτούν από ειδικότερες έρευνες των εθνικών και τοπικών πολιτισμών σε κάθε χώρα της μεσογειακής λεκάνης χωριστά. Οι σχετικές διαπιστώσεις μας, αν δεν είναι επαρκείς για να τεκμηριώσουν τις κοινές πολιτισμικές αφετηρίες των Μεσογειακών λαών, είναι, ελπίζομε, ικανές να νομιμοποιήσουν ως ερευνητικό ζητούμενο την ανίχνευση του Μεσογειακού προτύπου στους πολιτισμούς της Νότιας Ευρώπης. Μάλιστα, θα λέγαμε ότι η συγκυρία της καθολικευμένης οικονομικής, πολιτικής και πολιτισμικής κρίσης στο δυτικό κόσμο καθιστά την αναζήτηση εναλλακτικών πολιτισμικών προτύπων επιτακτική. Αν η παρούσα ανακοίνωση γίνει αφορμή να ξεκινήσουν ανάλογες, συστηματικές μελέτες στο πεδίο της ισπανικής λογοτεχνίας και κουλτούρας, θα έχει εκπληρώσει το σκοπό της.

Παραπομπές

[1] Fernand Braudel, La Méditerranée. L'espace et l'histoire, Paris, Éditions Flammarion / Champs: histoire, 1985: 10-11. Πρβλ. Jean Carpentier – François Lebrun, Ιστορία της Μεσογείου, μτφρ. Δ.Κωστελένος, Αθήνα, Πατάκης, 2009: 404-14.

[2] Βλ. Επιλογή Βιβλιογραφίας στο τέλος (A. Μεσόγειος. Ιστορικές και Ανθρωπολογικές έρευνες).

[3] Βλ. Ε.Γ.Καψωμένος, «Η αντίθεση φύσης-κουλτούρας στο ελληνικό δημοτικό τραγούδι»: «Σημειωτική και Κοινωνία». Διεθνές Συνέδριο Ελληνικής Σημειωτικής Εταιρείας, (Θεσσαλονίκη 22-23 Ιουνίου 1979), Αθήνα εκδ. Οδυσσέας, 1980: 227-232. Πρβλ. “Το λαϊκό επαναστατικό μοντέλο στο δημοτικό τραγούδι. Διαχρονική εξέλιξη των δομών του ηρωικού τραγουδιού” (Εισήγηση στο Συμπόσιο Προβλήματα Σοσιαλισμού. Θεωρία και Πράξη, Χανιά, 23-25 Ιουνίου 1985), περ. Πολιτιστική 24 (Οκτ. '85): 13-20. - Του ίδιου, Δημοτικό τραγούδι. Μια διαφορετική προσέγγιση, Αθήνα, Πατάκης, 21996 . - «La révolution primitive dans la chanson populaire grecque. Le cas de la chanson klephtique. Une approche socio-sémiotique», Revue des Études Néo-Helléniques (Paris, 1993) II/l-2: 39-88.

[4] Άγγελος Σικελιανός, Λυρικός Βίος, τ. Α΄ (:Πρόλογος), φιλολ. επιμ. Γ.Π.Σαββίδης, Ίκαρος, 1965 - Πεζός Λόγος, τ. Α-Δ, 1978. Γ. Σεφέρης, Δοκιμές, φιλολ. επιμ. Γ.Π. Σαββίδης, τόμ. 1-2, Ίκαρος, 1974. Οδ. Ελύτης, Ανοιχτά Χαρτιά, Ίκαρος, 1987, - Εν Λευκώ, Ίκαρος, 1993, - Ο κήπος με τις αυταπάτες, Ύψιλον, 1995.  Ε.Γ.Καψωμένος, «Εισαγωγή στην κοσμολογία του Σικελιανού”, Κώδικες και σημασίες, Αθήνα, Αρσενίδης, 1990: 110-135. - «Η ποίηση του Οδυσσέα Ελύτη και το τοπικό πολιτισμικό σύστημα», Θέματα Λογοτεχνίας, 1(Αθήνα, Νοε. 1995-Φεβρ. 1996): 19-36 [= Οδυσσέας Ελύτης. Ο ποιητής και οι ελληνικές πολιτισμικές αξίες. Πρακτικά Διεθνούς Επιστημονικού Συνεδρίου (Κως, 25-29 Ιουνίου 1994), Επιμέλεια - Εισαγωγή: Ε.Γ. Καψωμένος, Αθήνα, Γκοβόστης, 2000: 53-70, κ.α.]. Ε.Γ.Καψωμένος, Ο ποιητής Οδυσσέας Ελύτης. Ερμηνευτικά προβλήματα, Πάτρα, Περί τεχνών, 2005. Ε.Γ.Καψωμένος, «Η μυθολογία του φωτός στην ποίηση του Σεφέρη», Πρακτικά Συμποσίου Σεφέρη, Λευκωσία, Μορφωτική Υπηρεσία Υπουργείου Παιδείας, 1991: 63-78.

