Παράλογο κέρδος, ψυχιατρικά πειράματα και ανθρωποθυσίες

Η συζήτηση γινόταν το 2012 στον χώρο διδασκαλίας ενός ημερήσιου κέντρου στήριξης παιδιών που οι οικογένειές τους υπέφεραν από μεγάλα κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα, στην Αθήνα.

Μπροστά μου μια νεαρή δασκάλα, η Μαρία, γύρω στα 30 με ισπανικές ρίζες, μελαχρινή, με φλογερά μάτια, σγουρά μαύρα μαλλιά και σοβαρό πρόσωπο.

- Θέλω να διαβάσω το νέο (τότε) βιβλίο της Ναόμι Κλάιν: Το δόγμα του Σοκ ' πρέπει να είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον βιβλίο

- (Εξεταστικό βλέμμα, αμφισβήτηση) Εγώ έχω διαβάσει το NO LOGO'  ξέρεις είναι 700 σελίδες, θα καθίσεις να το διαβάσεις (βλέμμα: δεν νομίζω).

- Εγώ τη διαβεβαίωνα πως θα το διάβαζα, χωρίς να το πιστεύω κατά βάθος, καθώς δεν είχα χρήματα καλά-καλά να ζήσω, όχι να αγοράσω πολυσέλιδα βιβλία.

Ήρθε λοιπόν η ώρα να το διαβάσω, μετά από τόσον καιρό και στέγνωσε ο λαιμός μου από την αγωνία που αισθάνεται όποιος "βλέπει" όσα καταγράφονται εκεί και δυστυχώς, δεν είναι ξεπερασμένο.

Ας ξεκινήσω από την ελληνική εμπειρία. Έζησα ως παιδί 8 χρονών τη Χούντα των συνταγματαρχών και προσφάτως την χρηματοοικονομική κρίση των τραπεζών της Δύσης που αποδόθηκε στην κακοδιαχείριση των ελληνικών κυβερνήσεων της μεταπολίτευσης και κλήθηκε να πληρώσει ο ελληνικός λαός. Μη βιαστείτε να μου πείτε πως συνδέω άσχετα πράγματα -την επταετία 1967-1974 και την κοινωνικο - πολιτισμική κρίση 2008-2018- γιατί, μετά την ανάγνωση του συγκεκριμένου βιβλίου της Κλάιν, πιστεύω πως έχουν άμεση σχέση.

Αυτό που μπορούσα να αντιληφθώ ως παιδί ήταν η ατμόσφαιρα της εποχής: παγωμένος αέρας, ανεξαρτήτως εποχής (χειμώνα ή καλοκαιριού), υπερβολική προσοχή, καχυποψία, φόβος, σηκωμένοι γιακάδες, άγνωστοι άνθρωποι που δεν γνώριζες στις γωνίες και που δεν έπρεπε να γνωρίσεις, περιορισμένες μετακινήσεις, σκυμμένα κεφάλια στις οικογενειακές γιορτές, ψιθυριστές πληροφορίες από το ραδιόφωνο: "σήμερα η Ντόυτσε Βέλε είπε αυτό", "τον έστειλαν εξορία", "τον/την συνέλαβαν", "τον/την βασάνισαν", πρόσωπα που αν συνυπολογίσουμε τον φόβο που προκαλούσαν θα έπρεπε να ήταν "σημαντικά" Παπαδόπουλος, Παττακός, Μακαρέζος, έπειτα Ιωαννίδης και, τέλος, Κύπρος, Τουρκία, επιστράτευση, Πολυτεχνείο και μετά, Μεταπολίτευση, Δημοκρατία, κλάξον, φωνές, χαρά, και νέα πρόσωπα: Κ. Καραμανλής, Ανδρέας Παπανδρέου, Κ. Μητσοτάκης, Κ. Σημίτης και πάλι Καραμανλής (ο ανεψιός), πάλι Παπανδρέου (ο γιος), η χρεωκοπία της Ελλάδας, το Διεθνές, Νομισματικό Ταμείο, η Γερμανία, ο Σαμαράς, χοροί (καλαματιανός κατά προτίμηση), ύστερα Τσίπρας. Εδώ θα κάνουμε μια μικρή στάση, γιατί συμβαίνει το ανήκουστο: η ιμπεριαλιστική Αμερική και η καπιταλιστική δυτική Ευρώπη επιτρέπουν στην Ελλάδα να αποκτήσει αριστερή κυβέρνηση! Γιατί; Πως; Οι Αγορές έρχονται αντιμέτωπες με τις αιώνιες οικονομικές στρατηγικές και τις πεποιθήσεις τους; Καθόλου! Πρόκειται για μια στρατηγική αναδίπλωση: θα τους δώσουμε ότι θέλουν και θα κάνουν ότι θέλουμε! Θα βάλουμε την ανανεωτική αριστερά -γιατί το ΚΚΕ δεν μπορούμε να το χειραγωγήσουμε επειδή έχει αδιαπραγμάτευτες αρχές- να φορολογήσουν έως εξαθλίωσης τον ελληνικό λαό' όσο καλά και να τα καταφέρουν, θα γίνουν αντιδημοφιλείς, το "χαρτί" της αριστεράς στην Ελλάδα θα "καεί" και "Εμείς" θα έχουμε εισπράξει υπέρογκα κέρδη! Νέα Χούντα δεν μπορούμε να φέρουμε στην Ελλάδα (αυτό ήταν άλλο ένα "καμένο χαρτί" μας) αλλά υπάρχει πάντα, το αγαπημένο μας παιδί η Τουρκία που όταν της το επιτρέψουμε μπορεί να ξεκινήσει έναν πόλεμο εναντίον της Ελλάδας και οι πόλεμοι, όπως είναι γνωστό, πάντα μας αποδίδουν μεγάλα κέρδη. Συμπέρασμα: πάντα έχουμε τον απόλυτο έλεγχο. Και πάλι Μητσοτάκης (ο γιος και ο εγγονός) και φτάνουμε, επιτέλους στο Σήμερα που ζούμε την περίοδο του κορωνοϊού. 

(Πενηντατρία χρόνια ελληνικής ιστορίας σε μία παράγραφο' έκανα ότι μπορούσα για να μη σας κουράσω)

Ας περάσουμε τώρα στη διεθνή εμπειρία των πρακτικών που μεταχειρίζονται οι Ενωμένες Πολιτείες της Αμερικής (με την πρόφαση του κομμουνιστικού κινδύνου) για να αυξήσουν την οικονομική επιρροή τους σε ολόκληρο τον κόσμο από τις αρχές του 20ού αιώνα έως της ημέρες μας. Εδώ, δε νομίζω πως θα βρίσκαμε καλύτερο βοηθό από μια δημοσιογράφο -την Ναόμι Κλάιν- που δείχνει τόσο ανεξάρτητη ώστε θα μπορούσε να χαρακτηριστεί περισσότερο από αριστερή, δηλαδή ανθρωπίστρια.

Σύμφωνα με την Κλάιν, όλα ξεκίνησαν από την λεγόμενη Σχολή του Σικάγου (αφετηρία των οικονομικών και στρατιωτικών επιλογών της Αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής για δεκαετίες). Κύρια καθηγητική φυσιογνωμία αυτής της σχολής ο Μίλτον Φρίντμαν που επειδή έζησε τη χρεωκοπία της οικογενειακής επιχείρησης του πατέρα του, προσπάθησε να θεραπεύσει το ψυχολογικό του τραύμα προτείνοντας μια πολιτική επιδίωξης κέρδους χωρίς ηθικές αναστολές, χωρίς ανθρωπιστικούς κανόνες και με ανύπαρκτη θρησκευτική συνείδηση. Ακολουθούσε την συμβουλή του Νικολό Μακιαβέλλι διαστρέφοντάς την, όμως, στο τέλος, από: "Επιφέρουμε τα πλήγματα όλα μαζί, ταυτόχρονα, ώστε να γίνονται ελάχιστα αισθητά", σε: ....ώστε να γίνονται όσο το δυνατόν περισσότερο αισθητά, αλλά με τον ίδιο σκοπό: να μην μπορέσει ο λαός που τα υφίσταται να αντιδράσει, καθώς οι θιγόμενες από τα εκάστοτε μέτρα κοινωνικές ομάδες έχουν τη δυνατότητα να αντιδρούν μόνο σε επιμέρους μέτρα.  

Για τους συντηρητικούς Αμερικανούς ο Φρίντμαν είναι το πρότυπο του φωτισμένου δασκάλου και του προορατικού θεωρητικού της οικονομίας που θεωρούσε τον Κέυνς και το Νιού Ντήλ άσκοπες και άχρηστες οικονομικές και κοινωνικές παρεμβάσεις που εμποδίζουν την κατάκτηση του ανεξέλεγκτου οικονομικού κέρδους. Όσοι δεν γνωρίζετε το πρόσωπο του Φρίντμαν, μη φανταστείτε έναν σεβάσμιο και σοφό δάσκαλο που μπορεί να παρανόησε "κάποια πράγματα" και απλά, δεν μπορούσε να συγκρατήσει κάποιες εμμονές του πάνω σε σημαντικά οικονομικά θέματα.  Αν δείτε την εικόνα του να στέκεται δίπλα στο βάθρο ενός ομιλητή περιμένοντας τη σειρά του, θα δείτε ένα ανθρωπάκι που ξεχειλίζει από αλαζονεία και δεν κρατιέται να περιμένει να του δοθεί η δυνατότητα να μιλήσει, να τον θαυμάσουν και κυρίως να εφαρμόσει τις ιδέες του με κάθε τρόπο. Αρκεί να αναφέρω τη φράση του που αναφερόταν στις απαραίτητες παροχές του κράτους στον πολίτη (υγεία, ασφάλεια, παιδεία) : "δεν μπορείς να κάνεις τον καλό με ξένα λεφτά!" Ο Ράμσφελντ, γνωστό γεράκι του Μπους τον είχε θεοποιήσει λέγοντας: "Ο Μίλτον [Φρίντμαν] έδειξε πως οι ιδεολογίες έχουν συνέπειες".

Η Ναόμι Κλάιν είχε την ευκαιρία να αναλύσει στις πολλές σελίδες του βιβλίου της πως η ιδεολογία του Φρίντμαν αφορά αυτό που η δημοσιογράφος ονόμασε: "καπιταλισμό της καταστροφής" και οι συνέπειες αφορούν την οικονομική εκμετάλλευση από οικοδομικές και τουριστικές εταιρείες των Ε.Π.Α. φυσικών καταστροφών (σεισμοί, πλημμύρες, τυφώνες, τσουνάμι, λοιμοί) που συμβαίνουν σε όλο τον κόσμο. Αλλά ο Φρίντμαν δεν περιορίζεται σε αυτές τις οικονομικές πρακτικές' όταν οι φυσικές καταστροφές δεν συμβαίνουν αρκετά τακτικά, ώστε να μην μειώνονται τα κέρδη των αμερικανικών οικονομικών και στρατιωτικών εταιριών που προσφέρουν υπηρεσίες πολιτικής ασφαλείας, δημιουργούν μόνοι τους ευκαιρίες εκμετάλλευσης με την εγκαθίδρυση στρατιωτικών δικτατοριών σε πολλές χώρες του κόσμου.

Και όπως είναι γνωστό οι δικτατορίες δεν εγκαθίστανται σε μια ξένη χώρα με δημοκρατικές διαδικασίες, αλλά με τα όπλα, με αίμα, με δολοφονίες, διώξεις των αντιφρονούντων και κυρίως με βασανιστήρια όσων αντιστέκονται σε αυτή τη σχεδόν "φυσική" ροή των πραγμάτων.

Σε κάθε κεφάλαιο αυτού του βιβλίου αναφέρεται και μια χώρα όπου η "αμερικανική βοήθεια" περιελάμβανε την ισοπέδωση παραθαλάσσιων χωριών που καταστράφηκαν από σεισμό ή τσουνάμι και την ανέγερση πολυτελών ξενοδοχείων που εκμεταλλεύονταν βέβαια ξένοι και όχι ντόπιοι (Σρι Λάνκα) την κατάσταση που ακολούθησε τις πλημμύρες στη Νέα Ορλεάνη, όπου οι πλημμυροπαθείς διώχθηκαν και οδηγήθηκαν να ζουν σε άθλια παραπήγματα, ενώ τα χρήματα που δόθηκαν για την αποκατάστασή τους μοιράστηκαν σε μεγάλες οικοδομικές επιχειρήσεις που έκτισαν ιδιωτικά σχολεία στη θέση των δημόσιων σχολείων, όπου τα παιδιά των κατοίκων θα μπορούσαν να πηγαίνουν αγοράζοντας κουπόνια που θα πουλούσαν αυτές οι εταιρίες. 

