Αθήναν τε...*

Η ευλογία της έλλειψης

 

Ευγνωμονώ τις ελλείψεις μου

ό,τι μου λείπει με προστατεύει

από κείνο που θα χάσω

όλες οι ικανότητές μου

που ξεράθηκαν στο αφρόντιστο χωράφι της ζωής

με προφυλάσσουν από κινήσεις στο κενό

άχρηστες, ανούσιες.

Ό,τι μου λείπει με διδάσκει

ότι, μου ΄χει απομείνει 

μ' αποπροσανατολίζει

γιατί μου προβάλλει εικόνες απ' το παρελθόν

σα νά 'ταν υποσχέσεις για το μέλλον.

Δεν μπορώ, δεν τολμώ

ούτ' έναν άγγελο περαστικό

να φανταστώ γιατί εγώ

σ' άλλον πλανήτη, χωρίς αγγέλους

κατεβαίνω.

Η αγάπη, από λαχτάρα που ήταν

έγινε φίλη καλή

μαζί γευόμαστε τη μελαγχολία του Χρόνου.

Στέρησέ με -παρακαλώ το Άγνωστο-

στέρησέ με κι άλλο

για να επιζήσω.

(Κατερίνα Αγγελάκη - Ρουκ, Ποίηση 1963-2011, Εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα 2014, σ. 476)

16η μέρα ή Το τέλος του προσώπου

 

Πήγαινα προς τον ύπνο 

με το κεφάλι γιομάτο καπνούς

της καμένης γης

ενώ την καρδιά μου σφίγγανε

αόρατες τανάλιες.

Κι εκεί που κάθε βράδυ

φαντάζομαι το τέλος του προσώπου μου

όπως άλλοι κάνουν προσευχή

βρήκα απόψε στο μαξιλάρι μου

δώρο που μού 'χει κάνει ο πόλεμος

την ασημαντότητα του θανάτου μου.

(Κατερίνα Αγγελάκη - Ρουκ, Ποίηση 1963-2011, Εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα 2014, σ. 327) 

Β΄ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ

Ο κύριος αυτός

κάθε πρωί κάνει το λουτρό του

μέσα στα νερά της νεκρής θάλασσας

έπειτα φορεί ένα πικρό χαμόγελο

για τη δουλειά και για τους πελάτες.

(Γ. Σεφέρης, Ποιήματα, Ίκαρος, Αθήνα, 1979, σ. 107)

Ένας αναγνώστης εξομολογείται

Κατερίνα Αγγελάκη - Ρουκ > Ποίηση 1963-2011. Η ταμίας γέλασε όταν της είπα: Να ξεκολλήσουμε γρήγορα το αυτοκόλλητο της έκπτωσης γιατί κακοποιεί το πρόσωπο της ποιήτριας! Νά 'ταν μόνο αυτό; Είναι η ελαφρότητα της εποχής που ασχημαίνει τη ζωή μας! 

Έχει περάσει πολύς καιρός από την εποχή που οι διανοητικές δοκιμασίες, στις οποίες υπέβαλαν τον εαυτό τους οι ποιητές και οι ποιήτριες, με εντυπωσίαζαν και με παρακινούσαν να πιάσω και να κρατήσω σφιχτά το νήμα της σκέψης τους ώστε να βγω ασφαλής από τον προσωπικό μου "λαβύρινθο". Το ιστορικό πλαίσιο όπου δραστηριοποιούνται οι σύγχρονοι άνθρωποι του πνεύματος στην Ελλάδα, ήταν και παραμένει ρευστό και αβέβαιο επειδή είναι  επιρρεπές στις ευρωπαϊκές και υπερατλαντικές επιδράσεις (βίαιες οικονομικές και πολιτικές μεταβολές). 

Ο ποιητής ή η ποιήτρια ως άτομο απρόσωπο, τραγικά μοναχικό που έχει συνειδητοποιήσει την παρουσία του στον κόσμο ως ένα τυχαίο και μάλλον ασήμαντο συμβάν, καταγράφει, κατηγοριοποιεί και -μέσω μιας προσωπικής συνθετικής πρότασης- επιχειρεί να εξηγήσει τον εαυτό του, αφού έχει αντιληφθεί πως είναι αδύνατον να ερμηνεύσει, ως σύνολο, τη Φύση και τον Κόσμο. Ανοίγει δρόμο να περάσουν οι επιστήμονες και οι φιλόσοφοι, χωρίς όμως να παραχωρεί τη θέση του σε αυτούς.