[5] E.G.Kapsomenos,«Á la recherche de la culture européenne perdue. Mythes littéraires et modèles culturels», Revue d'Esthétique. No Special: «Grèce. Art-Culture» (Paris) 20 (1991): 74-86. - Ε.Γ.Καψωμένος, Αναζητώντας το χαμένο ευρωπαϊκό πολιτισμό. Νεοελληνική ποίηση και πολιτισμική παράδοση, Αθήνα, Πατάκης, 2002.

[6] Οι σχετικές έρευνες αναπτύσσονται στις ακόλουθες φάσεις: Η πρώτη καλύπτει τη δεκαετία του 1980 και επικεντρώνεται στη διερεύνηση των σχέσεων φύση vs πολιτισμός και άτομο vs κοινωνία ως τυπολογικών κριτηρίων για τη διάκριση των πολιτισμικών συστημάτων σε ευρύτερες πολιτισμικές ενότητες (αφετηρία το 1979: Πρώτο Πανελλήνιο Συνέδριο Σημειωτικής, Θεσσαλονίκη, 1979 [=Σημειωτική και Κοινωνία, 1980: 227-232] και Η σχέση ανθρώπου – φύσης στον Σολωμό, Χανιά 1979. – «Προβλήματα μεθόδου σε μια κοινωνιοσημειωτική προσέγγιση της λογοτεχνίας. Παράδειγμα ανάλυσης: Το κλέφτικο τραγούδι», Η Ζωή των Σημείων. Τρίτο Πανελλήνιο Συνέδριο Σημειωτικής (Ιωάννινα, 1989), Θεσσαλονίκη, Παρατηρητής, 1996: 453-482 (: το σύνθετο σύστημα σχέσεων: λευτεριά vs σκλαβιά = ζωή vs θάνατος). Η δεύτερη φάση αντιστοιχεί περίπου στη δεκαετία του 1990, όπου τεκμηριώνεται πληρέστερα η λειτουργικότητα των κριτηρίων και συμπληρώνεται με μια σειρά νέα κριτήρια: κάλλος vs αγαθό, μυστικισμός vs ορθολογισμός, νόμιμο vs δίκαιο, αρχή της συνύπαρξης των αντιθέτων: E.G.Kapsomenos, 1991: 74-86.

–“Tυπολογικά κριτήρια για μια σημειωτική της ελληνικής κουλτούρας”, 5ο Πανελλήνιο Συνέδριο E.Σ.E. Σημειωτική και πoλιτισμός, τ. I: Kουλτούρα-λογοτεχνία-επικοινωνία. Θεσσαλονίκη, Παρατηρητής, 2001:43-63.

– E.G.Kapsomenos, "La relation entre nature et culture comme critère typologique des systèmes culturels",Actes du Vlème Congrès International de l'Association Internationale de Sémiotique:«La semiotique: Carrefour de la Nature et de la Culture»,Guadalajara, Mexico,Juillet 1997 (ηλεκτρον. έκδ.) Η τρίτη φάση αντιστοιχεί στη δεκαετία του 2000, όπου ανιχνεύονται, κατ' αντιδιαστολή, τα τυπολογικά γνωρίσματα του αντίπαλου πολιτισμικού προτύπου, που είναι η κουλτούρα της παγκοσμιοποίησης και τα συμπτώματά της: "Παγκοσμιοποίηση και οικουμενικότητα. Σημειωτική των όρων και των πολιτισμών", Πολιτιστικές ταυτότητες και "παγκοσμιοποίηση". Κείμενα Συνεδρίων 2, Αθήνα, Εκδόσεις Εντελέχεια, 2003:77-94. –"Αυτοσυνειδησία και αλλοτρίωση. Μια σημειωτική του εκσυγχρονισμού", Παράδοση και εκσυγχρονισμός στην Ελλάδα του 21ου αι. Εισηγήσεις Συνεδρίου, Αθήνα, Εκδόσεις Εντελέχεια. 2006: 177-187.

–“Διαπολιτισμικότητα, πολυπολιτισμός και εθνικές ταυτότητες. Μια κριτική προσέγγιση της παγκοσμιοποίησης”, 7ο Εθνικό Συνέδριο Ελληνικής Σημειωτικής Εταιρείας (Πάτρα, 2004) Αθήνα: Gutenberg, 2008: 19-34. Το σημερινό στάδιο της έρευνας έχει ως αφετηρία το Ι' Διεθνές Κρητολογικό Συνέδριο (Χανιά, Οκτ. 2006), όπου προτείνομε το τυπολογικό κριτήριο: “Πολιτισμοί του χώρου και πολιτισμοί του χρόνου” και δείχνομε ότι η κουλτούρα της Κρήτης ανήκει σε μια ενδιάμεση κατηγορία, τους πολιτισμούς της εντοπιότητας. Βλ. Βιβλιογραφία, κεφ. Β΄ Το δυτικό πολιτισμικό πρότυπο και Γ΄ Το νεοελληνικό πρότυπο.

