Ευγένεια και φιλαλήθεια εμποδίζουν την εξέλιξη μιας καλλιτεχνικής καριέρας στην Ελλάδα
Ένας άνθρωπος που μεγαλώνει σε μια συντηρητική οικογένεια, διαθέτει έναν αδελφό με σπουδαίες διανοητικές ικανότητες (εργαζόταν στη N.A.S.A.) και ένα κορίτσι (η ίδια) που αν ήθελε να αναγνωρίσουν οι γονείς της, την αξία της έπρεπε να βρει την ταυτότητά της ' αυτή ήταν η Μαριάννα. Σπούδασε θέατρο, χορό, μουσική και, αργότερα, ψυχολογία.
Η καριέρα της υπήρξε αξιοσημείωτη, αλλά δεν έγινε ποτέ "αστέρι" πρώτου μεγέθους, γιατί τα πρωταγωνιστικά πρόσωπα χρησιμοποιούσαν πονηριές για να την παραμερίσουν, να την μειώσουν και να "λάμψουν" στη θέση της. Δεν βοηθήθηκε από τις εκάστοτε πολιτικές συγκυρίες που χρησιμοποίησαν άλλοι συνάδελφοί της για να αναδειχθούν, επειδή μισούσε το ψέμα και δεν μπορούσε να στρατευθεί σε κάποιο κομματικό φορέα, υποστηρίζοντας πράγματα που δεν πίστευε για να αποκτήσει πράγματα (χρήματα, δόξα, αναγνώριση) που δεν της ανήκαν.
Το δίλημμα "πρόσωπο" ή "μάσκα" δεν το αντιμετώπισε ποτέ αφού είχε διαλέξει από πολύ νωρίς να έχει ένα καθαρό πρόσωπο στη ζωή της.
Δεν υπάρχει "άδικος θάνατος" πρόωρη αποχώρηση ή παράλογο τέλος. Κάθε πρόσωπο "φεύγει" στην "ώρα" του!
Γράφει ο Γιώργος Κοτανίδης για τον Γιώργο Μιχαηλίδη και το Ελεύθερο Θέατρο: Το ξεκίνημα του Ελεύθερου Θεάτρου
1η Ιουνίου 1970 κάναμε την ανάγνωση της Όπερας του ζητιάνου σε μετάφραση της Κατερίνας Αγγελάκη - Ρουκ στο σπίτι του Μιχαηλίδη και βγάλαμε την πρώτη μας αναμνηστική φωτογραφία. [....]
Ο Γιώργος αυτοσχεδίαζε στις πρόβες, δοκίμαζε και αξιοποιούσε κάθε ιδέα που του ερχόταν και μας ζητούσε να δοκιμάζουμε συνεχώς καινούργια πράγματα, ανατρέποντας σιγά-σιγά την παραδοσιακή δομή της παράστασης και του έργου. Ερέθιζε τη φαντασία μας κι εμείς ανταποκρινόμασταν στις ιδέες που μας έδινε, τις μεταμορφώναμε σκηνικά και πολλές φορές προέκυπτε κάτι που ήταν πιο προωθημένο από την αρχική ιδέα. Ήταν μια δημιουργική διαδικασία που έκανε την πρόβα μιας διαρκή αναζήτηση. Επιστρατεύαμε μέσα μας δυνάμεις που δεν γνωρίζαμε ότι υπήρχαν, κι αυτό μας γέμιζε χαρά και ευτυχία.
(Γιώργος Κοτανίδης, Όλοι μαζί, τώρα! Εκδ. Καστανιώτη 2011, σ.σ. 134-136)
Αν διαβάσει κάποιος βιβλία του Θοδωρή Καλλιφατίδη, δει την Αλεξάνδρα Πασχαλίδου και γνωρίσει με κάποιο τρόπο την Έλενα Παπαρίζου, έχει μια καλή εικόνα των Ελλήνων της Σουηδίας, στη Σουηδία. Χαριτωμένη και αεικίνητη η Αλεξάνδρα ' πέρασε πολλά στη Σουηδία αλλά έχει κότσια. Τη στηρίζει το πάγιο ποντιακό πείσμα και η ζωή -παρά τα εμπόδια- σαν να δείχνει να τη "σέβεται" για τον μεγάλο αγώνα που δίνει.
Αυτές τις μέρες διάβασα το παλιότερο βιβλίο της "Σε ξένες γειτονιές" και έζησα μαζί της μια ζωή που ξέρει να περιγράφει καλά. Είναι χαρακτηριστικό των δυνατών ανθρώπων να μη φοβούνται να δείξουν τις αδυναμίες τους, αλλά, αντίθετα, να παίρνουν δύναμη από τη δημοσιοποίηση προσωπικών σκέψεων και κρίσιμων στιγμών που περνάνε, χωρίς να τους σκοτώσουν.
Τώρα, που βρισκόμαστε στην καρδιά του καλοκαιριού ας χαρούμε αυτές τις τρεις μουσικές εξοχότητες: Φιτζέραλντ, Τζόπλιν, Νταντωνάκη.-η κυρία, η επαναστάτρια και η ελεύθερη! Όποιος ακολουθήσει την κλίση του, εκμεταλλευθεί το θεϊκό του χάρισμα και μπορέσει να μας το δείξει δεν μας κάνει μόνο ευτυχισμένους αλλά και άφωνους.
Ακούστε!
Γιώργος Χατζηαποστόλου
* Πρόκειται για μια καθιερωμένη βραδινή εκπαίδευση που κάναμε όσοι υπηρετήσαμε στον στρατό, κάθε Τρίτη βράδυ- και χαιρόμαστε να την επαναλαμβάνουμε, κάτι βράδια σαν το αποψινό, σε ιδιωτικό χώρο!