Ως πνευματικός τυχοδιώκτης ή, αν προτιμάτε, σαν τυφλός με εξαιρετικές κινητικές δεξιότητες, ο ποιητής αναζητά τις αιτίες των γεγονότων ή των φαινομένων, όχι για να αποδώσει ευθύνες σε αυτούς που τα προκάλεσαν, αλλά για να βεβαιωθεί πως αν επαναληφθούν στο μέλλον θα μπορέσει να τα αντιμετωπίσει αποτελεσματικότερα για χάρη των αναγνωστών του. Το μέγεθος του εγχειρήματος είναι τόσο μεγάλο, ώστε ο ποιητής ή η ποιήτρια σχεδόν πάντοτε αποτυγχάνει να εντάξει την καλλιτεχνική υπόστασή του στο χώρο της "ύπαρξης", καθώς άλλοτε υπερβάλλει στην προσπάθειά του ως αυτόνομο άτομο κι άλλοτε εκτροχιάζεται ως κοινωνικός ρόλος, παρασυρόμενος από τις αφορμές των πραγμάτων και καταλήγει να συνθηκολογήσει, αρκούμενος σε μια αποκρυστάλλωση της "ανυπαρξίας". Ο ποιητής φαίνεται να συμβουλεύεται διαρκώς στην πνευματική του πορεία ένα αυτοσχέδιο άθροισμα αρχών -μερικές φορές αντιφατικών μεταξύ τους- λόγω των θρησκευτικών ή πολιτικών εξαρτήσεών του. Η προσπάθεια του ποιητή ή της ποιήτριας αναλώνεται σε μια εναγώνια αναζήτηση κάποιου νοήματος που επιχειρείται να αποδοθεί στο "τέλος" εφόσον η αρχή -η γέννησή του- ως ανθρώπινου όντος, συνέβη, ουσιαστικά ερήμην του, καθώς άλλοι τον "έφεραν" στον κόσμο, χωρίς να είναι δυνατόν να "ερωτηθεί προηγουμένως" αν συμφωνεί με αυτό. 

Στην ουσία, οι ποιητές θυσιάζονται για χάρη μας ώστε να μας δείξουν τι πρέπει να προσέξουμε στον αγώνα με το περιβάλλον μας φυσικό, ανθρωπογενές ή ιδεατό '  δείχνουν να θέλουν να λειτουργήσουν -σε αντίθεση με τους φιλοσόφους- ως παραδείγματα προς αποφυγή, παρότι εμείς οι αναγνώστες συχνά δοκιμάζουμε να εναρμονίσουμε την πορεία ζωής μας με τη δική τους,  υιοθετώντας έτσι, ένα έτοιμο, δοκιμασμένο από τον χρόνο, πρότυπο ηθικής συμπεριφοράς.

Εν τέλει, γιατί διαβάζω ποιήματα;  Διαβάζω ποιήματα για να αποκρούσω τις βεβαιότητες του νου, να εκμεταλλευθώ το χώρο που μου παρέχει η αμφισβήτηση, να αναπνεύσω σε έναν ιδιωτικό, μοναστικό χώρο, χωρίς να φοβάμαι να ελπίσω πως είναι δυνατό να πλησιάσω το άπιαστο και να αισθανθώ την οσμή του ανέφικτου. Αν -ακολουθώντας την αφήγηση- μπορέσω να σηκωθώ, με τη βοήθεια των ποιητών, για λίγα δευτερόλεπτα από το έδαφος της καθημερινότητας, παρότι δεν είναι ρεαλιστικό να ισχυριστώ πως έμαθα να πετώ, μου επιτρέπεται, νομίζω, να δηλώσω πως έπαψα να έρπω. 

Γιώργος Χατζηαποστόλου

* ....Ασίνην τε... ένα κενό κάτω απ' την προσωπίδα (Γ. Σεφέρης, Ο βασιλιάς της Ασίνης, Ποιήματα, Ίκαρος, Αθήνα, 1979, σ. 185)