Η χειρότερη, πάντως μορφή επέκτασης της οικονομικής ανάπτυξης, κατά τη γνώμη της Κλάιν, ήταν οι επιβεβλημένες από τις Ε.Π.Α. δικτατορίες: στη Χιλή (ανατροπή του προέδρου Αλλιέντε), στη Βραζιλία, στην Αργεντινή, στη Βενεζουέλα, στη Βολιβία, στην Ουρουγουάη και αλλού. Ένας δημοσιογράφος ο Ροντόλφο Γουόλς που είχε την ικανότητα να αποκρυπτογραφεί κωδικοποιημένα μηνύματα, προειδοποίησε την κυβέρνηση της Κούβας και έτσι αποτράπηκε η αμερικανική εισβολή στον Κόλπο των Χοίρων. Οι δικτατορίες  επιβλήθηκαν και σε άλλες χώρες, στην Ευρώπη όπως στην Ελλάδα, αλλά και σε ολόκληρο τον υπόλοιπο κόσμο, όπως  στην Ινδονησία και τη Νότια Αφρική, αλλά δεν είχαν σκοπό μια προσωρινή αλλαγή διακυβέρνησης στις χώρες αυτές αλλά επιδίωκαν μόνιμα αποτελέσματα για να μην λοξοδρομήσουν προς σοσιαλιστικά μονοπάτια διακυβέρνησης.

Για να σταθεροποιηθούν οι δικτατορίες ανά τον κόσμο, έπρεπε να εξαλείψουν τις αντιστάσεις κάθε ατόμου ξεχωριστά, που διαφωνούσε με την στρατοκρατική πρακτική τους. Όπως είναι γνωστό οι Αμερικανοί ως έθνος είναι μεθοδικοί, επίμονοι και επιδιώκουν σταθερά την αύξηση του οικονομικού κέδρους. Έτσι οι οικονομολόγοι με τη συμπαράσταση των στρατιωτικών ζήτησαν τη βοήθεια των ψυχιάτρων όπως ο Γουέν Κάμερον, (ένας από τους τρεις ψυχιάτρους που γνωμοδότησαν για την κατάσταση της ψυχικής υγείας του ναζιστή Ρούντολφ Ές στη δίκη της Νυρεμβέργης) για να "σπάσουν" όσους αντιστέκονταν στα βασανιστήρια και δεν έδιναν πληροφορίες για τους συντρόφους τους. Ο Κάμερον ήταν τόσο φιλόδοξος και τόσο εγκληματικά ανόητος ώστε πίστευε πως ο συνδυασμός, απομόνωσης, υπερβολικού αριθμού ηλεκτροσόκ σε συνάρτηση με κοκτέιλ ψυχοφαρμάκων, ναρκωτικών και κοκαϊνης όπως και LSD ή της λεγόμενης "αγγελόσκονης" θα μπορούσαν να σβήσουν εντελώς τις μνήμες της προηγούμενης ζωής των κρατουμένων που μετέτρεψε σε ασθενείς και να δημιουργήσουν κενό ή ¨λευκή σελίδα" στην οποία μετά θα μπορούσε να "γράψει" σκέψεις, συμπεριφορές και νέες πεποιθήσεις με διαρκείς επαναλήψεις μηνυμάτων όπως είμαι "καλός πατέρας", "είμαι καλή μητέρα" κλπ. Η μέθοδός του απέτυχε οικτρά γιατί συνέβη το λεγόμενο φαινόμενο της παλινδρόμησης, δηλαδή οι ασθενείς δεν ξεχνούσαν μόνο σκέψεις, πεποιθήσεις ή συναισθήματα αλλά και στοιχειώδεις σωματικές λειτουργίες όπως να περπατούν, να μιλούν, ουρούσαν ή αφόδευαν όπου έβρισκαν, έβαζαν το δάχτυλο στο στόμα σαν να θηλάζουν, ή έκλαιγαν σαν μωρά και ζητούσαν τη μαμά τους και άλλες απερίγραπτες όσο και τραγικές οπισθοδρομήσεις. 

Ένας Αργεντινός κρατούμενος που επέζησε μετά από τέσσερα χρόνια εγκλεισμού σε στρατιωτικές φυλακές έλεγε μετά: "επιδίωκα να επιβιώσω την επόμενη ημέρα' όμως όχι μόνο αυτό, αλλά και να είναι ο εαυτός μου αυτός που επιβιώνει και όχι κάποιος άλλος". 

Η Κάστνερ από την οποία ξεκίνησε τις συνεντεύξεις της η Κλάιν με ανθρώπους που βασάνισε ο Κάμερον, πέρα από τα μεγάλα κινητικά προβλήματα που αντιμετώπιζε, δεν είχε και τη μνήμη όσων της συνέβησαν στην περίοδο από τα 14 έως τα 20 χρόνια της, όπου υφίστατο ένα τεράστιο αριθμό ηλεκτροσόκ, και έτσι υποχρεωνόταν να γράφει στα εσωτερικά λευκά χαρτιά των πακέτων των τσιγάρων που κάπνιζε κάθε τι που της συνέβαινε για να μην το ξεχάσει. Κάθε βράδυ την επισκεπτόταν στον ύπνο της "το διαπρεπές Τέρας" όπως ονόμαζε τον Κάμερον. Οι μέθοδοι αυτές -αν και πιθανότατα όχι σε αυτή την έκταση και με αυτή την ένταση- εφαρμόστηκαν και από τη ελληνική δικτατορία στην Ελλάδα' όχι επειδή οι "Έλληνες" δεν ήθελαν να "πρωτοπορήσουν" σε μεθόδους και τρόπους βασανισμού, αλλά επειδή οι Αμερικανοί καθοδηγητές της Χούντας δεν μπορούσαν να τους διαθέσουν το απαραίτητο ιατρικά εκπαιδευμένο προσωπικό για να βασανίζουν αποτελεσματικότερα.

Η οικονομική μέθοδος του Φρίντμαν σε κάθε χώρα που εφαρμοζόταν περιελάμβανε μέτρα όπως κατάργηση της διατίμησης βασικών προϊόντων όπως το ψωμί και το λάδι, απελευθέρωση των τιμών, άκρατη φορολογία και λιτότητα. Δεν μας είναι άγνωστα τα μέτρα! Άλλωστε, οι πρακτικές που συνοδεύουν τη μέθοδο του Φρίντμαν (απομόνωση, βασανισμοί, ψυχιατρικά πειράματα) συνεχίζουν να εφαρμόζονται εκτός των Ε.Π.Α. ακόμα και σήμερα, για παράδειγμα, στο Γκουαντάναμο.

Έχουμε, εμείς οι Έλληνες, την ευτυχία να ζούμε σε μια ηλιόλουστη χώρα, με ζεστούς ανθρώπους, δροσερές θάλασσες, ένα σπίτι να μένουμε, ένα ποτήρι καθαρό νερό, ένα κομμάτι ψωμί, λίγο λάδι και αρκετό φαγητό και φρέσκα φρούτα στο τραπέζι μας, και, κυρίως, δημοκρατία και ελευθερία που δεν είναι καθόλου αυτονόητα αγαθά ζωής για πολλούς ανθρώπους στον κόσμο.

Το βιβλίο της Κλάιν κυκλοφορεί, αλλά είχα βρει και εκτεταμένα αποσπάσματά του στο Διαδίκτυο πριν από κάποια χρόνια στη διεύθυνση "πολιτικό καφενείο" και μάλιστα με πρόσθετες σημειώσεις και φωτογραφίες του συντάκτη της ανάρτησης, που έφταναν, συνολικά, τις  911 σελίδες. Δεν παραθέτω τον σύνδεσμο γιατί δεν ανοίγει (έκλεισε η σελίδα ή αποσύρθηκε η ανάρτηση). 

Πηγή: Naomi Klein, Το Δόγμα του Σοκ, μτφρ. Άγγελος Φιλιππάτος, Εκδ. Α.Α. Λιβάνης 2010, σ.σ. 718.

Ευχαριστώ για το ενδιαφέρον και την υπομονή σας

Γιώργος Χατζηαποστόλου

Το, κατά Ζοζέ, ιστορικό μυθιστόρημα

Το κατά Ιησούν Ευαγγέλιον (βαρύγδουπος τίτλος!)

Ξέρω' οι εξυπνάδες κάθε είδους και η αθεϊα είναι της μόδας. Υποστηρίζεις κάτι; Απόδειξέ το! Διαφορετικά γιατί να σε πιστέψω; Να με "πιάσεις κορόιδο" και μετά να γελάς μαζί μου; Όχι, φίλε, εγώ είμαι έξυπνος! 

Έε λοιπόν, όχι! Εγώ δηλώνω αφελής και τόσο εύπιστος που μπορεί και ένα μικρό παιδάκι να με κοροϊδέψει, αν και τα πολύ μικρά παιδιά είναι αθώα και δεν ξεπέφτουν σε τόσο φτηνά κόλπα. Ο τίτλος είναι σκόπιμα παραπλανητικός για να πουληθεί το βιβλίο. Αν και δηλώνεται αμέσως πως πρόκειται για μυθιστόρημα, υπονοείται πως δεν αφορά τίποτε άλλο παρά μια αχαλίνωτη μυθοπλασία που χρησιμεύει σαν άσκηση γλωσσικής επιδεξιότητας του συγγραφέα πάνω σε ένα θέμα αιώνια "εμπορικό" όπως η ιδιωτική ζωή (αν υπήρξε τέτοια ζωή) του Χριστού, καθώς ολόκληρη η ζωή του έως τον θάνατό του υπήρξε διαφανής και δημόσια. Ξέρω τι θα μου πείτε: που βρισκόταν και τι έκανε ο Χριστός έως τα 30 χρόνια του που δεν έχουμε πληροφορίες, παρά την παραφιλολογία για τη Μαρία Μαγδαληνή που τόση εμπορική διάδοση γνωρίζει.

Όντας λοιπόν αφελής, πέρασε από το μυαλό μου, πως μετά τα τέσσερα Ευαγγέλια του Μάρκου, του Ματθαίου, του Λουκά και του Ιωάννη, θα αποδεικνυόταν εξαιρετικά ενδιαφέρουσα και η εκδοχή του ίδιου του Θεανθρώπου Ιησού. Παρότι, όπως είναι γνωστό,  οι μεγάλοι δάσκαλοι με πρώτο τον Σωκράτη, δεν άφησαν γραπτά τεκμήρια, είχα την κρυφή ελπίδα πως κάτι είχε ανακαλυφθεί, κάτι άγνωστο, κάτι μυστικό. Δεν επρόκειτο όμως για επιστημονική ερευνητική εργασία ούτε ακόμη για διάσπαρτα νέα ιστορικά στοιχεία αλλά για μια μάλλον ομαλή προσγείωση στην καθημερινότητα, έστω και μιας τόσο μακρινής εποχής όπως αυτής που έζησε ο Χριστός. Έχοντας υπόψη τα προηγούμενα παραδείγματα των: Ερνέστου Ρενάν: Ο βίος του Ιησού και της Πηνελόπης Δέλτα: Η ζωή του Χριστού, θεώρησα πως ένας δημοκρατικός άνθρωπος όπως ο Σαραμάγκου θα έγραφε με έναν στοιχειώδη σεβασμό για τον Χριστό. Όπως κάθε "νεόπλουτος" της γνώσεως αναγνώστης, έτσι κι εγώ έκανα λάθος. Ο Ζοζέ τον αντιμετώπισε ως έναν συνηθισμένο άνθρωπο με πάθη και αδυναμίες εντελώς ανθρώπινα, αλλά δεν σταμάτησε εκεί ' έβαλε, στο τέλος τον Χριστό να  περιμένει από τον Θεό να ζητήσει συγγνώμη επειδή επέτρεψε τη σφαγή των νηπίων από τον Ηρώδη. Η ζωή είναι το σημαντικότερο ανθρώπινο αγαθό και η σωτηρία της ψυχής το υπέρτατο αγαθό γενικά. Η σωτηρία έχει τίμημα ' με την απώλεια της ζωής τους τα νήπια, ο Χριστός όπως και άλλοι αθώοι άνθρωποι "εξαγόρασαν" την άρση του προπατορικού αμαρτήματος. 

Η ζωή μας δεν είναι ιδιοκτησία μας' ενοικιαστές είμαστε και μάλιστα το "ενοικιαστήριο" είναι αορίστου χρόνου και δεν γνωρίζουμε ούτε πότε λήγει.