Ποιός είναι ο ρόλος των ψυχολόγων, σήμερα; Σε ποιό γνωσιακό χώρο τοποθετούνται; Ασχολούνται με τον εγκέφαλο, με την ψυχή ή και με τα δύο; Είναι επιστήμονες ή "καλλιτέχνες;" Σε τι διαφέρει ένας ψυχίατρος από έναν ψυχολόγο; Γιατί τοποθετείται η ψυχολογία στις κοινωνικές επιστήμες και όχι στις ανθρωπιστικές; Είναι ζήτημα κατάταξης ή μια ενσυνείδητη τοποθέτηση; Είναι σημαντικότερο να κοινωνικοποιηθεί ομαλά ένας άνθρωπος παρά να εξανθρωπιστεί μέσα στον κοινωνικό και ατομικό χώρο όπου ζει και κινείται;
Είχα ρωτήσει, θυμάμαι, πριν από τριάντα χρόνια έναν γείτονά μας -γνωστό ψυχίατρο, καθηγητή πανεπιστημίου- αν "θεραπεύει ψυχές" και αν , ναι, με ποιό τρόπο το κάνει και αφού με κοίταξε όπως κοιτάζουν έναν αδαή μου είπε με μια σοκαριστική ψυχρότητα: ο ψυχικά άρρωστος άνθρωπος είναι όπως ένα ραδιόφωνο που δεν λειτουργεί ' δίνοντάς του τα φάρμακα προκαλούμε ένα σόκ που ελπίζουμε πως θα τον επαναφέρει σε λειτουργία! Αυτό! Ούτε γνώση της ψυχής, ούτε ανθρώπινη ευαισθησία! Αυτό είναι ο γιατρός; "μηχανικός ανθρώπων;" Και αν ο ψυχίατρος θεραπεύει ψυχές, τότε ποιός είναι ο ρόλος του ιερέα-εξομολογητή; Να ακούει τον πιστό και να τον συμβουλεύει; Αυτό δηλαδή που κάνει 'κατά κόρον' ο ψυχολόγος με τον επισκέπτη του; Μόνο που στον ψυχολόγο φαίνεται να πηγαίνουν όσοι δεν πιστεύουν στον Θεό ενώ εμπιστεύονται την επιστήμη. Διακρίνω μια ασυνέπεια εδώ ' πως γίνεται να προσπαθείς να θεραπεύσεις κάτι που είτε δεν υπάρχει εφόσον δεν είναι αισθητό, δηλαδή την ψυχή, είτε έχει θεϊκή προέλευση, εφόσον δεν πιστεύεις στον Θεό; Η μόνη πιθανή ερμηνεία που μπορώ να δώσω είναι πως επισκέπτονται τον ψυχολόγο ως έναν ιερέα που δεν έχει ακόμη και ούτε πρόκειται στο μέλλον να αποδεχθεί το ιερατικό σχήμα (το ράσο) και ότι και αν του εμπιστευθούν δεν πρόκειται να τους τιμωρήσει, ούτε να μεταφέρει τα λόγια τους στον "προϊστάμενό" του τον Θεό.
Είναι, με κάποιο τρόπο ο ψυχολόγος ένας επαγγελματίας εξομολογητής, ένας ανεπίσημος γιατρός και ένας εξαιρετικά ειδικευμένος επιστήμονας στην τελειοποίηση της άσκησης των δημοσίων σχέσεων.
Άσε που είναι και της μόδας η επίσκεψη σε αυτόν' πόσο πιο εύκολο και πιο μοντέρνο είναι να πεις: πήγα στον ψαχαναλυτή μου, από το να πεις πήγα στον εξομολογητή μου! Στην πρώτη περίπτωση θα σε κοιτάξουν με ενδιαφέρον και προσοχή, ενώ στη δεύτερη με υποτιμητικό και ειρωνικό τρόπο και θα αλλάξουν αμέσως θέμα συζήτησης.
Μα πως γίνεται να είσαι τόσο οπισθοδρομικός; Ιερέα, σήμερα; Πως μπορείς να εμπιστευτείς έναν άνθρωπο χωρίς ειδικές γνώσεις που σε ακούει κι ύστερα σου βάζει κανόνες που πρέπει να ακολουθήσεις; Ενώ αντίθετα, ο ψυχολόγος είναι ένας ειδικός επιστήμονας που τον πληρώνεις να σε ακούει και γι αυτό σε προσέχει πολύ καλύτερα, σε βοηθάει και δεν έχει καμία διάθεση ούτε να σε τιμωρήσει, ούτε να μεταφέρει πουθενά "αλλού" όσα του εμπιστεύεσαι. Επιπλέον, οι συνθήκες τις επικοινωνίας σας είναι πολύ πιο άνετες. Δεν χρειάζεται ούτε να γονατίσεις μπροστά στον ιερέα, ούτε να μιλάς με τις ώρες, ούτε να τα πεις όλα μονομιάς. Κι αν ξεχάσεις σημαντικά πράγματα που να ξανατρέχεις να εξομολογείσαι. Αντίθετα, ξαπλώνεις ωραία-ωραία στον καναπέ του ψυχολόγου, κάθεται κι εκείνος στην πολυθρόνα του -δεν τον κοιτάζεις, ενώ εκείνος σε κοιτάζει- σου μιλάει γλυκά και ήρεμα κι εσύ σιγά-σιγά "λύνεσαι" και μιλάς και μιλάς. Και όταν συμπληρωθούν τα 40' λεπτά της συνεδρίας, ο αναλυτής σου το υπενθυμίζει ευγενικά και σε καλεί να τα ξαναπείτε πάλι σε λίγες ημέρες. Σηκώνεσαι από τον καναπέ και αποχωρείς αφού πληρώσεις στην γραμματέα του την επίσκεψη.
