Αφαίρεση ή έλλειψη;

 

Παρακολούθησα -προσπάθησα, τουλάχιστον, να παρακολουθήσω- προσφάτως ως μέλος μιας ομάδας 30 συναδέλφων, τη θεατρική παράσταση ενός νέου Έλληνα σκηνοθέτη. Πολύ λυπάμαι κάθε φορά που διαφωνώ, ως απλός θεατής, με τον τρόπο παρουσίασης μιας παράστασης. Ο αιφνιδιασμός και το σοκ που προκαλεί ηθελημένα στον θεατή ένας δημιουργός, για να αναδείξει μια παράσταση, μπορεί να λειτουργήσουν και αντίστροφα σε σχέση με τις προθέσεις του. Αισθάνθηκα σαν να επιδιώκουν να με καθοδηγήσουν παρουσιάζοντάς μου ως προωθημένη, καλλιτεχνικά, μια συνθετική εικόνα της πραγματικότητας γεμάτη σύμβολα και ανδρείκελα και όχι πλοκή και "ζωντανούς" ηθοποιούς.  αλλά δεν θα αναφερθώ ονομαστικά γιατί το έργο συνεχίζεται και η προσωπική μας γνώμη αφορά κυρίως εμάς.

Η πεποίθηση που σχημάτισα με την πάροδο των χρόνων σχετικά με τον σκοπό και τα μέσα οργάνωσης μιας  θεατρικής παράστασης έχει την αφετηρία της στη ρήση του Καρόλου Κουν: «Κάνουμε θέατρο για την ψυχή μας!»

Το νόημα που ερμηνεύω ότι περιέχει αυτή τη φράση είναι: «προσφέρουμε στον κόσμο με ειλικρίνεια, μια άρτια αναπαράσταση των σχέσεων και των καταστάσεων του έργου, όπως τις καταγράφει ο συγγραφέας και ελπίζουμε πως η χαρά (αληθινή ψυχαγωγία) που θα προκαλέσουμε στους θεατές θα είναι τόσο μεγάλη ώστε να επιστρέψει σε εμάς -τους συντελεστές του έργου- ως ικανοποίηση για τη δικαίωση των προσπαθειών μας».

Η ερμηνεία που επιχείρησα να δώσω στα κίνητρα που οδήγησαν τον σκηνοθέτη να δομήσει μια τέτοια παράσταση με προκάλεσε σε μια ενδοσκόπηση των δικών μου προθέσεων και σε μια σειρά από αφετηριακές δεσμεύσεις:

·        Αποδίδω τη δημιουργία και την ύπαρξη της φύσης και τη λειτουργία των ζωντανών όντων -και του ανθρώπου- στον Θεό.

·        Θεωρώ πως ο άνθρωπος αποτελείται από το φυσικό, φθαρτό του σώμα, την άυλη, αιώνια ψυχή του και το πνεύμα «του». Αντιλαμβάνομαι το πνεύμα ως μια μορφή ενέργειας με την οποία το σώμα επικοινωνεί με την ψυχή. Η πηγή αυτής της ενέργειας είναι ο Θεός και αποδέκτης είναι ο άνθρωπος και τα άλλα έμβια όντα.

·        Η ψυχή φαντάζει στα μάτια μου ως ένα εξατομικευμένο όργανο κατασκευασμένο -κατά κάποιο τρόπο- από «πνεύμα σε συμπύκνωση» που έχει ακανόνιστη "μορφή" και είναι εγκατεστημένο από τον Θεό στο σώμα του ανθρώπου με τη γέννησή του.

·        Η αποστολή και η ευθύνη του ανθρώπου κατά τη διάρκεια της ζωής του είναι να «διαμορφώσει» και, με τον τρόπο αυτό, να βελτιώσει την αξία της ψυχής του. Ένας από τους καλύτερους τρόπους για την πνευματική και επομένως για την ψυχική του καλλιέργεια είναι η συμμετοχή στην παιδευτική διαδικασία κυρίως με την απόκτηση γνώσεων και κοινωνικών εμπειριών.

·       Τις γνώσεις μπορεί να τις αποκτήσει κανείς με την επιστημονική ενασχόληση.  Ένας από τους κυριότερους εκπαιδευτικούς μηχανισμούς για τη μετάδοση των εμπειριών της ζωής είναι η θεατρική αγωγή. Το θέατρο είναι η μίμηση επί σκηνής και η αναπαράσταση για χάρη του θεατή, σημαντικών και χρήσιμων για τη ζωή -σύμφωνα με τη γνώμη του συγγραφέα- ανθρώπινων συμπεριφορών.

·        Η δημιουργική παρουσίαση και η αναπαράσταση τέτοιων συμπεριφορών προκαλεί -κατά κανόνα- στον θεατή μια σειρά σκέψεων-συνειρμών σε αντιστοιχία με την πραγματική ζωή και διαμορφώνει στάσεις και πεποιθήσεις του ανθρώπου απέναντι σε σχέσεις και καταστάσεις της καθημερινής ζωής.