Δεν τελειώνουν όλα εδώ, φίλε Ζοζέ' ότι φάμε, ότι πιούμε κι ότι  μας γουστάρει! Κι αν αντιτείνεις πως δεν σ' ενδιαφέρει η γνώμη ενός απλού αναγνώστη, αφού πήρες βραβείο Νόμπελ, έχω να σου πω πως τόσο εσύ όσο και πολλοί άλλοι βραβευμένοι λειτούργησαν ως πρόσχημα πολιτικών ισορροπιών και δημοσίων σχέσεων που τροφοδοτούν μια επίφαση αξιοκρατίας.

Όμως, παρόλα αυτά, σε συμπαθώ, αλλά πήρες πολύ στα σοβαρά το ρόλο του κοινωνικού και πολιτικού επικριτή, που όλα τα ξέρει, όλα τα απορρίπτει ως καπιταλιστική σαπίλα, αλλά χωρίς να αντιπροτείνει αξιόπιστο πολιτικο-οικονομικό σύστημα που δεν είναι βέβαια ο κομμουνισμός. 

Γειά σου και καλή αντάμωση!

(Στο μεταξύ ρίξε πάλι μια ματιά στα κείμενά σου, όλο και κάτι θα βρεις να διορθώσεις)

Γιώργος Χατζηαποστόλου

Ηλιθιότητα και συμφέρον (νόμοι και παρανοήσεις)

Μόνο δυό λόγια, εισαγωγικά: Οι Ξένοι δεν διακρίνουν τις έννοιες ενδιαφέρον και συμφέρον' χρησιμοποιούν την ίδια λέξη (interest) ενώ για τη λέξη ηλίθιος χρησιμοποιούν τη λέξη idiot. Για τους Έλληνες, από την άλλη πλευρά, η ρίζα αυτής της λέξης παραπέμπει στον ιδιώτη. Δεν πιστεύω πως οι αρχαίοι εννοούσαν πως όποιος δεν συμμετέχει στα κοινά, δηλαδή, δρα ιδιωτικά, θα μπορούσε να θεωρηθεί και ηλίθιος! Ή θα μπορούσε; 
Ο Θεόδωρος Λιανός, επίτιμος καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας του Οικονομικού Πανεπιστήμιου Αθηνών (πρώην ΑΣΟΕΕ) σε αυτό το μικρό βιβλίο εξετάζει δύο άλλα μικρά βιβλία των: Κάρλο Τσιπόλα (Ιστορικού της Οικονομίας) και Ευάγγελου Λεμπέση (Κοινωνιολόγου) που αφορούν την ηλιθιότητα και τη βλακεία, αντίστοιχα.

Με πολύ απλό και κατανοητό τρόπο δείχνει την ασυνέχεια και ασυνέπεια του κειμένου του Τσιπόλα και τα θετικά σημεία της κοινωνικής ανάλυσης του Λεμπέση. Ο Έλληνας καθηγητής δεν παρασύρεται από την ελευθεριάζουσα διάθεση του Τσιπόλα να εξάγει σοβαρά συμπεράσματα από ένα χαλαρό και χαριτωμένο κείμενο που σκοπό έχει να γίνει δεκτό από το πλατύτερο κοινό με την επιφανειακή προσέγγιση της ηλιθιότητας που επιχειρεί. 

Η προσωπική επαφή μου έως τώρα με το έργο του Κάρλο Τσιπόλα ήταν το βιβλίο του σχετικά με την κοινωνική και οικονομική ιστορία της Ευρώπης που μας δόθηκε ως βοηθητικό σύγγραμμα από το ΕΑΠ στη διάρκεια του Προγράμματος: Σπουδές στον Ευρωπαϊκό Πολιτισμό (2002-2007). Διάβασα το βιβλίο του Ευάγγελου Λεμπέση προ διετίας  σχεδόν και αναγνώρισα τους χαρακτήρες που περιγράφει ακόμα και στο στενό κοινωνικό μου κύκλο. Είχε τύχει να γνωρίσω τον κύριο Λιανό σε ένα συνέδριο στη αίθουσα εκδηλώσεων του ξενοδοχείου Τιτάνια πριν από 20 χρόνια περίπου.

Συνοπτικά, θα μπορούσα να πω για τους τρεις συγγραφείς πως: το ύφος γραφής του Τσιπόλα σε κάνει να χαίρεσαι που διαβάζεις, το ύφος του Λεμπέση να απολαμβάνεις την κοινωνική κριτική και να σκέπτεσαι με το δικό του διεισδυτικό τρόπο και το ύφος του Λιανού να διακρίνεις, να καταλαβαίνεις και να μαθαίνεις.

Το βιβλίο του Θ.Λ. ασχολείται τόσο με τον ορισμό και τα κίνητρα, όσο και με τους νόμους και τις επιπτώσεις της ηλιθιότητας στην κοινωνία' διαβάζεται σε 2-3 ώρες και είναι ιδιαίτερα διαφωτιστικό' αξίζει να το διαβάσει κάποιος.  

Γιώργος Χατζηαποστόλου

Βιβλιογραφία  

Carlo M. Cipolla, Η Ευρώπη πριν από τη Βιομηχανική Επανάσταση (κοινωνία και οικονομία 1000 - 1700 μ.Χ.), μτφρ. Πέτρος Σταμούλης, Εκδ. Θεμέλιο 1988, σ.σ. 453.

Carlo M. Cipolla, Οι βασικοί νόμοι της ανθρώπινης ηλιθιότητας, μτφρ Γιάννος Πολυκανδριώτης, Εκδ. Κέδρος 2012,σ.σ. 89. Διαθέσιμο στον τόπο: file:///C:/Users/User/Downloads/kupdf.net_carlo-m-cipolla-pdf.pdf

Ευάγγελος Λεμπέσης, Η τεράστια κοινωνική σημασία των βλακών στο σύγχρονο βίο, Εκδ. Σπηλιώτης 2003, σ.σ. 72.

Θεόδωρος Π. Λιανός, Οι νόμοι της ηλιθιότητας και οι νόμοι του συμφέροντος, Εκδόσεις Καστανιώτης 2014, σ.σ. 144. 

Bertrand Russell : Ένας, ομολογημένα, άπιστος

Ο Ράσελ ταύτιζε την Εκκλησία, σε όλη τη διάρκεια της ιστορικής της εξέλιξης από την ίδρυσή της έως σήμερα,  με τον Θεό' την αλήθεια με την επιστημονική γνώση' την πίστη με τη λογική απόδειξη. Αλλά η Εκκλησία (ιερωμένοι και εκκλησίασμα) είναι μέρος Του' δεν είναι ολόκληρος ο Θεός ' είναι άνθρωποι με αδυναμίες, ελαττώματα, προτερήματα, χαρίσματα, αντιφάσεις. Απέρριψε τον Χριστιανισμό επισήμως με το έργο του: Γιατί δεν είμαι Χριστιανός, και αναλώθηκε στην αναζήτηση της αλήθειας' βρήκε τη "δική του" αλήθεια, η οποία, ως μέρος της απόλυτης αλήθειας έχει τα ίδια χαρακτηριστικά μαζί της, δηλαδή αγάπη, ανεκτικότητα, συμπάθεια και απουσία μίσους, αλλά όλα αυτά σε "σμίκρυνση" στην ανθρώπινη κλίμακα.

Στο μήνυμά του στις επόμενες γενιές μιλάει ακριβώς γι αυτά τα χαρακτηριστικά, τα οποία "ελλείψει Θεού" αποδίδει σε ιδιότητες των ανθρώπων που συναποτελούν μια κοινωνία, ενώ απορρίπτει το μίσος ως ανοησία. Δεν δέχεται τη διδασκαλία του Θεού που βασίζεται σε αυτές τις έννοιες, ούτε τη φυσική Του ύπαρξη, γιατί δεν μπορεί να την αποδείξει με λογικό και μαθηματικό τρόπο. 

Είναι, κατά τη γνώμη μου, ένας εμμονικός άνθρωπος που προσπάθησε να περιορίσει την ανθρώπινη ζωή αυστηρά στη βιολογική της υπόσταση και έκανε ότι μπορούσε για να αποστασιοποιηθεί από τον Θεό πιστεύοντας ότι με τον τρόπο αυτό απελευθερώνεται και μπορεί απερίσπαστος πλέον να αναζητήσει την ευτυχία.
Η γερασμένη εικόνα του φιλοσόφου στο βίντεο που μιλάει για τον Θεό είναι, δυστυχώς για τον ίδιο, μια θλιβερή υπογράμμιση της ανθρώπινης αδυναμίας μπροστά στο Θείο" δείχνει τόσο απασχολημένος με τις "αφαιρέσεις" της ζωής του, ώστε "ξεχνάει" να κάνει "πρόσθεση" των "κτισμάτων" είτε άνθρωποι είναι αυτά, είτε ζώα, είτε φυτά είτε υλική κτίση και να δει το συνολικό δημιούργημα του Κόσμου που αποδεικνύει την ύπαρξη του Θεού.
Χαρακτηριστικά είναι όσα αναφέρει ο Simon Critchley στο βιβλίο του: Το βιβλίο των νεκρών φιλοσόφων (Πατάκης 2012, μτφρ. Γιάννη Ανδρέου, σ.σ. 399-401).
Αυτά σημειώνω σε ότι αφορά τον άνθρωπο' για τον συγγραφέα, σε όποιο πεδίο κι αν δραστηριοποιείται (φιλοσοφία, λογική, μαθηματικά, ιστορία, λογοτεχνία) είναι διάχυτη, φαντάζομαι, η αίσθηση, και δεν είναι μόνο δική μου, ότι έχουμε να κάνουμε με έναν χαρισματικό δάσκαλο που μεταδίδει τη γνώση με έναν ανάλαφρο και διαφανή τρόπο, υπεραπλουστεύοντας και απλοποιώντας αλλά και υπερβάλλοντας για να γίνει όσο γίνεται περισσότερο αποδεκτός από τον αναγνώστη. 

Πάντως, ο κόπος που κατέβαλε για να μελετήσει και να αφομοιώσει όλον αυτό τον όγκο των συγγραμμάτων στη διάρκεια της μακρόχρονης ζωής του, μας απαλλάσσει από έναν αβάσταχτο προσωπικό μόχθο να ακολουθήσουμε την ίδια διαδρομή και μας επιτρέπει να κινηθούμε ανετότερα στα μελλοντικά μας βήματα.

Η σκέψη του Ράσελ έχει καταγραφεί σε αρκετά βιβλία, ραδιοφωνικές και τηλεοπτικές εκπομπές, κινηματογραφικές ταινίες και το Διαδίκτυο ' παραθέτω μερικές από αυτές τις πηγές, χωρίς να τις προβάλλω ως σημαντικότερες ούτε ως περισσότερο αντιπροσωπευτικές.

Γιώργος Χατζηαποστόλου

Πηγές: 

·         Bertrand Russell, Ιστορία της Δυτικής Φιλοσοφίας (...και η συνάρτησή της με τις πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες από των αρχαιοτάτων χρόνων έως της εποχή μας),Τόμος Α΄, μτφρ. Αιμίλιος Χουρμούζιος, Εκδ. Ι. Δ. Αρσενίδης και Σια (χ.χ.), σ.σ. 613.

·         Bertrand Russell, Ιστορία της Δυτικής Φιλοσοφίας (...και η συνάρτησή της με τις πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες από των αρχαιοτάτων χρόνων έως της εποχή μας),Τόμος Β΄, μτφρ. Αιμίλιος Χουρμούζιος, Εκδ. Ι. Δ. Αρσενίδης και Σια (χ.χ.), σ.σ. 699.

·         Μπέρτραντ Ράσσελ, Γάμος και ηθική - Η κατάκτηση της ευτυχίας, μτφρ. Γιάννης Δυριώτης, Εκδ. Αρσενίδης 1962, σ.σ. 216 + 214.