Και πόσο σοφά σε συμβούλεψε ' τι καλά έμαθες τώρα να τοποθετείς τις σκέψεις και να τακτοποιείς τα συναισθήματά σου ' τώρα ξέρεις ποιά είναι τα κατάλληλα λόγια που θα πεις σε ορισμένους ανθρώπους και σε συγκεκριμένες καταστάσεις. Μεγάλη βοήθεια ' σου πρόσφεραν "μασημένη τροφή" και δεν έχεις να κάνεις τίποτε άλλο παρά να την καταπιείς!
Επιτέλους, βρήκες έναν άνθρωπο να σε ακούσει, αφού οι γονείς και οι φίλοι σου σε καταλαβαίνουν ελάχιστα.
Άνθρωποι και γουρούνια ανήκουμε στην ίδια συνομοταξία: τα ανώτερα θηλαστικά. Επομένως, θα τολμούσε να ισχυριστεί κανείς ότι μοιάζουμε! Όχι ' με τίποτα ' αυτά είναι κτήνη και εμείς είμαστε Άνθρωποι! Αυτά, θα πουν πολλοί, αλλά επιτρέψτε μου να εξετάσω λίγο περισσότερο το θέμα.
Γιατί δεν μοιάζουμε; Πρώτα απ' όλα διαφέρουμε ποσοτικά δηλαδή ως προς τον αριθμό των ατόμων. Εμείς οι άνθρωποι φτάνουμε τα 7,6 δισεκατομμύρια, ενώ οι χοίροι τα 961 εκατομμύρια. Αλλά αυτό δεν συνιστά ασφαλές κριτήριο διαφοροποίησης. Η ουσιαστική διαφορά μας, όπως την εντοπίζουμε εμείς, αφορά τις συνθήκες ζωής μας και τον σκοπό που αποδίδουμε στην ύπαρξή μας εδώ σ' αυτό τον πλανήτη. Και ποιός είναι αυτός ο σκοπός; Μα, να διευθύνουμε τα υπόλοιπα ζώα και να χρησιμοποιούμε με κάθε τρόπο το σύνολο του ζωικού και φυτικού βασιλείου προς όφελός μας. Ο σκοπός ζωής των γουρουνιών είναι να εκτραφούν από τους ανθρώπους σε χοιροστάσια και όταν μεγαλώσουν αρκετά να θανατωθούν και να πάρουμε από αυτά το κρέας ως εκλεκτή τροφή "προς βρώσιν". Δικαιολογημένα, φαίνεται πως χρησιμοποιούμε τα ζώα για τη διατροφή μας, καθώς εμείς παράγουμε πολιτισμό ζωής, ενώ τα άγρια γουρούνια το μόνο που καταφέρνουν είναι στην καλύτερη περίπτωση να επιβιώσουν. Το λέμε αυτό σαν να είναι κάτι εύκολο και αμελητέο να καταφέρνει να επιβιώνει κάποιος. Ως εδώ κάποιος θα μπορούσε να παραβλέψει τη σκοπιμότητα της ανθρώπινης επιβίωσης, αλλά όταν καταστρέφουμε το περιβάλλον με τη μόλυνση που διασπείρουμε και οδηγούμε σε εξαφάνιση αρκετά είδη ζώων και φυτών, μπορούμε να συνεχίσουμε να ισχυριζόμαστε πως έχουμε δίκιο; Αλλά ποιός θα μας ελέγξει, ποιός θα μας ζητήσει λογαριασμό ' είμαστε η κορυφή της δημιουργίας!
Μα ας ξαναγυρίσουμε στα γουρούνια και την άσχημη φήμη που τα συνοδεύει. Πως άραγε ξεκίνησε αυτή η κακή φήμη τους; Αν πιστέψουμε τον Όργουελ, η δυσφήμηση αυτών των συμπαθητικών και ευαίσθητων ζώων δηλώνεται επίσημα από τη ρατσιστική νοοτροπία των άλλων ζώων εναντίον τους. Συγκεκριμένα, στο έργο του "Η φάρμα των ζώων" τα άλλα ζώα κατηγορούν τα γουρούνια πως δεν έχουν καμιά ειδική ποιότητα να προβάλλουν στη σχέση τους με τον άνθρωπο, καθώς δεν είναι ούτε όμορφα και χαριτωμένα, φιλικά ή χρήσιμα παρά μόνο εκτρέφονται με σκοπό να προσφέρουν το κρέας τους και τίποτε άλλο. Θα μου πείτε είναι λίγο να προσφέρει κανείς ολόκληρο τον εαυτό του, έστω και μια μία και μοναδική φορά; Όχι, βέβαια, θα πω, αλλά πολλοί θα διαφωνήσουν μαζί μου. Είναι αλήθεια πως άλλα ζώα προσφέρουν πολλά και διαφορετικά πράγματα στους ανθρώπους είναι φιλικά και ευχάριστα όπως ο σκύλος, η γάτα, το άλογο, το δελφίνι, ο παπαγάλος, ενώ άλλα ιδιαίτερα χρήσιμα για το κρέας, το γάλα και το μαλλί τους, όπως το πρόβατο, η κατσίκα, η αγελάδα και άλλα.
Και σαν μην έφτανε αυτή η "από τα μέσα" δυσφήμηση, οι άνθρωποι, παρότι τα εκμεταλλεύονται ασύστολα, τα βρίζουν, τα περιφρονούν, τα έχουν ταυτίσει με την ασχήμια, τη βρωμιά και την αναίδεια. Αν πράγματι τα γουρούνια ήσαν από τη φύση τους βρώμικα και αγαπούσαν να ζουν μέσα στη βρωμιά δεν θα αρρώσταιναν από την έλλειψη στοιχειώδους υγιεινής μέσα στις άθλιες συνθήκες όπου ζουν -με αποκλειστική ευθύνη των ανθρώπων που τα εκτρέφουν- αλλά θα τριγύριζαν στα βουνά και τα δάση όπως οι άγριοι πρόγονοί τους και θα "έχαιραν άκρας υγείας".