·        Ο άνθρωπος που διευκολύνει τη μετάδοση του πνεύματος του συγγραφέα στους ηθοποιούς και στη συνέχεια στους θεατές, είναι ο σκηνοθέτης. Η συμπληρωματική συμβολή του σκηνοθέτη ως διευκολυντή, δε μπορεί να αναβαθμιστεί σε κυρίαρχη, στην παρουσίαση μιας παράστασης. Ο σκηνοθέτης δεν είναι Θεός και δεν έχει καμία δικαιοδοσία να «σκηνοθετεί ψυχές». Ο σκηνοθέτης συντονίζει τη λειτουργία των θεατρικών προσώπων δηλαδή ανθρώπων με προσωπικότητα και συγκεκριμένα χαρακτηριστικά και όχι απρόσωπων ενεργούμενων. Παράσταση χωρίς θεατρικό κείμενο ή παράσταση χωρίς θεατές δεν νοείται, ενώ παράσταση χωρίς σκηνοθέτη θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί, αν και πιθανότητα θα ήταν μια «κακή» παράσταση.

Όλοι γνωρίζουν πως σημαντικοί παράγοντες στη δημιουργία μιας θεατρικής παράστασης πέρα από την σκηνοθεσία, είναι τα σκηνικά-κοστούμια, η μουσική, ο χορός, ο φωτισμός. Αν πρόκειται για αρχαίο ή κλασικό έργο της θεατρικής δραματουργίας κύρια επιδίωξη του σκηνοθέτη θα πρέπει να είναι -κατά τη γνώμη μου- καταρχάς, η επιλογή μιας πιστής μετάφρασης του κειμένου (με τις αναγκαίες προσαρμογές στη σημερινή ζωή), η συμμετοχή του χορού σε ρόλο δευτεραγωνιστή (με κάποιες εξαιρέσεις), η ισότιμη με το χορό συνεισφορά της μουσικής και του φωτισμού στην παράσταση. Αν πρόκειται να παρουσιασθεί ένα έργο της σύγχρονης δραματουργίας, τότε δρούμε αναλόγως. Βασική επιδίωξη ενός σκηνοθέτη πιστεύω πως θα πρέπει να είναι να αναδειχθεί η δουλειά του έμμεσα, δηλαδή υπηρετώντας το κείμενο και όχι με κραυγαλέα υπογράμμιση του Εγώ του ή με σκοπό να δοθεί διέξοδος στις καλλιτεχνικές του ανησυχίες. Τα αρχαία ή τα κλασικά θεατρικά κείμενα έχουν τέλεια στερεότητα δομής και λειτουργίας και «αντέχουν» πολλούς πειραματισμούς, αρκεί να παρουσιάζονται άρτια, χωρίς περικοπές που να φθάνουν στο σημείο της αφαίρεσης ολόκληρων σκηνών ή ακόμα και πράξεων!

Η χρησιμοποίηση του χορού, των σκηνικών ή της μουσικής σε πρωταγωνιστικό ρόλο, σε βάρος του κειμένου και της ελεύθερης λειτουργίας των ηθοποιών δεν συνιστά πρωτοπορία αλλά μάλλον έλλειψη γνώσεων, αδυναμία παρουσίασης μιας πραγματικά ανταγωνιστικής παράστασης σε σχέση με όσες αντίστοιχες έχουν παρουσιαστεί στο παρελθόν και, εν τέλει, άγνοια κινδύνου! Η ανάδειξη του χορού σε πρωταγωνιστή, για παράδειγμα στην παράσταση μιας αρχαίας τραγωδίας, δεν είναι ένδειξη των δημοκρατικών πεποιθήσεων του σκηνοθέτη αλλά έλλειψη καλλιτεχνικού προσανατολισμού. Απόδειξη δημοκρατικότητας είναι η επιλογή και το ανέβασμα θεατρικών έργων που έγραψαν ανθρωπιστές συγγραφείς, για παράδειγμα ο Τσέχωφ, ο Μπρέχτ αλλά και σύγχρονοι Έλληνες συγγραφείς όπως ο Καμπανέλλης.

Το θέατρο πιστεύω πως πρέπει να απευθύνεται στο ευρύτερο δυνατό κοινό και όχι σε μια μικρή ομάδα ειδικών: θεατρολόγων, κριτικών θεάτρου, σκηνοθετών ή καλλιτεχνών κάθε ειδικότητας. «Δεν κάνουμε θέατρο για την καριέρα μας», «δεν κάνουμε θέατρο για την αυτοπροβολή μας».

Επομένως, το θέατρο, δεν πιστεύω πως οφείλει να παρουσιάζεται ως «πολυ-θέαμα» οπτικό ή ακουστικό (ένα παρατεταμένο ζωντανό video-clip) για να «αξίζει τα λεφτά του», κατά τη χυδαία λαϊκή έκφραση ^.  το καλό θέατρο δεν χρειάζεται τέτοιους τακτικισμούς γιατί έχει αντικειμενική και διαχρονική αξία! Φαίνεται πως τελικά, η αγάπη μας για το θέατρο και η αναζήτηση μιας καλής θεατρικής παράστασης, μέσα στα χρόνια, μοιάζει με τον τρόπο που προτείνει ο Σωκράτης για την επιλογή συζύγου: «Αν νυμφευθείς μια καλή σύζυγο, είσαι ευτυχισμένος, αν νυμφευθείς μια κακή, γίνεσαι φιλόσοφος!» Αυτή η προτροπή θα μπορούσε να μεταγραφεί στην εποχή μας ως: «Αν παρακολουθήσεις μια καλή θεατρική παράσταση είσαι ευτυχισμένος, αν παρακολουθήσεις μια κακή, γίνεσαι κριτικός θεάτρου!»

Γιώργος Δημητρίου Χ.