·         Το γράμμα ενός εξάχρονου στον Μπέρτραντ Ράσελ

http://eranistis.net/wordpress/2015/04/25/russell-letter/

·         Bertrand Russell, «Η Θέση του Έρωτα στην Ανθρώπινη Ζωή»

https://www.timesnews.gr/bertrand-russel-thesi-tou-erwta/

·         Η ευτυχία σύμφωνα με τον Μπέρτραντ Ράσσελ - 30 Ιαν 2018

https://www.youtube.com/watch?v=AuCvO6_U2Tc

·         Ο Μπέρτραντ Ράσελ για το Θεό (1959) - [Ελληνικοί Υπότιτλοι]

https://www.youtube.com/watch?v=dEvKKYeFiMo

·         Ένα διαχρονικό μήνυμα του Bertrand Russell

https://www.youtube.com/watch?v=Owk0X8zW3Hs

·         Μπερτράντ Ράσελ

https://en.wikipedia.org/wiki/Bertrand_Russell

·         Aman (ταινία)

https://en.wikipedia.org/wiki/Aman_(film)

Aman (ταινία)

Το Aman είναι μια ινδική αντιπολεμική ταινία σε σκηνοθεσία Mohan Kumar . Πρωταγωνίστησαν  οι Rajendra Kumar, Saira Banu, Balraj Sahani και Chetan Anand. ^[1] Η ταινία ήταν επίσης το ντεμπούτο του Naseeruddin Shah που έπαιξε έναν μη αναγνωρισμένο δευτερεύοντα ρόλο. ^[2]

Η ταινία περιλαμβάνει επίσης ένα σπάνιο *cameo, από τον διάσημο Βρετανό βραβευμένο με Νόμπελ Bertrand Russell . ^[3] Η ταινία γυρίστηκε στην Αγγλία και την Ιαπωνία. ^[4]

*cameo: ένα σύντομο περιγραφικό λογοτεχνικό σκιαγράφημα που εγκλείει κάποιον ή κάτι. (άλλη ερμηνεία: ένα ανάγλυφο κόσμημα).

·         Aman (1967) (HD & Eng Subs) Hindi Full Movie

https://www.youtube.com/watch?v=J20S95BJbAI

Τρία βιβλία για τη λειτουργία της ψυχής

Άλφρεντ Άντλερ

Μιλάμε για έναν προσεκτικό παρατηρητή της ψυχής που δεν δηλώνει 'αυθεντία' - όπως εμμέσως αφήνει να εννοηθεί ο Γιούνγκ, στον πρόλογο της 'Αναλυτικής Ψυχολογίας' για τον εαυτό του, παρά βάζει σε εισαγωγικά τα "εκλεκτά πνεύματα" (ορισμένους ψυχολόγους) στο τέλος της 'Συγκριτικής ατομικής ψυχολογίας' του και τολμά να διορθώσει τον Φρόυντ, χωρίς να πάψει να τον σέβεται' δεν θέλει να τον καταργήσει' θέλει να τον ξεπεράσει!

Τα περισσότερα από τα βιβλία του, απευθύνονται στον μέσο αναγνώστη, χωρίς να τον κατακλύζουν με όρους και εξεζητημένη ιατρική ορολογία, παρά μόνο όπου είναι απαραίτητο για να γίνει κατανοητός. 

Τα κείμενά του είναι κατάφορτα από παραδείγματα που αποκαλύπτουν περιπτώσεις ασθενών και ιατρικά περιστατικά με σκοπό να κάνουν φανερή τη διάθεση του θεραπευτή να διαφωτίσει και να κοινοποιήσει θεραπευτικές μεθόδους και τεχνικές που αφορούν πολύπλοκες διανοητικές και συναισθηματικές διεργασίες και αποκαλύπτουν τη λειτουργία της ανθρώπινης ψυχής και της ατομικής και κοινωνικής συνείδησης.

Είναι ένας άνθρωπος γενναιόδωρος με έντονη διάθεση να μοιράσει τη γνώση του για να συμπαρασταθεί στον άνθρωπο που υποφέρει και να προετοιμάσει -όσο αυτό είναι δυνατόν- τον στενό και ευρύτερο κοινωνικό κύκλο του ασθενούς να τον βοηθήσει στη διαχείριση της θεραπείας της ψυχικής του ασθένειας.

Δεν αποσιωπά τα επώνυμα συναδέλφων και συγχρόνων του ψυχοθεραπευτών και τονίζει τη συμβολή τόσο της Βίβλου, όσο και του έργου μεγάλων λογοτεχνών όπως ο Σαίξπηρ, ο Γκαίτε και ο Ντοστογιέφσκι στην διευκόλυνση της θεραπευτικής διαδικασίας. Ήθελε να κάνει γνωστή την 'συγκριτική, ατομική ψυχολογία' για να φανεί χρήσιμος στον συνάνθρωπο και όχι για να γίνει διάσημος.

Είχε έναν γρήγορο και ξαφνικό θάνατο από συγκοπή σ' έναν δρόμο του Αμπερντήν της Σκωτίας ένα πρωινό , στις 28 Μαϊου 1937, πηγαίνοντας να παρουσιάσει μια σειρά διαλέξεων στην τοπική πανεπιστημιούπολη. 

Έφυγε όπως έζησε πετώντας και παρατηρώντας.

Άντλερ στα γερμανικά είναι ο αετός, Γιούνγκ ο νέος, και Φρόυντ, ο φίλος (Ανθρωπογνωσία, σ. 10).  

Γιώργος Χατζηαποστόλου

Πηγές: 

Άλφρεντ Άντλερ, Ανθρωπογνωσία, μτφρ. Σταύρος Καμπουρίδης, Εκδ. Μπουκουμάνης 1971, σ.σ. 308.

Άλφρεντ Άντλερ, Συγκριτική ατομική ψυχολογία, μτφρ. Σ. Πρωτόπαπα, Εκδ. Γκοβόστης [1974], σ.σ. 332.

Άλφρεντ Άντλερ, Problems οf nevrosis, (Οι νευρώσεις και η ερμηνεία τους), μτφρ. Ε. Γράψας, Εκδ.  Η. Mανιατέας (χ.χ.), σ.σ. 144, διαθέσιμο στον τόπο:  file:///C:/Users/User/Downloads/kupdf.net_adler-alfred-.pdf

   

Οι γυναίκες ζηλεύουν τη δύναμη' όχι το φύλο

* "Η επιζήτηση κυριαρχίας προέρχεται από το φόβο μήπως κυριαρχηθούμε από άλλους και γι αυτό φροντίζουμε να εξασφαλίσουμε έγκαιρα το πλεονέκτημα της δύναμης απέναντί τους".

"Αν η εκλεπτυσμένη πολυτέλεια προχωρήσει αρκετά, η γυναίκα διατηρεί την αρετή της κατά λάθος. Και δεν έχει κανένα λόγο να είναι άνδρας για να επεκτείνει το πεδίο της δράσης της. Αντίθετα κανένας άνδρας ποτέ δεν επιθυμεί να είναι γυναίκα".

Καντ: 'Ανθρωπολογία'

* Άλφρεντ Άντλερ, Συγκριτική ατομική ψυχολογία, μτφρ. Σ. Πρωτοπαπα, Εκδ. Γκοβόστη 1974, σ. 97) 

Έπειτα ήρθε ο Φρόυντ και μίλησε για τον 'φθόνο του πέους' από τις γυναίκες' μετά ήρθε η Χόρνεϋ και είπε για τον 'φθόνο της μήτρας' από τους άνδρες.

Ύστερα ήρθε η σημερινή πραγματικότητα και ένας αριθμός 'ανδρών' δεν έχει αποφασίσει οριστικά και αμετάκλητα πως το φύλο του είναι δεδομένο και το ποσοστό του ανδρισμού του δεν είναι διαπραγματεύσιμο. 

Υγιαίνετε!

Γιώργος Χατζηαποστόλου

Πως αντιλαμβάνονταν τη μνήμη οι αρχαίοι

Η διδακτορική διατριβή του William A. Burnham

Μια  ιστορική σκιαγράφηση
των αντιλήψεων της μνήμης μεταξύ των αρχαίων

Πίνακας περιεχομένων.

Ι. Οι αντιλήψεις της μνήμης πριν από τον Αριστοτέλη	σελ. 1 –11
ΙΙ. Οι αντιλήψεις της μνήμης κατά τον Αριστοτέλη	σελ.12-40
ΙΙΙ. Οι αντιλήψεις της μνήμης μεταξύ των Στωικών και των Επικούρειων, και κατά τον  Κικέρωνα  και τον Κουιντιλιανό	σελ.41-46
IV. Οι αντιλήψεις του Πλωτίνου και του Αγίου Αυγουστίνου	σελ. 47-70
V. Ασθένειες της μνήμης που αναφέρονται από αρχαίους συγγραφείς	σελ. 71-73
VI. Αρχαία Συστήματα Μνημονικής	σελ.74-76

Μνήμη.

I.

Η Μνημοσύνη, μας λέει ο Ησίοδος, ήταν η μητέρα των Μουσών. Χωρίς να υποθέτουμε τι έχουν κάνει κάποιοι για τους λόγους αυτού του μύθου, είναι  ενδιαφέρον να δείξουμε μια εκτίμηση της θεμελιώδους φύσης της μνήμης και κάποιου είδους ακατέργαστης ενδοσκοπικής ψυχολογίας που χρονολογείται πιθανώς από τους προϊστορικούς χρόνους.

Πριν από την κοινή χρήση της τέχνης της γραφής, οι άντρες έπρεπε να εξαρτώνται περισσότερο από τις καθημερινές αναμνήσεις τους για τη διατήρηση και τη μετάδοση των γνώσεών τους. Δεν προκαλεί έκπληξη, επομένως, ότι oι αρχαίοι έθεταν σε υψηλή εκτίμηση τη μνήμη πριν αρχίσουν να θεωρούν τη φύση της. Υπάρχουν, φυσικά, υπαινιγμοί στη μνήμη στον Όμηρο και τις εβραϊκές Γραφές. Και μερικές φορές ένας από τους πρώτους Έλληνες φιλόσοφους προσπαθεί να εξηγήσει κάποιο φαινόμενο της μνήμης. Αλλά δεν βρίσκουμε καμία επιστημονική μελέτη του θέματος πριν από τον Αριστοτέλη.

Η ψυχολογία της Ιωνικής σχολής των φιλοσόφων, στο βαθμό που μπορεί να ειπωθεί ότι υπήρχε καθόλου, ήταν ο εντυπωσιασμός. Οι απόψεις τους για τη μνήμη πρέπει να εικάζονται από τις θεμελιώδεις αρχές της φιλοσοφίας τους.

Το δόγμα της μετανάστευσης όπως υποστηρίζεται στους Πυθαγόρειους είναι μια προσδοκία του δόγματος του Πλάτωνα για ανάμνηση, αλλά υπάρχει λίγη ψυχολογία σε αυτό. Ο Θεόφραστος μας λέει ότι ο Διογένης ο Απολλώνιος μπερδεύτηκε από το φαινόμενο της λησμονιάς των πραγμάτων. Αλλά το εξήγησε σύμφωνα με τις αρχές της φιλοσοφίας του υποθέτοντας ότι η αιτία της λησμονιάς ήταν μια σύλληψη της ίσης κατανομής του αέρα σε όλο το σώμα. Μια επιβεβαίωση αυτής της εξήγησης βρήκε στην ευκολότερη αναπνοή που ακολουθεί την ανάκληση αυτού που ξεχάστηκε.

Μεταξύ των Ελεύθερων, ο Παρμενίδης φέρεται να υποστήριξε πως σκέφτηκε μόνο, αλλά η ανάμνηση και η ξεχασμένη εξάρτηση έρχεται από τον τρόπο που το φως ή η ζέστη και το σκοτάδι ή το κρύο αναμιγνύονται στο σώμα. Αν μπορούμε να εμπιστευτούμε τον Θεόφραστο, μπορεί να υποτεθεί ότι, σύμφωνα με τον Παρμενίδη, κάθε παρουσίαση αντιστοιχούσε σε ένα συγκεκριμένο μείγμα ή σχέση αυτών των ιδιοτήτων, και με την καταστροφή αυτής της σχέσης η παρουσίαση εξαφανίστηκε, δηλαδή ξεχάστηκε.

Ο Ηράκλειτος, θα μπορούσε κανείς να υποθέσει, θα μελετούσε προσεκτικά τη μνήμη, αλλά στα θραύσματα της φιλοσοφίας του που μας έχουν καταλήξει δεν υπάρχει τίποτα για το θέμα.

Στον Πλάτωνα βρίσκουμε περισσότερη σύγχρονη ψυχολογία. Σύμφωνα με αυτόν, η δύναμη σκέψης του νου, η κατανόηση, είναι πάνω από την απλή δύναμη των αντιλήψεων. Είναι αυτή η δύναμη που συγκρίνει και εξετάζει, σημειώνει ομοιότητες και αντιθέσεις, ενότητα και πολλαπλότητα, και διαμορφώνει ιδέες σχέσης μεταξύ ύπαρξης και μη ύπαρξης, καθώς και σχέσεων αριθμού και αναλογιών. Μεταξύ των στοιχείων αυτής της δύναμης, η ανάμνηση (ανάμνησις) είναι πρωταρχικής σημασίας. Αυτό βασίζεται στον συσχετισμό από ομοιότητα και είναι ταυτόχρονη.