Σύμφωνα με τους πληθυσμούς των ανθρώπων και των γουρουνιών η σχετική αναλογία είναι περίπου 8:1. Παρότι ο αριθμός των γουρουνιών είναι πολύ μεγάλος και θεωρούνται ως είδος "ελάχιστης ανησυχίας" για εξαφάνιση, περίμενα την αναλογία περισσότερο ισορροπημένη υπέρ των γουρουνιών, δηλαδή, ας πούμε, 2:1, δηλαδή δύο άνθρωποι προς ένα γουρούνι. Όχι επειδή θα θεωρούσα δικαιότερη για τα γουρούνια μια τεράστια αύξηση του αριθμού τους, αλλά γιατί συνυπολογίζω σε αυτό τον υποθετικό αριθμό και τους ανθρώπους που μιμούνται με μεγάλη επιτυχία τη συμπεριφορά τους. Δεν υπαινίσσομαι κάτι κατά των γουρουνιών ' αντίθετα, τα υπερασπίζομαι με σθένος.
"Γιατί να το κρύψωμεν, άλλωστε;" όπως θα αναρωτιόταν και ένας γνωστός μας πολιτικός χοιροβοσκός. Κατά τα άλλα, συνεχίζουμε να τρώμε χοιρινό κρέας -εφόσον δεν μας εμποδίζουν και οι θρησκευτικές μας πεποιθήσεις, όπως τους μουσουλμάνους- και χαιρόμαστε ιδιαίτερα καταναλώνοντάς το, γιατί είναι φτηνό (το αμέσως οικονομικότερο μετά το κοτόπουλο) και νόστιμο και υγιεινό όταν ψήνεται σωστά. Και είμαι αρκετά ευσυνείδητος άνθρωπος! Αμέσως μόλις μασήσω μια καλοψημένη χοιρινή μπριζόλα αρχίζω να σκέπτομαι πως θέλω να ζουν καλύτερα γιατί όταν έρθει η ώρα να θυσιαστούν για να τροφοδοτηθεί το γιορτινό τραπέζι μας, να μην αισθάνομαι τύψεις για τον τρόπο που τους φέρθηκαν. Άλλωστε, αν έχουν καλές συνθήκες ζωής τότε και τη στιγμή του θανάτου θα πεθάνουν ευχαριστημένα και το κρέας τους δεν θα είναι γεμάτο τοξίνες από το σοκ της αλόγιστης και άδικης σφαγής. Έτσι, το κρέας τους θα είναι πιο νόστιμο! Δηλαδή, και πάλι για εμάς φροντίζω! Όπως γίνεται φανερό, δεν έχω τίποτε προσωπικό εναντίον αυτών των παρεξηγημένων τετράποδων που τόσο μας βοηθούν με τον θάνατό τους όλα αυτά τα χρόνια της οικονομικής κρίσης.
Σε μια κρίση ειλικρινούς εξομολόγησης θα ήθελα να σημειώσω πως εντοπίζω κοινά σημεία ανάμεσα σε εμένα και τα γουρούνια. Πρώτα, αστρολογικά μιλώντας, έμαθα πως το κινέζικο ζώδιό μου είναι χοίρος ' αλλά και αν ακόμα δεν ήταν αυτό το ζώδιό μου, εκεί θα τοποθετούσα τον εαυτό μου όταν, πριν από μερικά χρόνια, μια κοπέλα με την οποία είχα δεσμό, σε μια διακοπή της σχέσης μας με είπε "feudalistic pig". Αμέσως μετά, όταν τα ξαναβρήκαμε, μου είπε πως αυτή είναι η χειρότερη βρισιά που μπορεί να πει μια γυναίκα χώρας της Ανατολικής Ευρώπης σε έναν άντρα της Δυτικής. Επειδή δεν είχα άσχημη εικόνα για τα γουρούνια, κατάφερα να ξεπεράσω γρήγορα την προσβολή. Αν βλέπατε τη γυναίκα που την είπε, θα ξεχνούσατε κι εσείς την προσβολή το ίδιο γρήγορα ' είμαι βέβαιος!
Είναι αναμενόμενο οι περισσότεροι άνθρωποι που προέρχονται από την πρώην ανατολική Ευρώπη να βλέπουν εμάς τους "Δυτικούς" ως εν δυνάμει υποψήφιους καπιταλιστές. Δηλαδή, όπως λένε: "όλα τα γουρούνια έχουν την ίδια μύτη". Ως άνθρωπος του κόσμου, λοιπόν, δεν θα μπορούσα να κατηγορήσω τα γουρούνια επειδή έχουν την ίδια μύτη, γιατί μια μετάλλαξη των γουρουνιών που θα τους επέτρεπε να αλλάξουν μύτη, θα με δυσκόλευε αρκετά, ώστε να τα αναγνωρίσω και να τα χειριστώ κατάλληλα. Επιτρέψτε μου ένα μικρό παράδειγμα της κακώς εννοούμενης γουρουνίσιας συμπεριφοράς: Φαίνεται πως οι άντρες οδηγοί του Μετρό, απαξιούν να χρησιμοποιήσουν την ηχογραφημένη προειδοποίηση αυτής της γλυκομίλητης κοπέλας που ανακοινώνει την άφιξη σε τερματικό σταθμό και αναλαμβάνουν οι ίδιοι να μιλήσουν στους επιβάτες. Έτσι, λοιπόν την γνωστοποίηση: "...οι επιβάτες παρακαλούνται να αποβιβαστούν" που την ακολουθεί και η αγγλική μετάφραση, έχει αντικαταστήσει μια βαριά αντρική -αλλά πολύ αντρική- φωνή: "Τερματικός σταθμός ' αποβιβαστείτε!" χωρίς περιττές ευγένειες, απλά, βραχνά, νέτα-σκέτα! Δε θα με αιφνιδίαζε να ακούσω στη συνέχεια της ανακοίνωσης να ακολουθεί: Άντε, να μη σας γ...σω τίποτα!" αλλά ο οδηγός την τελευταία στιγμή δείχνει να συγκρατείται!