[7] Μια πρώτη, μη συστηματική έρευνα που επιχειρήσαμε στο πεδίο της λογοτεχνίας και των αξιακών κωδίκων παρέχει ενδείξεις για μια ιδιαίτερη συγγένεια ανάμεσα στην ελληνική και στις ισπανικές κουλτούρες. Στην αφετηρία αυτής της έρευνας βρίσκεται η διαπίστωση ότι οι Ευρωπαίοι (κι ανάμεσά τους Ισπανοί και Έλληνες) υπερρεαλιστές, αναζητώντας εναλλακτικά πολιτισμικά πρότυπα απέναντι στο κυρίαρχο δυτικό μοντέλο, το οποίο καταδίκαζαν κι επεδίωκαν ν' ανατρέψουν, στράφηκαν προς τις νησιώτικες κουλτούρες της Μεσογειακής λεκάνης. Μια άλλη αφετηρία ήταν η μεγάλη απήχηση που βρίσκουν συγγραφείς και καλλιτέχνες αντιπροσωπευτικοί της ισπανικής και ισπανόφωνης κουλτούρας στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό. Τα πιο διάσημα παραδείγματα είναι η απήχηση στην Ελλάδα του Θερβάντες με το Δον Κιχώτη, του Πάμπλο Νερούντα, του Οκτάβιο Πάζ, του Μ. Ουναμούνο, του Λόπε ντε Βέγκα, του Πάμπλο Πικάσο (στο έργο του οποίου ο Ελύτης, ο Εμπειρίκος κι ο Εγγονόπουλος έχουν αφιερώσει λαμπρές σελίδες) και βέβαια, του Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα με το σύνολο του μεταφρασμένου θεατρικού και ποιητικού του έργου, αλλά κατεξοχήν με το Ματωμένο Γάμο. Μια τρίτη παράλληλη αφορμή ήταν ο Καζαντζάκης και όσα έγραψε για την ισπανική κουλτούρα στα διαδοχικά ταξίδια του στην Ισπανία (όπως και ο Πρεβελάκης εξάλλου). Οι διεισδυτικές παρατηρήσεις και οι διακειμενικές αναφορές του αφηγητή-συγγραφέα στο “Ταξιδεύοντας. Ισπανία” υποδηλώνουν, όπως έχομε εξηγήσει άλλοτε, ένα αφανή διάλογο ανάμεσα στις δύο πνευματικές παραδόσεις, την ισπανική και την ελληνική, που παρέχει έδαφος για ανίχνευση πολιτισμικών αντιστοιχιών ή συγγενειών. Ο Γιάννης Χασιώτης μας υπενθύμισε, στην Εισαγωγική του ομιλία, την εξομολόγηση του Καζαντζάκη: “Η ψυχή μου αισθάνεται συγγενική με την ισπανική όπως με καμιά άλλη”. Μια ανάλογη δήλωση του Φώτη Κόντογλου μας μετέφερε χθεσινή του ομιλία ο Απ. Μπενάτσης. Από τέτοιες εμπειρίες ή ομολογίες ξεκινώντας, επιχειρήσαμε μια θεωρητικοποίηση των αναλογιών. Οι δομικές συγγένειες ανάμεσα στην ελληνική και στην ισπανική κουλτούρα που προκύπτουν από την αναγωγή σε χαρακτηριστικές για τον προσανατολισμό τους δομές βάθους, παρέχουν σοβαρές ενδείξεις για την ύπαρξη ενός κοινού αρχετύπου (βλ. στο κεφ. Α.2 της Βιβλιογραφίας ). Η περίσταση κι ο χρόνος δεν επιτρέπουν να αναφερθούμε σ' αυτές τις αναλογίες, που έτσι κι αλλιώς είναι ενδεικτικές και όχι αποδεικτικές. Κρίνομε σκοπιμότερο, σ' αυτή τη φάση της έρευνας, να τις χρησιμοποιήσομε απλώς ως αφετηρία προβληματισμού, προκειμένου να εκθέσομε τα τυπολογικά κριτήρια και μεθοδολογικά εργαλεία με τα οποία επιχειρούμε να ορίσομε το Μεσογειακό πολιτισμικό πρότυπο.

Πηγή: http://www.eks-ik.eu/dimosieyseis-ekdoseis/arthra-meletes/92-ispaniki-kai-elliniki-koultoyra-anazitontas-to-mesogeiako-politismiko-protypo