Ο Πλάτων διακρίνει την παθητική κατακράτηση (μνήμη) των αντιλήψεων από την ενεργή μνήμη (ανάμνησις ), και προτείνει ως ορισμό της μνήμης: «τη δύναμη που έχει η ψυχή να ανακτήσει από μόνη της, κάποια αίσθηση που βίωσε, όταν συνυπάρχει με το σώμα». Δεν προσπαθεί να εξηγήσει τη μνήμη, αλλά στον Θεαίτητο βάζει τις ακόλουθες λέξεις στο στόμα του Σωκράτη:

«Θα ήθελα λοιπόν να φανταστείτε ότι υπάρχει στο μυαλό του ανθρώπου μια πλάκα κεριού, το οποίο έχει διαφορετικά μεγέθη σε διαφορετικούς άντρες' πιο σκληρό, πιο υγρό, και έχοντας περισσότερο ή λιγότερο καθαρότητα σε ένα, από ότι σε ένα άλλο, και σε κάποια ενδιάμεση ποιότητα .... Ας πούμε ότι αυτό το δισκίο είναι ένα δώρο της Μνήμης, της μητέρας των Μουσών, και ότι όταν εμείς θέλω να θυμηθώ οτιδήποτε έχουμε δει ή ακούσει, ή σκεφτόμαστε στο μυαλό μας, κρατάμε το κερί στις αντιλήψεις και τις σκέψεις, και σε αυτό λαμβάνουν τις εντυπώσεις από αυτές από τη σφραγίδα ενός δακτυλίου, και ότι θυμόμαστε και ξέρουμε είναι τι αποτυπώνεται όσο διαρκεί η εικόνα, αλλά όταν η εικόνα αποτυπώνεται, ή δεν μπορεί να τραβηχτεί, τότε ξεχνάμε και δεν ξέρουμε. "

Ο Πλάτων πραγματοποιεί την ίδια εικόνα για να εξηγήσει διαφορετικούς βαθμούς μνήμης. «Όταν το κερί στην ψυχή κάποιου είναι βαθύ, άφθονο, απαλό και σωστής ποιότητας, οι εντυπώσεις διαρκούν. Τέτοια μυαλά μπορούν εύκολα να διατηρηθούν και δεν υπόκεινται σε σύγχυση. Όμως, από την άλλη πλευρά, όταν το κερί είναι πολύ μαλακό, μαθαίνει κανείς εύκολα και ξεχνά τόσο εύκολα. αν το κερί είναι συμπαγές, το αντίστροφο ισχύει' και πάλι, εάν το κερί είναι σκληρό ή ακάθαρτο, οι εντυπώσεις είναι αόριστες' και ακόμα πιο αδιάκριτα είναι όταν συναντιούνται σε μια μικρή ψυχή. "

Αυτή η εικόνα δεν πρέπει να ληφθεί πολύ σοβαρά υπόψη' για αργότερα στον ίδιο διάλογο ο Σωκράτης το αποκαλεί "κερί ψαρέματος" και αντικαθιστά τη φιγούρα του κλουβιού όλων των ειδών πουλιών - "μερικά συγκεντρώνονται εκτός από τα υπόλοιπα, άλλα σε μικρές ομάδες, άλλα μοναχικά, πετούν οπουδήποτε και παντού."

Το δοχείο είναι άδειο όταν είμαστε νέοι. Τα πουλιά είναι είδη γνώσης. Η μάθηση είναι η διαδικασία της σύλληψης των πουλιών και της κράτησής τους σε αυτό το περίβλημα. Σε πράξεις ανάκλησης της μνήμης πιάνουμε τις γνώσεις ξανά και τις βγάζουμε από το κλουβί.

Οι απόψεις του Πλάτωνα για τη μνήμη έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον λόγω της σύνδεσής τους με τις μεταφυσικές θεωρίες του. Η αντίληψη και η ανάμνηση είναι η ευκαιρία του νου να στραφεί από τον κόσμο της αίσθησης στον εσωτερικό κόσμο των έμφυτων και καθολικών ιδεών. Αυτές τις ιδέες δεν θα μπορούσαμε ποτέ να τις πάρουμε από την αντίληψη της αίσθησης. Αυτό μας δίνει μόνο το άμεσο και το άτομο. Οι ιδέες είναι απαραίτητες και καθολικές. Δεν θα μπορούσαμε να τις συλλάβουμε αν δεν τις γνωρίζαμε ήδη. Εξ ου και η δύναμη να γνωρίζει κανείς το καθολικό στο άτομο αποδεικνύει μια προηγούμενη ύπαρξη στην οποία είχαμε τις διαισθήσεις των καθολικών αληθειών και, κατά συνέπεια, η μάθηση δεν είναι παρά ανάμνηση. Ωστόσο, ας αποφύγουμε όσο το δυνατόν περισσότερο, τις μεταφυσικές πτυχές της μνήμης. Σύντομα θα οδηγούσαν μακριά από μια ψυχολογική μελέτη. Αλλά αυτό το δόγμα της ανάμιξης βρίσκεται στην καρδιά της πλατωνικής φιλοσοφίας και είναι απαραίτητο να σημειωθεί προσεκτικά η διάκριση μεταξύ αυτής και της συνηθισμένης μνήμης. Το τελευταίο, όπως ορίζεται από τον Πλάτωνα στο απόσπασμα που αναφέρθηκε παραπάνω είναι η μνήμη ή η ανάμνηση αυτού που έχει μάθει μέσω του σώματος, δηλαδή, μέσω της αίσθησης-αντίληψης, ανήκει στον κόσμο των εμφανίσεων και ευθύνεται για πολλά λάθη. Το πρώτο, από την άλλη πλευρά, δεν ασχολείται με πράγματα λογικής. Είναι ανάμνηση αυτού του ανώτερου κόσμου όπου είχαμε ένα προγεννητικό όραμα για κατανοητές πραγματικότητες. Η υψηλότερη εκδήλωσή του είναι η διορατικότητα του φιλόσοφου που βλέπει τη θεϊκή καλοσύνη, την αλήθεια και την ομορφιά.

ΙΙ.

Η διαφορά στη φιλοσοφική μέθοδο μεταξύ του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη φαίνεται καλά από τη μεταχείριση της μνήμης. Αυτό που λέει ο Πλάτων για τη μνήμη είναι παρεπόμενο στη συζήτηση τόσο βαθιών θεμάτων όπως η φύση της ψυχής και η θεωρία της γνώσης. Σύμφωνα με τον ίδιο, η μνήμη είναι μια από τις ανώτερες ικανότητες και συμμετέχει στην αιώνια φύση της ψυχής. Ο Αριστοτέλης κάνει μια ειδική μελέτη της μνήμης με λιγότερο υπερβατικό τρόπο. Μαζί του δεν είναι πλέον συνάρτηση του αιώνιου  Νοός, αλλά έχει την έδρα του στον παθητικό λόγο, εξαρτάται από μια φυσιολογική διαδικασία, και εξαφανίζεται με το σώμα.

Ο Αριστοτέλης φαίνεται να ήταν ο πρώτος των αρχαίων φιλοσόφων που έγραψε μια συστηματική πραγματεία για την ψυχολογία. Όμως, περίεργα, σε αυτό το έργο για την ψυχολογία δεν υπάρχει ειδική μεταχείριση της μνήμης. Ένα ειδικό κομμάτι, ωστόσο, ήταν αφιερωμένο στο θέμα. Αυτή, από όσο γνωρίζουμε, ήταν η πρώτη επιστημονική μελέτη της μνήμης. και για αυτόν τον λόγο, καθώς και για τα εγγενή του πλεονεκτήματα, η οδός αξίζει ιδιαίτερη προσοχή. Αλλά πριν περάσει στο δόγμα της μνήμης του, είναι καλό να παρατηρήσουμε εν συντομία τη θεωρία του των αισθήσεων-αντιλήψεων. Σε περίπτωση κατάλληλων ερεθισμάτων, κινήσεις πραγματοποιούνται στα όργανα της αίσθησης. Αυτές οι κινήσεις, ωστόσο, δεν είναι αίσθηση αντίληψης. Κατά την αντίληψη, ο νους πρέπει να συγκρίνει και να διακρίνει διαφορετικές αισθήσεις. Πρέπει να ενώσει τις αισθήσεις που παρουσιάζονται ταυτόχρονα από τα όργανα διπλής αίσθησης μας ως προς την όραση και την ακοή, και πρέπει να έχει επίγνωση της αίσθησης. Αυτό το έργο σύγκρισης, ψυχικής σύνθεσης και αυτοσυνείδητης αντίληψης εκτελείται από μια κεντρική έννοια. Η φυσική βάση αυτής της αίσθησης είναι η καρδιά. Μέσα από αυτό το μυαλό εκτελεί την πράξη της αντίληψης της αίσθησης. Οι λειτουργίες που αποδίδονται τώρα στη νευρική ουσία, αναφέρονται από τον Αριστοτέλη στο πνεύμα που συνδέεται με το αίμα. Αυτό είναι το μέσο με το οποίο οι κινήσεις που προκύπτουν από τα νοηματικά όργανα μεταδίδονται στην καρδιά και σε αυτό το πνεύμα οι κινήσεις συνεχίζονται πολύ αφότου σταμάτησαν να δρουν τα εξωτερικά ερεθίσματα. Παρεμπιπτόντως, είναι ενδιαφέρον να σημειωθεί, ότι σύμφωνα με την ψυχολογία του Αριστοτέλη, ο εγκέφαλος δεν έχει καμία σχέση με την ψυχική δραστηριότητα. Για να δανειστεί μια φράση από τον Wallace, χρησιμεύει απλά ως «συσκευή ψύξης για την εξουδετέρωση της υπερβολικής ζεστασιάς της καρδιάς». Όταν η κίνηση που προκαλείται στην έννοια του οργάνου από ένα εξωτερικό ερέθισμα διαδίδεται στην καρδιά, αυτό γίνεται μια αντίληψη της ψυχής. Η αντίληψη της αίσθησης, λοιπόν, είναι μια πράξη της ψυχής μέσω μιας φυσιολογικής διαδικασίας. Σύμφωνα με τα λόγια του Αριστοτέλη είναι «μια κίνηση της ψυχής μέσα από το σώμα». Τώρα αυτό το κίνημα συνεχίζεται μερικές φορές αφού το ερέθισμα, που ήταν η περίπτωσή του, έπαψε να ενεργεί. Η ακραία περίπτωση είναι το γνωστό φαινόμενο μιας οπτικής μετα-εικόνας. Οι εικόνες της φαντασίας είναι τέτοιες μετέπειτα αισθήσεις. Η φαντασία είναι αδύναμη αίσθηση, ή με τα λόγια του Χόμπς, «αποσυντιθέμενη αίσθηση». Και το ίδιο, το όνειρο είναι το αποτέλεσμα μιας κίνησης στα σωματικά μας όργανα, που προκαλείται είτε από έξω είτε από μέσα. Και πάλι, αυτές οι επίμονες κινήσεις είναι τα στοιχεία της μνήμης.

Αρχικά, αναρωτιέται κανείς πώς ο Αριστοτέλης θα διακρίνει εκείνες τις κινήσεις που αποτελούν μνήμη από αυτές που αποτελούν τη βάση της φαντασίας. Δεν είναι απολύτως ικανοποιητικό σε αυτό το σημείο, αλλά κάνει την ακόλουθη διάκριση. Η εικόνα της φαντασίας ή η αντίστοιχη κίνηση δεν αναφέρεται σε εξωτερικό αντικείμενο και δεν βρίσκεται στο παρελθόν. Η εικόνα της μνήμης, από την άλλη πλευρά, αναφέρεται σε ένα αντικείμενο και φέρει μαζί του τη συνείδηση ​​μια φορά στο παρελθόν, όταν έλαβε χώρα η αντίληψη που θυμόταν. Η μνήμη, λοιπόν, περιλαμβάνει τον χρόνο, και τόσο αυτό όσο και η αίσθηση του χρόνου εξαρτώνται από την κεντρική έννοια. Η μνήμη, όπως έχουμε δει, εξαρτάται από τα υπολείμματα των αισθήσεων. Η υποκειμενική πλευρά μιας αίσθησης είναι μια εικόνα. Έτσι η μνήμη ανήκει στο ίδιο μέρος της ψυχής με τη φαντασία και τα κατάλληλα αντικείμενα μνήμης είναι εικόνες ( φανταστές ). Η εικόνα είναι μια κατάσταση ( πάθος ) της κεντρικής αίσθησης. Η μνήμη αυτή καθαυτή είναι της αρχικής εικόνας ή αντίληψης, και μόνο κατά λάθος το κάνει να σχετίζεται με θέματα σκέψης.