Τίποτα, τίποτα! Εκατό φορές προτιμώ το γουρούνι (εννοώ, το ορίτζιναλ). Το πολύ-πολύ, άμα το παραζορίσουν να βγάλει μια ψιλή, τρισιχτή φωνή, που σε καμιά περίπτωση δεν μπορεί να χαρακτηριστεί αναίδεια ή βρισιά. Μ' αρέσει το "Μαρικάκι" από την ταινία της Όλγας Μαλέα: "Λουκουμάδες με μέλι" και καταλαβαίνω πολύ καλά τι εννοούσε ο Λουκιανός Κηλαηδόνης όταν έγραφε το τραγούδι: "Ένα γουρούνι λιγότερο".
Η ιστορία είναι παλιά: ο Μωάμεθ καταράστηκε το γουρούνι γιατί το ζώο αποκάλυψε ένα ψευτο-θαύμα που είχε σκηνοθετήσει τοποθετώντας ένα ασκί με νερό στην έρημο, από όπου επρόκειτο να "αναβλύσει" -με ένα χτύπημά του- νερό την κατάλληλη στιγμή. Η λογοτεχνία, ο κινηματογράφος και η ζωή έχουν δώσει ενδιαφέροντα δείγματα της σχέσης ανθρώπου-ζώου: ο άνθρωπος ελέφαντας, ο άνθρωπος ρινόκερος, άνθρωποι και ποντίκια, ο γητευτής των αλόγων, ιπτάμενοι ελέφαντες, ακόμα, και, ιπτάμενα γουρούνια (P.I.G.S.) - Portugal, Italy, Greece, Spain.
Και σκεφθείτε πως, αν τα γουρούνια πετάξουν, είναι πολύ πιθανό και να πέσουν, οπότε, κανείς δεν θα στενοχωρηθεί γιατί θα είναι σαν να αναλαμβάνουν τα ίδια την ευθύνη για τον θάνατό τους και έτσι, να αθωώνουν εμάς τους ανθρώπους.
Ένας νεαρός αστυνομικός υπάλληλος έγραψε στην ταυτότητά μου, ανάμεσα στα άλλα στοιχεία, και: "Χριστιανός Ορθόδοξος" εκείνο τον Σεπτέμβρη του 1977. Δεν ήταν προσωπική μας επιλογή όλων μας να καταχωρηθούμε ως χριστιανοί, αλλά είναι προσωπική μας ευθύνη να γίνουμε χριστιανοί, αν θέλουμε ' οι γονείς μας είχαν την πρωτοβουλία να μας δηλώσουν έτσι. Από τη στιγμή που αρχίσαμε να καταλαβαίνουμε τον κόσμο άρχισε να μετράει και ο χρόνος της ευθύνης. Η θρησκεία της αγάπης, μας βρίσκει σύμφωνους ή όχι; Ναι, θα έλεγα. Οι κανόνες της θρησκευτικής λατρείας είναι δυνατό να ακολουθηθούν ώστε να είμαστε συνεπείς με τα θρησκευτικά μας πιστεύω; Εδώ, μπαίνει το θέμα της πίστης. Πιστεύουμε ότι μπορεί να διαπιστωθεί μέσα από τις αισθήσεις μας ή μπορούμε να πιστέψουμε και ότι μας "λέει" η διαίσθηση και η διορατικότητά μας; Έχουμε όλοι διαίσθηση και διορατικότητα; Έχουμε, αν την καλλιεργήσουμε. Πώς καλλιεργείται; Έχοντας το μυαλό μας ανοιχτό και τα μάτια μας κλειστά. Αυτή είναι, νομίζω, μια καλή αρχή!
Έχω διασκευάσει το γνωστό ρητό του Ντεκάρτ: "Σκέφτομαι, άρα υπάρχω" σε "Διαισθάνομαι, άρα υπάρχω" γιατί ο ανθρώπινος εγκέφαλος δεν πιστεύω ότι "γεννά" σκέψεις, αλλά επεξεργάζεται δεδομένα -αισθητηριακά- και καταλήγει σε συμπεράσματα τα οποία, τελικά, απορρέουν ως σκέψεις. Ένας απόλυτα απομονωμένος άνθρωπος για μεγάλο χρονικό διάστημα δεν μπορεί -κατά τη γνώμη μου- να παράγει σκέψεις γιατί δεν έχει δεδομένα να επεξεργαστεί. Παιδιά που μεγάλωσαν στη ζούγκλα, ανάμεσα στα ζώα, δεν "σκέφτονται" με την ανθρώπινη έννοια ' δρουν με το ένστικτο.
Ας δούμε όμως τους θρησκευτικούς κανόνες και την εφαρμογή τους. Μπορεί να είναι χριστιανός όποιος δεν εφαρμόζει τους θρησκευτικούς κανόνες; Όχι, θα απαντήσει ξερά, η εκκλησία! Ναι, θα απαντήσει ο Χριστός, αν μετανιώσει ο ψευτο-χριστιανός -όπως εγώ- και αρχίσει να τους εφαρμόζει. Για να είμαι απόλυτα ειλικρινής οι μόνοι από τους κανόνες που έχω τηρήσει είναι δύο: ου φονεύσεις και ου ψευδομαρτυρήσεις ' όλους τους άλλους κάποια στιγμή τους παραβίασα. Ούτε αυτούς τους δύο κανόνες δεν είμαι βέβαιος πως έχω τηρήσει. Μπορεί να μην έχω σκοτώσει με κάποιο γνωστό τρόπο αλλά μόνο ο Θεός ξέρει αν έχω οδηγήσει κάποιον στο θάνατο ασκώντας ψυχολογική βία. Το ίδιο ισχύει και για την ψευδομαρτυρία. Μπορεί να μην έχω πει ενσυνείδητα ψέμματα για κάποιον αλλά και η γενίκευση, η υπεραπλούστευση ή η παρερμηνεία δεν απέχει πολύ από το ψέμμα. Δεν έχω εξομολογηθεί ποτέ σε ιερέα ' κοινώνησα σήμερα μετά από δεκαπέντε χρόνια και μόλις πέρυσι και φέτος κατάφερα να νηστέψω ολόκληρη την Σαρακοστή -με τη θέλησή μου και μάλιστα με χαρά!
Μπορεί να λέγεται χριστιανός κάποιος που δεν έχει διαβάσει ποτέ ολόκληρα τα ευαγγέλια; Και βέβαια, "όχι", θα μου βροντοφωνάξουν οι συνεπείς κληρικοί της Εκκλησίας. Δεν με ενδιαφέρει η γνώμη των κληρικών που αγριοκοιτάζουν όποιον πιστό έχουν καιρό να δουν στην εκκλησία γιατί είναι ο ορισμός των Φαρισαίων που τηρούν τους τύπους και αγνοούν την ουσία που ξεκινάει με την μετάνοια και ολοκληρώνεται με την διαρκή πίστη. Απευθύνομαι στον Θεό, όχι στους θρησκευτικούς "υπαλλήλους".
Πριν από λίγες μέρες τελείωσα την απόδοση των τεσσάρων ευαγγελίων στη Δημοτική, για να ξεπεράσω το εμπόδιο της μετάφρασής τους στην καθαρεύουσα, που βρήκα στο διαδίκτυο, και με απωθούσε στην ανάγνωση του Θείου Λόγου. Μαζί με την απώθηση που μου προκαλεί η καθαρεύουσα, ξεπέρασα -επιτέλους- και την απώθηση που ένιωθα για τους θεολόγους που είχα συναντήσει τόσα χρόνια στην υποχρεωτική εκπαίδευση ή σε κοινωνικούς χώρους και αν δεν ήταν ευσυνείδητοι δημόσιοι υπάλληλοι, ήταν διασαλευμένες προσωπικότητες καθώς προσπαθούσαν να μεταφέρουν μια εντελώς ανεδαφική αίσθηση της θεικότητας στην καθημερινή πραγματικότητα, την οποία φαινόταν να αγνοούν παντελώς. Αν δεν γνωρίζεις την ψυχολογία των νέων, πως να τους μιλήσεις για τον Θεό και να σε ακούσουν! Η πρώτη γραφή της απόδοσης των Ευαγγελίων στη Δημοτική, μου "πήρε" περίπου είκοσι ημέρες, δουλεύοντας περισσότερο από 7 ώρες την ημέρα (ή μάλλον την νύχτα).
Τώρα το κείμενο έγινε "δικό μου", όπως, δηλαδή, φαντάζομαι ότι θα μιλούσε ο Χριστός αν ζούσε σήμερα και απευθυνόταν στους αμαρτωλούς ανθρώπους της εποχής μας, όπως είμαι εγώ.
Παρατήρησα πως στη γραμματική του κειμένου των ευαγγελίων κυριαρχούν τα ουσιαστικά και τα ρήματα και απουσιάζουν, σχεδόν πλήρως, τα επίθετα! Το βρίσκω απόλυτα δικαιολογημένο καθώς στα επίθετα πέρα από μια διάθεση για ακριβή περιγραφή των πραγμάτων κρύβεται η υπερβολή, το ψέμα και η υποκρισία του ανθρώπινου λόγου. Είναι χαρακτηριστικό το παράδειγμα του πλούσιου που ήθελε να εισέλθει στη βασιλεία των ουρανών. Όταν ο πλούσιος "πιστός" προσφώνησε τον Ιησού Χριστό "αγαθό", έλαβε την απάντηση: "Μόνο ο Θεός Πατέρας είναι αγαθός" και αποχώρησε περίλυπος καθώς δεν θέλησε τα πουλήσει όλα τα υπάρχοντά του, να διαθέσει τα χρήματα στους φτωχούς και να ακολουθήσει τον Χριστό, ως μαθητής του.
Εγώ, μπορεί να μην είμαι πλούσιος, αλλά, μάλλον είμαι ανάξιος να γίνω μαθητής του Χριστού. Εσείς, θα μπορούσατε; Θα μου πείτε, εσείς, που δεν πιστεύετε, δεν θα μπαίνατε καν στον κόπο να το σκεφθείτε ' δεν σας ειρωνεύομαι ' καταλαβαίνω.
Για να επανέλθουμε σ' εμένα, έχω να παλέψω με μερικά θηρία που η εκκλησία τα λέει δαιμόνια: με τη λαιμαργία μου, με την οκνηρία μου και με την υπερηφάνειά μου. Αυτό το τελευταίο είναι και το πιο ύπουλο γιατί είναι και το σημείο όπου "πατάει" ο Διάβολος για να μας κάνει όργανά του ' αυτό που δεν μπορεί να αντιμετωπίσει το Κακό Πνεύμα είναι η ταπεινοφροσύνη. "Γέφυρα" με την σύγχρονη ελληνική ιστορία το βιβλίο του Στρατηγού Μακρυγιάννη "Οράματα και θάματα" που διαβάζω αυτές τις ημέρες. Ο Μακρυγιάννης που έγραψε ότι είδε, ότι ονειρεύτηκε και ότι πίστευε ' που ζούσε με τους Αγίους στην καθημερινότητά του και συνεχίζει να ζει ' είναι ένας αληθινός πατριώτης και ένας έντιμος άνθρωπος.