Στο ειδικό του κομμάτι για τη μνήμη, ο Αριστοτέλης επαναλαμβάνει εν μέρει τις απόψεις του Πλάτωνα, εν μέρει συζητά τα προφανή γεγονότα της μνήμης, τα οποία, αφού επαναλαμβανόμενα συνεχώς από την εποχή του, έχουν γίνει απλές αντινομίες, και εν μέρει προσπαθεί να εξηγήσει τα φαινόμενα της μνήμης σύμφωνα με το γενικό σύστημα ψυχολογίας του. Το δοκίμιο, ωστόσο, έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, διότι σε αυτό ο Αριστοτέλης εκθέτει πολύ ξεκάθαρα το περίφημο δόγμα της σύνδεσης ιδεών. Μερικά από τα άλλα σημεία της πραγματείας μπορούν να αναφερθούν εν συντομία και να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στο τμήμα που σχετίζεται με την ανάμνηση και τη σχέση. Πρώτος ο Αριστοτέλης παίρνει σημαντικό χώρο για να δείξει τι φαίνεται να είναι αρκετά προφανές σε όλους, ότι η μνήμη είναι του παρελθόντος, καθώς η αντίληψη είναι του παρόντος, και η ελπίδα και η γνώμη για το μέλλον.

Η κεντρική αίσθηση ή το αισθητήριο πρέπει να είναι σε κατάσταση κατάλληλη για λήψη και διατήρηση εντυπώσεων. Εάν το αισθητήριο είναι πολύ σκληρό, δεν δημιουργείται εντύπωση. Εάν είναι πολύ ταραγμένο, η νέα κίνηση είναι αναποτελεσματική: με κάποιο τρόπο η 21 ίδια αρχή, μπορεί κανείς να υποθέσει, όπως λέει στη σύγχρονη ψυχολογία, ότι ένα αδύναμο ερέθισμα ξεπλένεται από ένα ισχυρό. Εξ ου και οι πολύ νέοι και οι πολύ μεγάλοι έχουν κακές αναμνήσεις, γιατί οι πρώτοι βρίσκονται στην κίνηση της ανάπτυξης, ο δεύτερος σε αυτόν της αποσύνθεσης. Και πάλι, ανακύπτει το ερώτημα: Πώς σε ανάμνηση αναγνωρίζουμε την εικόνα της μνήμης ως εικόνα του απόντος αντικειμένου; Δίνεται μια σχολική απάντηση. «Ένα ζώο ζωγραφισμένο σε μια εικόνα, λέει, είναι και ένα ζώο και ένα αντίγραφο, και ενώ είναι έτσι ένα και το ίδιο, είναι ωστόσο δύο πράγματα ταυτόχρονα. Το ζώο και το αντίγραφο δεν είναι πανομοιότυπα, και ίσως πιστεύουμε της εικόνας είτε ως ζώο είτε ως παράσταση. Αυτό ισχύει επίσης για την εικόνα μέσα μας, και η ιδέα που σκέφτεται ο νους είναι κάτι, αν και είναι επίσης η εικόνα ενός άλλου».

Το δεύτερο κεφάλαιο της πραγματείας για τη μνήμη αφιερώνεται κυρίως στην ανάμνηση και τη σύνδεση ιδεών. Ο Αριστοτέλης διακρίνει προσεκτικά την απλή επιμονή και αναπαραγωγή μιας παρουσίασης ( μνήμη ) από την εθελοντική ανάμνηση ( ανάμνησις ). Το τελευταίο είναι έμμεση αναπαραγωγή. Είναι δυνατό μόνο με τη σύνδεση ιδεών. Το πρώτο είναι ένα χαρακτηριστικό των ζώων, ενώ το δεύτερο είναι ιδιαίτερο για τον άνθρωπο. Η ανάμνηση γίνεται σύμφωνα με την ακολουθία των ιδεών. Τι και πόσο απαραίτητο θα είναι η ακολουθία εξαρτάται από την προηγούμενη εμπειρία μας. «Εάν η ακολουθία είναι απαραίτητη», ο Αριστοτέλης συνεχίζει, «τότε, όταν συμβαίνει αυτή η κίνηση, θα ακολουθήσει. Εάν δεν είναι απαραίτητο, αλλά είναι θέμα συνήθειας, θα ακολουθήσει η τελευταία κίνηση ». Ο Σερ Ο.  Χάμιλτον κατανοεί τη λέξη μεταφρασμένη κίνηση ( πέρασις ) που σημαίνει απλώς αλλαγή στην ποιότητα. Η λέξη, λοιπόν, πιστεύει ότι μπορεί να μεταφραστεί αρκετά στη σύγχρονη ονοματολογία με τη διάσημη τροποποίηση του όρου . Ένας διστάζει να επικρίνει έναν τέτοιο βαθύ λόγιο και έναν τέτοιο επιμελή μαθητή του Αριστοτέλη, όπως ο Sir W. Χάμιλτον; αλλά υπό το φως όσων έχουν ειπωθεί φαίνεται πολύ πιο απλό και πιο σύμφωνο με την ψυχολογία του Αριστοτέλη να κατανοήσουμε το δόγμα της ανάμνησης ως εξής: Οι φυσιολογικές κινήσεις που αρχικά συνδέονταν με μια σειρά αντιλήψεων πρέπει να εμφανιστούν ξανά με την ίδια σειρά όταν θυμόμαστε μια πραγματική εικόνα μνήμης. Ο άνθρωπος είναι τόσο συγκροτημένος ώστε όταν συμβαίνει μια κίνηση και η διανοητική εικόνα που συνδέεται με αυτήν, είναι πιθανό να ακολουθήσει μια άλλη κίνηση με την κατάλληλη διανοητική εικόνα. Όταν θα θυμόμαστε οτιδήποτε, επομένως, πρέπει να βρούμε την ιδέα μετά την ιδέα μέχρι να φτάσουμε σε αυτό που αναζητάμε συχνά ήταν ακολουθία στην εμπειρία μας. Ή από άποψη φυσιολογίας, η κίνηση μετά την κίνηση πρέπει να επαναληφθεί έως ότου φτάσουμε σε μια κίνηση στην οποία η κίνηση που αντιστοιχεί στην επιθυμητή ιδέα ήταν συχνά διαδοχική.

Αυτή η ακολουθία ή ένωση ιδεών υπόκειται σε ορισμένους νόμους. Το αξιοσημείωτο απόσπασμα στο οποίο ο Αριστοτέλης ορίζει αυτούς τους νόμους είναι μεταφρασμένο από τον Σερ Ο. Χάμιλτον ως εξής:

«Όταν λοιπόν πετύχουμε μια πράξη αναμνήσεως περνάμε από μια συγκεκριμένη σειρά προδρόμων κινήσεων μέχρι να φτάσουμε σε ένα κίνημα, στο οποίο αυτό που αναζητούμε είναι συνήθως συνεπές. Επομένως, είναι επίσης ότι κυνηγάμε η ψυχική αμαξοστοιχία, εξουδετερώνοντας [αυτό που ζητάμε] από το [ταυτόχρονο] στο παρόν , ή κάποια άλλη στιγμή και από το Παρόμοιο ή Αντίθετο ή Συνοδευτικό. Μέσω αυτής της διαδικασίας πραγματοποιείται η ανάμνηση. Για τις κινήσεις, [που και από τις οποίες θυμόμαστε] είναι, σε αυτές τις περιπτώσεις, και μερικές φορές το ίδιο , μερικές φορές την ίδια στιγμή , μερικές φορές μέρη του ίδιου συνόλου : έτσι ώστε [έχοντας αποκτήσει από το ένα ή το άλλο ένα ξεκίνημα], η μεταγενέστερη κίνηση έχει ήδη ολοκληρωθεί περισσότερο από το μισό. "

Ο Ουάλλας παραθέτει το ίδιο απόσπασμα στην εισαγωγή της Ψυχολογίας του Αριστοτέλη, και δίνει την ακόλουθη κάπως διαφορετική και πιθανώς πιο ακριβή μετάφραση: 

«Όταν ασχολούμαστε με την ανάμνηση, επιδιώκουμε να διεγείρουμε μερικές από τις προηγούμενες κινήσεις μας μέχρι να φτάσουμε σε αυτό που το κίνημα ή η εντύπωση που αναζητούμε δεν συνήθιζε να ακολουθεί. Και ως εκ τούτου επιδιώκουμε να φτάσουμε σε αυτή την προηγούμενη εντύπωση ξεκινώντας από τη σκέψη μας από ένα αντικείμενο που υπάρχει σε εμάς ή από κάτι άλλο, είτε είναι παρόμοιο, αντίθετο ή γειτονικό με αυτό που αναζητούμε. Η ανάμνηση λαμβάνει χώρα με αυτόν τον τρόπο επειδή οι κινήσεις είναι σε μία περίπτωση πανομοιότυπες, σε άλλη περίπτωση συμπίπτουν και στην τελευταία περίπτωση επικαλύπτονται εν μέρει.»

Όποια μετάφραση υιοθετήσουμε φαίνεται αρκετά σαφές ότι ο Αριστοτέλης υποστήριξε ότι η εθελοντική ανάμνηση εξαρτάται από τους νόμους του συνεταιρίζεσθαι  ομοιότητα  και αντίθεση ή αντίθεση και συνέχεια. 

Πολύ πιθανό εννοούσε να συμπεριλάβει ταυτόχρονη και ακολουθία. αλλά οποιαδήποτε απόδειξη αυτού πρέπει να βασίζεται στη γενική εισαγωγή του χωριού και όχι σε οποιαδήποτε αμφισβητήσιμη επέκταση όπως του Χάμιλτον.

Ένα πιο σημαντικό ερώτημα είναι αν ο Αριστοτέλης σκόπευε να περιορίσει την εφαρμογή αυτών των νόμων στην εθελοντική ανάμνηση (ανάμνησις) ή αν σκόπευε να συμπεριλάβει επίσης την αυθόρμητη αναπαραγωγή ( μνήμη ).

Η άποψη που συνήθως κρατούσαν οι μαθητές του Αριστοτέλη, από τον Θεμιστή, ήταν ότι εφάρμοσε το νόμο του συνεταιρισμού μόνο στην εθελοντική ανάμνηση. Ο Χάμιλτον, ωστόσο, ισχυρίζεται ότι ο Αριστοτέλης δίδαξε την καθολικότητα του νόμου του συνεταιρίζεσθαι. Φαίνεται αρκετά φυσικό να υποθέσουμε ότι κάποιος που έβλεπε τόσο καθαρά ότι στην εθελοντική αρχή της σκέψης η ακολουθία συμμορφώνεται με το νόμο του συνεταιρισμού, θα είχε δει ότι οι ίδιοι νόμοι ισχύουν για την αυθόρμητη δραστηριότητα του νου. Αλλά ενώ ο Αριστοτέλης δηλώνει σαφώς το δίκαιο του συνεταιρίζεσθαι για τον πρώτο, οι περισσότεροι απλώς παραπέμπουν στον τελευταίο, και αρκετά ασαφώς σε αυτό. Αργότερα στην ίδια πραγματεία ο Αριστοτέλης δίνει μια εικόνα που μπορεί να χρησιμεύσει για να διασαφηνίσει τις αρχές του συνεταιρίζεσθαι που μόλις αναφέρθηκαν. Στην ανάμνηση υπάρχουν ορισμένες κινήσεις που χρησιμεύουν ως απόψεις ή ενδείξεις. Το γάλα προτείνει λευκότητα, λευκότητα καθαρής ατμόσφαιρας, την υγρασία της ατμόσφαιρας, αυτή είναι η περίοδος των βροχών. Επίσης, ο Θεμιστής σχολιάζοντας το απόσπασμα που αναφέρεται παραπάνω, χρησιμοποιεί μια εικόνα κάπως παρόμοια. «Βλέπω μια βαμμένη λύρα, και συγκινήθηκα από αυτήν, ως η προηγούμενη και ηγετική εικόνα, έχω την ανάμνηση της μιας πραγματικής λύρας . Αυτό υποδηλώνει ότι ο μουσικός, και ο μουσικός, το τραγούδι που τον άκουσα να παίζει. " Και πάλι, ο Αριστοτέλης χρησιμοποιεί μια απεικόνιση κάπως ως εξής: Αφήστε το ΑΒΓΔΕΖΗ να αντιπροσωπεύσει μια σειρά ιδεών, μία από τις οποίες θα θυμόμαστε. Από τη ΔΕ, ως αφετηρία μπορεί να προχωρήσουμε προς τα εμπρός από την Ε ή προς τα πίσω από την Δ, από τη σύνδεση ιδεών. Εάν, λοιπόν, μετά από πρόταση της ΔΕ, δεν βρούμε αυτό που θα θυμόμαστε, μπορεί να το βρούμε τρέχοντας πάνω από τη σειρά Ε ... Η; Εάν όχι, θα βρούμε σε κάθε περίπτωση την επιθυμητή ιδέα τρέχοντας πίσω από τη σειρά πίσω από τη Δ στην Α. Όχι πολύ άγχος, ωστόσο, θα πρέπει να δοθεί σε αυτή την τελευταία εικόνα. γιατί το κείμενο είναι τόσο σκοτεινό που έχουν δοθεί πολλές διαφορετικές ερμηνείες από σχολιαστές. Ίσως ο Αριστοτέλης να απεικονίζει κάτι πιο βαθύ από τους απλούς συνδέσμους των παρουσιάσεων σε μια σειρά, και τη διαδικασία ανάκλησης της ψυχικής αμαξοστοιχίας. Αλλά η απεικόνιση ενός τόσο απλού θέματος, όπως αυτό δεν ήταν ασήμαντο στην πρώτη επιστημονική μελέτη της μνήμης.