Δεν μπορούμε να συνεχίσουμε μόνοι μας τον δρόμο της ζωής χωρίς πίστη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα απιστίας - αλαζονείας η περίπτωση γνωστού καλλιτέχνη που σε μια έξαρση υπερηφάνειας ή μήπως απελπισίας, έκλεινε το μάτι στο κοινό, λέγοντας: "ας κάνουμε και κανέναν σταυρό ' δεν ξέρεις καμιά φορά!"
Αν το να ειρωνευόμαστε μας κάνει να αισθανόμαστε καλύτερα ή και "υπεράνω θρησκοληψιών" ας έχουμε υπόψη μας πως καλό είναι να ειρωνευόμαστε ό,τι γνωρίζουμε και όχι ό,τι μας είναι εντελώς άγνωστο! Μετά από καιρό άκουσα πως ο άνθρωπος πάσχει από καρκίνο. Εύχομαι καλή ίαση, αλλά δεν διαγράφω την προηγούμενη πρόταση -όπου τον έκρινα- για να ζητήσω συγγνώμη, παραμένοντας εκτεθειμένος για την αδικία μου.
(Αυτή η πρώτη παράγραφος επαναλαμβάνεται -για λόγους αρτιότητας του κειμένου- από το Facebook, μην κάνετε τον κόπο να την ξαναδείτε)
Βρέθηκα προχθές το βράδυ παρέα με φίλες (λίγες) και άγνωστους (αρκετούς) στο γνωστό κεντρικό Καφέ της Αθήνας. Το θέμα καίριο και διαδραστικό: Τι έχω να προσφέρω στην Ελλάδα; Τι μπορεί να δεχθεί -από ότι της προσφέρω- η Ελλάδα; Φεύγω ή μένω; Περίμενα στη συγκέντρωση να συναντήσω δυό κορίτσια που αγαπώ πολύ: τη Γεωργία και τη Χριστιάνα ' συνάντησα μόνο τη Γεωργία (η Χριστιάνα απουσίαζε ' βρισκόταν στην Αγγλία). Το κείμενο της Χριστιάνας διάβασε η φίλη της η Νάντη και κράτησα από αυτό τη φράση: δεν είμαι από τα κορίτσια που θα μείνουν σπίτι τους! Εννοούσε, κατά τη γνώμη μου, πως θα αναζητήσει εργασιακές ευκαιρίες και εκτός Ελλάδας αλλά και ότι δεν της αρκεί, και, πιθανότατα, δεν την καλύπτει καθόλου, ο ρόλος της νοικοκυράς αποκλειστικής απασχόλησης. Άρχισα να κάνω μια σειρά σκέψεων που ξεκίνησα να τις γράφω στο Facebook και συνεχίζω εδώ για όποιον ενδιαφέρεται να τις διαβάσει.
(Συνέχεια από το Facebook....)
Η Γεωργία διάβασε με διακριτική συγκίνηση -σε υπέροχα Αγγλικά- ένα συγκλονιστικό κείμενο που το κρατάω για τον εαυτό μου και δε θέλω να το μοιραστώ με κανέναν ' τόσο "ιδιωτικό" και "εξομολογητικό ήταν! Σκέφτηκα να χειροκροτήσω αλλά θα χαλούσα την "ιερότητα" της ιστορίας που περιγραφόταν και έσκυψα το κεφάλι για να συνειδητοποιήσω και να επεξεργαστώ ότι άκουσα. Φάνηκε να απογοητεύεται ελαφρά που τα χειροκροτήματα δεν ήταν πολλά, αλλά η ψυχή μας, άλλα "λέει".
"Θέλω να μείνω στη Χώρα!" Ζητώ την άδεια να παραμείνω ' παρακαλώ να μου επιτρέψουν να μην ξενιτευτώ ' δηλώνω ότι "θέλω", και είμαι βεβαία πως θέλω αρκετά, ώστε να καταφέρω να μείνω ' προειδοποιώ σε αυστηρό τόνο, σχεδόν απειλώ: Καθήστε καλά (!) ' γνωρίζω την αξία μου, θα με αξιοποιήσετε ή θα προσφέρω την υπηρεσία μου στους Ξένους και θα σας αφήσω -κοινώς- "μπουκάλα;", (συγνώμη για την αργκώ).
Όμως, ας γυρίσω σ' εμένα.
"Μπορώ, να μείνω στη Χώρα μου;" Το αρχικό ερώτημα του τίτλου, όπως τίθεται, μας προδιαθέτει να φανταστούμε πως απευθυνόμαστε σε μια μικρή ομάδα ανθρώπων, πείτε τους "κυβέρνηση", πείτε τους "αντιπολίτευση", πείτε τους "ιδιοκτήτες επιχειρήσεων", πείτε τους "φιλικό κύκλο", πείτε τους "προσωπική μας συνείδηση", πείτε τους "ατομικές μας πεποιθήσεις". Ανάλογα με την προτίμηση που θα δείξουμε στον αποδέκτη που θα απευθυνθούμε, η επιλογή μας, ουσιαστικά, δείχνει και τη μορφή της σχέσης που έχουμε αναπτύξει με τον εαυτό μας και τους άλλους, μέσα στην επαγγελματική και προσωπική μας πορεία στη ζωή.
Όταν μας ζητήθηκε από την κύρια εισηγήτρια (την Γεωργία) να πούμε τη γνώμη μας για τη στάση μας απέναντι στην κρίση: "Φεύγω ή μένω;" πρώτα μίλησε ένας σαραντάρης κύριος με ένα πνευματώδες χαμόγελο του "τύπου": Βρέθηκα εδώ απόψε από περιέργεια, δεν περιμένω να ακούσω τίποτε διαφωτιστικό, αλλά για να δούμε, ποτέ δεν ξέρεις! Ο κύριος δεν σχολίασε τίποτα παρά μόνο δήλωσε πως είναι λέκτορας του Πολυτεχνείου σε κάποια Σχολή και ήλθε με έναν φίλο του στη συγκέντρωση για να δει και να ακούσει! Προσπαθώντας να κάνω μια εισαγωγή τόσο στον ψυχισμό μας όσο και στη στάση ζωής μας ως Έλληνες, έκανα, το ακόλουθο μικρό και δηκτικό σχόλιο:
Ξεκίνησα να μιλάω, δηλώνοντας πως "με λένε Γιώργο και πως τα υπόλοιπα (τίτλοι, περγαμηνές κλπ) δεν ενδιαφέρουν κανέναν" (απαντώντας στον καμαρωτό λέκτορα που έδειχνε να απολαμβάνει τόσο την κατοχή της θέσης του). Ακούστηκαν μερικά πνιχτά γέλια και πήρα θάρρος να συνεχίσω, καθώς κατάλαβα πως έγινα άμεσα αντιληπτός. Είπα λοιπόν: "Έχω να προτείνω μια συνταγή για να βιώσουμε όσο γίνεται περισσότερο ανώδυνα την κρίση: Αν συνηθίσουμε στην ιδέα πως είμαστε μετανάστες μέσα στη χώρα μας, εκμεταλλευθούμε κάθε εργασιακή ευκαιρία που θα μας παρουσιαστεί (εννοώντας, ακόμα και αλλάζοντας επάγγελμα) και βρούμε την λεπτή ισορροπία ανάμεσα στον σαδισμό και τον μαζωχισμό στη σχέση μας με την εξουσία, τότε έχουμε κάνει μια σημαντική αρχή. Αν, ακολούθως, παρατείνουμε την μακάρια στάση μας, απέναντι σε κάθε ριζική αλλαγή που επιχειρείται στις εργασιακές και κοινωνικές συνθήκες που καθόριζαν για χρόνια την κοινωνική και οικονομική μας πραγματικότητα, τότε έχουμε ολοκληρώσει τη "σωστή" μας στάση απέναντι στην κρίση και δεν έχουμε να φοβόμαστε τίποτε ' όλα θα πάνε καλά!" Απάντησα σε μια φιλάρεσκη ομιλήτρια που έγραψε ένα χαριτωμένο αλλά άνευρο κείμενο όπου προσπαθούσε να εμπλέξει την εμμονή της στην αγορά παπουτσιών με την κρίση, λέγοντας: "Ποτέ δεν έδωσα σημασία στα παπούτσια και τα ρούχα, παρά μόνο στο βαθμό που τα έχω ανάγκη για να μην κρυώνω και για να μην είμαι γραφικός ανάμεσα στους ανθρώπους" και συμπλήρωσα: "Εξαιρείται η στάση των αγγλόφωνων που όταν αναφέρονται στο "μπαίνω στα παπούτσια του άλλου" τότε δηλώνουν πως μπαίνουν στη "θέση" των άλλων και συμπάσχουν με τους άλλους ανθρώπους". Συνέχισα, δηλώνοντας πως "δεν συγκρατώ ονόματα και επώνυμα όταν μου συστήνονται άγνωστοι άνθρωποι, γιατί τη στιγμή που μου μιλούν έχω ήδη αρχίσει την ανάλυση του προσώπου και των συναισθημάτων τους και δεν τους ακούω!"
Ένας χαριτωμένος, τριανταπεντάρης κύριος μίλησε, χαμογελώντας μου με νόημα: "Είστε μέσα στο μυαλό μου, αυτά που λέτε θα ήθελα να τα πω κι εγώ!" Δεν απάντησα στον κύριο, γιατί, προφανώς, θα ήθελε να ήμουν, όχι τόσο μέσα στο μυαλό, όσο στο σώμα του, και δεν μπορούσα να ανταποκριθώ σε μια τέτοια προοπτική. Μερικές φορές αναρωτιέμαι: "Πόσο κόσμο έχω απογοητεύσει επειδή μου αρέσουν, ερωτικά, μόνο οι γυναίκες, αλλά, τι να κάνω ' δεν γίνεται επίτηδες για να τους στενοχωρήσω ' προτιμήσεις είναι αυτές!"
Τελείωσα, λέγοντας πως, "ασφαλώς, δεν έχω κάποια συνταγή για την αντιμετώπιση της κρίσης και η τελευταία μου λέξη ήταν: Αυτό!"
Μίλησαν και σοβαροί άνθρωποι προτείνοντας αποκέντρωση, επιστροφή στον πρωτογενή τομέα, δηλαδή γεωργικές καλλιέργειες, συνεταιριστικές πρωτοβουλίες, ουσιαστική επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων, αλλαγή επαγγέλματος κλπ. Υπήρχαν πολλές, καλλιεργημένες γυναίκες στον χώρο ' ήταν επόμενο να περάσουμε μια γόνιμη και ενδιαφέρουσα βραδιά προχθές στο Πόλις Cafe στο κέντρο της όμορφης πόλης: της Αθήνας! Θα συμφωνήσω με μια ομιλήτρια (την κυρία Κονείδου) που είπε πως η Αθήνα είναι μια όμορφη πόλη -με όλα τα προβλήματά της- και σταματώ να γκρινιάζω "βάζοντάς τα με την πόλη" -όπως πολλοί άλλοι- για να δείξω πως έχω άποψη!
Θέλω να μείνω στη Χώρα μου!
Θέλω να μείνω σε αυτή τη Χώρα!
Θέλω να μείνω στην Ελλάδα!
Τόσο πολύ θέλω να μείνω, που το θεωρώ αυτονόητο πως όταν δηλώνω: "Θέλω να μείνω στη "Χώρα" εννοώ την Ελλάδα!