Ο τόπος της μνήμης στην Αριστοτελική ψυχολογία σε σχέση με τον χαμηλότερο οι ψυχικές δραστηριότητες είναι ξεκάθαρες από αυτά που ειπώθηκαν. Η σχέση της μνήμης, ως εθελοντική ανάμνηση, με την υψηλότερη δραστηριότητα του Νους υποδεικνύεται από τον Αριστοτέλη όταν λέει ότι η ανάμνηση είναι μια συλλογική διαδικασία. Έτσι είναι ότι, ενώ πολλά ζώα έχουν το χαμηλότερο είδος μνήμης, ο άνθρωπος μόνο έχει την υψηλότερη μορφή. «Ο λόγος είναι», λέει ο Αριστοτέλης, «ότι η ανάμνηση είναι, όπως ήταν, ένα είδος συλλογισμού ή διανοητικής συζήτησης. Για εκείνον που θυμίζει, ότι είχε προηγουμένως δει ή ακούσει, ή αντιλαμβανόταν με άλλο τρόπο, οτιδήποτε ουσιαστικά εκτελεί μια πράξη συλλογισμού. " Με τον Αριστοτέλη οι υψηλότερες λειτουργίες της ψυχής βασίζονται στο χαμηλότερο. «Χωρίς διατροφή, δεν υπάρχει νόημα' χωρίς αίσθηση δεν υπάρχει φαντασία' χωρίς φαντασία δεν υπάρχει παραλογισμός ή νοημοσύνη ». Ο τόπος της μνήμης μεταξύ των λειτουργιών της ψυχής είναι, με τη φαντασία ή η φαντασία, μεσολαβεί μεταξύ της αίσθησης και της νοημοσύνης.

Σε σχέση με τον Αριστοτέλη το δόγμα της ανάμνησης, ένα απόσπασμα στην Ψυχολογία του είναι ενδιαφέρον, αν και η σημασία του, ίσως, ήταν υπερβολική. «Η ανάμνηση», λέει, «ξεκινά από την ψυχή και τελειώνει στις κινήσεις ή τις εντυπώσεις που αποθηκεύονται στα όργανα της λογικής. "  Ο Σίμπεκ ερμηνεύει αυτό το απόσπασμα ως έννοια ότι η ψυχή έχει τη δύναμη μέσω της καρδιάς να πραγματοποιεί ένα είδος κίνησης αδρανείας προς τα  όργανα της αίσθησης και έτσι να ξυπνήσει εκ νέου τα επίμονα υπολείμματα των προηγούμενων κινήσεων. Η ανάμνηση, λοιπόν, με τον Αριστοτέλη όπως στη σύγχρονη ψυχολογία, είναι μια διέγερση των αισθητηρίων οργάνων, που αναπαράγονται σε μικρότερο βαθμό, και τα ίδια όργανα είναι ενθουσιασμένα και οι ίδιες κινήσεις επαναλαμβάνονται όπως στην αρχική αίσθηση. Αυτό το απόσπασμα είναι σίγουρα μια αξιοσημείωτη αναμονή για το διάσημο δόγμα του Μπαιν ότι μια αναπαράσταση εντύπωσης «καταλαμβάνει τα ίδια μέρη και με τον ίδιο τρόπο» με την αρχική εντύπωση.

Στο προηγούμενο σκίτσο της άποψης της μνήμης του Αριστοτέλη, έγινε προσπάθεια να δοθεί μόνο αυτό που μπορεί να βρεθεί στο κείμενο του Αριστοτέλη. Μεγάλο μέρος της οδού του στη μνήμη είναι σκοτεινό. Οι σχολιαστές έχουν πολύ αντιφατικές απόψεις σχετικά με τη σημασία αυτού που έγραψε κατά την ένωση και την ανάμνηση. Sir W. Χάμιλτον τον αποκαλεί «ιδρυτή και τελικό της θεωρίας του Συλλόγου», βλέπει τους σχολιαστές ως θαυμάσια ηλίθια στις ερμηνείες τους, και θεωρεί την απόδειξη της ιδιοφυΐας του Αριστοτέλη ότι χρειάστηκε ο κόσμος 2000 χρόνια για να γίνει αρκετά έξυπνος για να τον καταλάβει. Πράγματι, κατά την ανάγνωση της εμμονής συζήτησης του Χάμιλτον, μπορεί κανείς να οδηγήσει σχεδόν στο να πιστεύει ότι ο Αριστοτέλης ήταν ο πρώτος σκωτσέζος φιλόσοφος. Αλλά ενώ η σκωτσέζικη αντίληψη του Χάμιλτον πιθανότατα βρήκε πάρα πολλά στην πραγματεία του Αριστοτέλη, και ενώ, από την άλλη πλευρά, ο Λιούις μπορεί να έχει δίκιο να λέει ότι «εδώ όπως σε πολλές άλλες περιπτώσεις, η σύγχρονη γνώση παρέχει το τηλεσκόπιο με φακούς », παρ' όλα αυτά, το δόγμα του Αριστοτέλη για τη σύνδεση ήταν μια πολύτιμη συμβολή στην επιστήμη. Και είναι προφανώς άδικο να τον χρεώνουμε με την άγνοια της σημασίας του, επειδή δεν έβγαλε τόσα και τόσα στο θέμα όπως έκαναν οι Άγγλοι συνδικαλιστές.

III.

Οι Στωικοί πήραν σχεδόν την κυριολεκτική εικόνα του Πλάτωνα για το κερί! Υποστήριξαν ότι το μυαλό είναι αρχικά ένας πίνακας.  Οι αισθήσεις είναι το πρώτο γράψιμο σε αυτό τον πίνακα. Το αντικείμενο της αίσθησης κάνει μια εντύπωση στο αντιληπτό θέμα, καθώς η σφραγίδα εντυπωσιάζει το κερί. Η μνήμη εξαρτάται από αυτή την εντύπωση. Αυτή ήταν η άποψη του Ζήνωνα. Ο Χρύσιππος βρήκε δυσκολίες σε μια τέτοια ακατέργαστη υλιστική θεωρία. Πώς θα μπορούσε το μυαλό να λάβει και να διατηρήσει ταυτόχρονα έναν αριθμό διαφορετικών και εν μέρει ασύμβατων εμφανίσεων; Κατά συνέπεια, αντικατέστησε αυτή την άποψη από τη θεωρία στην οποία συνίσταται η εντύπωση μιας ποιοτικής αλλαγής ( αλλοίωσις ) του παθητικά λαμβανόμενου οργάνου, της ψυχής. Η παρουσίαση ( φαντασία ) είναι μια κατάσταση της ψυχής. Η σχέση της μνήμης με τη γενική θεωρία της γνώσης με τους Στωικούς ήταν εν συντομία ως εξής: - Η χαμηλότερη πράξη της ψυχής είναι απλή αντίληψη ( αίσθησις ). Το επόμενο είναι η παρουσίαση ( φαντασία ), η οποία προσθέτει συνειδητή παρατήρηση, με τη λειτουργία της να κάνουμε μια πρώτη δοκιμή της αλήθειας του υλικού που παρέχεται από λογική. Εάν η αντίληψη έχει προσφέρει μια πραγματική εικόνα του εξωτερικού αντικειμένου, αυτή η δραστηριότητα παρουσίασης του νου γίνεται τόσο έντονη που η κατανόηση τίθεται σε δράση. Η κατανόηση ή η απόφαση εγκρίνει ή απορρίπτει τις παρουσιάσεις. Εάν τις εγκρίνει, προκύπτει το εμπειρικό γεγονός, το οποίο φέρει το σήμα της αλήθειας. Αυτά τα δεδομένα της μνήμης αποθηκεύονται. Με το συνδυασμό των ξεχωριστών γεγονότων σχηματίζονται εμπειρικές έννοιες που αποτελούν τον θησαυρό της μνήμης ή της εμπειρίας.

Η ψυχολογία του Επίκουρου και των άλλων ατομιστών ήταν ένα απλό είδος μηχανικού εντυπωσιασμού. Τα είδωλα ή εικόνες από εξωτερικά αντικείμενα εισέρχονται στην ψυχή μέσα από τα αισθητήρια όργανα. Το μυαλό αποθηκεύει ένα μεγάλο πλήθος αυτών των ειδώλων. Κάθε φορά που καλούμε μια εικόνα της μνήμης ή της φαντασίας, στρέφουμε την προσοχή σε μία από αυτές τις εικόνες. Έτσι, το μυαλό βλέπει με τον ίδιο τρόπο που το μάτι κάνει, με αυτή τη διαφορά, ότι αντιλαμβάνεται πολύ πιο λεπτά είδωλα.

Ο Κικέρωνας και ο Κουιντιλιανός ασχολούνται με τη σημασία της μνήμης. Και και οι δύο φαίνεται να υιοθετούν την κοινή θεωρία της εποχής, ότι οι εντυπώσεις σφραγίζονται στο μυαλό καθώς οι σφραγίδες φέρουν σήμανση στο κερί. Ωστόσο, ασχολούνται ιδιαίτερα με τις αρχές που σχετίζονται με την άσκηση της μνήμης  και δίνουν οδηγίες για μνημονικά βοηθήματα στην ρητορική. Ο Κικέρωνας δίνει ιδιαίτερο βάρος στην παραγγελία ως βοήθημα στη μνήμη και καθώς η όραση είναι η πιο οξεία από τις αισθήσεις, θυμούνται καλύτερα αυτά τα πράγματα που απεικονίζονται από τη φαντασία. Σύμφωνα με τα αρχαία μνημονικά συστήματα θα το έκανε να έχουν εντοπιστεί αυτές οι φανταστικές φόρμες. Οι συμβουλές του Κουιντιλιανού σχετικά με τη μνήμη είναι ιδιαίτερα λογικές. Σύμφωνα με τον ίδιο, τίποτα δεν μπορεί να αντικαταστήσει την άσκηση και την εργασία. Στη συνέχεια, έχει σημασία ο διαχωρισμός και η διευθέτηση του θέματος. Παρατηρεί επίσης τη σημασία της καλής υγείας. και λέει ότι για αργά μυαλά ένα διάστημα ανάπαυσης είναι καλό, αν και φαίνεται να είναι αβέβαιο αν το πλεονέκτημα οφείλεται στα υπόλοιπα, ή αν δίνει ανάμνηση χρόνου να ωριμάσει.

IV.

Η νεο-πλατωνική ψυχολογία της μνήμης αντιπροσωπεύεται από τον Πλωτίνο. Συζητά το θέμα σε μεγάλο βαθμό, και παρουσιάζει ένα κάπως πρωτότυπο δόγμα. Η μνήμη δεν ανήκει στον Θεό ούτε στη θεϊκή αμετάβλητη νοημοσύνη του ανθρώπου, η οποία γνωρίζει με άμεση πνευματική αντίληψη. Είναι μια λειτουργία της ψυχής και εμφανίζεται για πρώτη φορά όταν η παγκόσμια ψυχή εξατομικεύεται στα σώματα. Η μνήμη, ωστόσο, δεν έχει καμία βάση στον φυσικό οργανισμό, ούτε η ψυχή εντυπωσιάζει τις αισθήσεις πάνω στο σώμα. Τα αποτελέσματα των αισθήσεων δεν είναι σαν τις εντυπώσεις που δημιουργούνται από μια σφραγίδα, ούτε είναι οι αντιδράσεις ( τεντερείσεις ) ή οι διαμορφώσεις ( τυπίες ), αλλά με την αίσθηση της αντίληψης όπως πιστεύεται ότι η ψυχή είναι ενεργή. Στη μνήμη, επίσης, η ψυχή είναι ενεργή, όχι παθητική. Η επιρροή του σώματος δεν αποδεικνύει τίποτα σε αυτό. Η μεταβλητή φύση του σώματος μπορεί να μας κάνει να ξεχάσουμε, αλλά δεν μπορεί να εξαρτάται από τη θετική ανάμνηση. Το σώμα είναι ο ποταμός Lethe, αλλά η μνήμη ανήκει στην ψυχή. Το μέρος της ψυχής στην οποία ανήκει η μνήμη είναι η ικανότητα σχηματισμού εικόνας. Αυτό κρατά εντυπωσιακές εντυπώσεις καθώς και σκέψη. Δύο ψυχές, το υψηλότερο και το χαμηλότερο, ανησυχούν στη μνήμη. Όταν η ψυχή φεύγει από το σώμα, οι αναμνήσεις της κατώτερης ψυχής ξεχνιούνται σύντομα αναλογικά καθώς η ανώτερη ψυχή ανεβαίνει προς τον κατανοητό κόσμο.

Ο Άγιος Αυγουστίνος ανέπτυξε τις απόψεις των νεο-πλατωνιστών σχετικά με τη μνήμη. Μαζί του η μνήμη είναι μια ικανότητα ζώων, ανδρών και αγγέλων. Ο Θεός, του οποίου η αμετάβλητη ουσία είναι πάνω από τη σφαίρα της κίνησης και της αλλαγής, δεν θυμάται. Όλα τα βλέπει σε ένα αδιαίρετο και αμετάβλητο δώρο.

Ο Αυγουστίνος δεν συμφωνεί με τον Αριστοτέλη ότι ορισμένα ζώα στερούνται μνήμης. Αποδίδει τη μνήμη ακόμη και σε ψάρια και αναφέρεται στην επιβεβαίωση αυτής της γνώμης ένα περιστατικό που είχε παρατηρήσει.  Υπήρχε μια μεγάλη κρήνη γεμάτη ψάρια. Οι άνθρωποι ήρθαν καθημερινά για να τα δουν και συχνά τα τάιζαν. Τα ψάρια θυμήθηκαν τι έλαβαν και μόλις κάποιος ήρθε στο σιντριβάνι συνωστίζονταν περιμένοντας το συνηθισμένο φαγητό τους. Αλλά ο Αυγουστίνος δεν υποθέτει ότι τα ζώα έχουν εκείνη την υψηλότερη μνήμη που είναι καθαρά διανοητική, αν και κατά πάσα πιθανότητα απέτυχε να δει πόσο καθαρά μηχανικές και ακούσιες είναι οι λεγόμενες πράξεις μνήμης τους. Η μνήμη με τον Άγιο Αυγουστίνο, όπως στην ψυχολογία του Πλωτίνου, είναι συνάρτηση της ψυχής, όχι του σώματος. Αλλά με τον Αριστοτέλη, αυτό αναφέρεται στην κεντρική έννοια.

Τι είναι η μνήμη; Σκέφτεται τι ξέρει. Όλες οι διάφορες τροποποιήσεις της ψυχής δεν μπορούν να είναι όλες μαζί μας ταυτόχρονα. Υπάρχει μια διαφορά μεταξύ της γνώσης ενός πράγματος και της σκέψης. Ο μουσικός, λέει ο Αυγουστίνος, γνωρίζει τη μουσική, αλλά δεν τη σκέφτεται όταν μιλάει για τη Γεωμετρία. Οι ιδέες που σχετίζονται με τη μουσική βρίσκονται στο μυαλό σε κατάσταση λανθάνουσας κατάστασης. Ο Αυγουστίνος αναμένει από τον Λάιμπνιτς να συζητά τις ασυνείδητες τροποποιήσεις των ιδεών, αλλά μιλάει ιδιαίτερα για τη σταδιακή παρακμή τους, ενώ ο Λάιμπνιτς θεωρεί την ασυνείδητη ανάπτυξή τους. "Πολλοί αριθμοί", λέει ο Αυγουστίνος, «προκύπτουν σταδιακά από τη μνήμη, γιατί δεν παραμένουν αμετάβλητοι. Πράγματι, αυτό που δεν βρίσκεται στη μνήμη μετά από ένα χρόνο μειώνεται κάπως ακόμη και μετά από μία μέρα. Αλλά αυτή η μείωση είναι αόρατη. Ωστόσο, δεν συνάγεται λανθασμένα, γιατί δεν εξαφανίζεται ξαφνικά την ημέρα πριν τελειώσει το έτος. Ως εκ τούτου, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι από τη στιγμή που ήταν χαραγμένο στη μνήμη άρχισε να γλιστρά.» Αυτό το δόγμα των ασυνείδητων ψυχικών αλλαγών και των ασυνείδητων ψυχικών καταστάσεων είναι ένα από τα πιο αξιοσημείωτα χαρακτηριστικά της ψυχολογίας του Αυγουστίνου. Με ακαταμάχητη λογική αποδεικνύει την ύπαρξη τέτοιων καταστάσεων στο ακόλουθο απόσπασμα από άλλο μέρος:

«Τι γίνεται όμως όταν η ίδια η μνήμη χάνει τίποτα, όπως πέφτει όταν ξεχνάμε και επιδιώκουμε να θυμόμαστε; Πού, στο τέλος, ψάχνουμε, αλλά στη μνήμη; Και εκεί, αν ένα πράγμα, προσφέρεται αντί για άλλο, το απορρίπτουμε, έως ότου αυτό που αναζητούμε μας συναντήσει. και όταν λέμε «Αυτό είναι». το οποίο δεν θα έπρεπε αν δεν το αναγνωρίσαμε, ούτε το αναγνωρίσουμε, εκτός εάν το θυμόμαστε - γιατί δεν το πιστεύουμε ως κάτι νέο, αλλά κατά την ανάμνηση, επιτρέπουμε σε αυτό που ονομάστηκε να είναι σωστό. Αλλά αν ήταν εντελώς απαλλαγμένο από το μυαλό, δεν πρέπει να το θυμόμαστε, ακόμη και όταν το υπενθυμίζουμε. Διότι δεν έχουμε ξεχάσει εντελώς αυτό που θυμόμαστε ότι έχουμε ξεχάσει. Τι, λοιπόν, έχουμε ξεχάσει εντελώς, αν και έχουμε χάσει, δεν μπορούμε καν να το αναζητήσουμε ». Δεν θα ήταν δύσκολο να βρεθούν αποσπάσματα σε σύγχρονες ψυχολογίες που διαβάζουν σχεδόν σαν μεταφράσεις αυτού του κεφαλαίου των Εξομολογήσεων του Αυγουστίνου.

Δύο είδη μνήμης - η μνήμη της αίσθησης και η πνευματική μνήμη διακρίνονται στην ψυχολογία του Αυγουστίνου. Το πρώτο διατηρεί και αναπαράγεται όχι μόνο οι εικόνες ορατών αντικειμένων, αλλά και οι εντυπώσεις ήχων, οσμών και άλλων αντικειμένων που πλήττουν τις αισθήσεις μας. Οι εικόνες δεν μοιάζουν με τα είδωλα του Δημόκριτου, αλλά είναι ιδανικές, που σχηματίζονται από το μυαλό από τη δική του ουσία. Η πνευματική μνήμη περιέχει τις γνώσεις μας για τις επιστήμες, τη λογοτεχνία και τη διαλεκτική, καθώς και για τις ερωτήσεις που σχετίζονται με αυτά τα θέματα. Αυτή η μνήμη, σε αντίθεση με τη μνήμη της αίσθησης, δεν περιέχει τις εικόνες των πραγμάτων, αλλά τα ίδια τα πράγματα. Αυτές οι ιδέες που η διανοητική μνήμη τα καταστήματα είναι με μια έννοια έμφυτη. Δεν μας ήρθαν ποτέ μέσα από τις αισθήσεις. Δεν θα μπορούσαν ποτέ να μας διδαχθούν, εκτός αν τα είχαμε ήδη στη μνήμη μας. «Όταν τους έμαθα δεν έδωσα πίστωση στο μυαλό κάποιου άλλου, αλλά τους αναγνώρισα στο δικό μου». Έτσι, η μνήμη περιέχει την ιδέα της αλήθειας και του Θεού.

Ο Αυγουστίνος επισημαίνει, επίσης, αυτό που έχει επαναληφθεί από τον Λοκ και άλλους έως ότου έχει γίνει πλατύτητα, ότι δεν θυμόμαστε αντικείμενα οι ίδιοι, αλλά τις ιδέες που έχουμε αποκτήσει από αυτά. Και με τη συνήθη λεπτότητά του δείχνει ότι πολλά από αυτά που συνήθως αποδίδονται στην αντίληψη είναι πραγματικά το έργο της μνήμης.

«Βλέπουμε τη σημασία που αποδίδει ο Άγιος Αυγουστίνος στη μνήμη. Κατά την άποψή του, η σχολή διατηρεί τις σχετικές ιδέες όχι μόνο στο σώμα, αλλά και στην ψυχή, όχι μόνο στις αιώνιες αλήθειες, αλλά και στα Αιώνια Όντα τα ίδια——. Αυτή η μνήμη, η οποία είναι ιδιαίτερη για τον άνθρωπο, και την οποία δεν έχουν τα ζώα - αυτή η μνήμη, η οποία με μυστηριώδη τρόπο περιέχει σε αυτήν κατανοητές πραγματικότητες, είναι, σύμφωνα με τον Επίσκοπο του Ιπποπόταμου, μία από τις τρεις μεγάλες ικανότητες του ανθρώπου, και προέλευση των άλλων δύο. Από εκεί προκύπτει η νοημοσύνη και προχωρά η θέληση από το ένα στο άλλο και τα ενώνει. Επομένως, εάν επιτρέπεται να συγκρίνουμε τα πράγματα ανθρώπινα με τα θεϊκά πράγματα, έχουμε μέσα μας μια εικόνα της Αυγούστου Τριάδας. Η μνήμη, στην οποία είναι το ζήτημα της γνώσης, και που είναι ως τόπος κατανοητών πραγμάτων, προσφέρει κάποια ομοιότητα με τον Πατέρα' η διάνοια, η οποία προέρχεται και σχηματίζεται από αυτό, δεν είναι χωρίς αναλογία με τον Υιό. και η αγάπη ή η θέληση, που ενώνει το κατανοητό (ή τη μνήμη) με τη διάνοια, έχει κάποια ομοιότητα με το Άγιο Πνεύμα. " Τα φαινόμενα της μνήμης ήταν επίσης σημαντικά με τον Αυγουστίνο ως όπλα ενάντια στον υλισμό. Με τη μνήμη, η ψυχή γνωρίζει αντικείμενα της αίσθησης όταν δεν τα αντιλαμβάνεται πλέον και, επιπλέον, συνδυάζει τα ετερογενή με τρόπους ανεξήγητους μέσω μιας φυσικής ουσίας. Και πάλι η ψυχή μπορεί να σχηματίσει αφηρημένες αντιλήψεις για το διάστημα και τις μαθηματικές αλήθειες.

Οι γνωστές συνθήκες μιας καλής μνήμης, όπως η οξύτητα της αίσθησης, η τάξη και η επανάληψη, ο Αυγουστίνος παρατηρεί τυχαία. Δίνεται μεγαλύτερη προσοχή στη σχέση της θέλησης με τη μνήμη και στη σύνδεση ιδεών.

Το αν θυμόμαστε ή όχι εξαρτάται από τη θέληση. Με μια πράξη θέλουμε να αποτρέψουμε τη μνήμη από τις αντιλήψεις της αίσθησης, όπως, για παράδειγμα, όταν ακούμε έναν ομιλητή και δεν παρατηρούμε τι λέει, ή διαβάζουμε μια σελίδα και δεν γνωρίζουμε τι έχουμε διαβάσει ή περπατάμε με την προσοχή μας πάνω σε κάτι άλλο. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις αντιλαμβανόμαστε, αλλά δεν θυμόμαστε τις αντιλήψεις μας. Έτσι, και η ανάμνηση εξαρτάται από τη θέληση: «Όπως ισχύει η λογική θέληση στο σώμα (ή εξωτερικό αντικείμενο), οπότε εφαρμόζει τη μνήμη στην έννοια και το μάτι του νου του στοχαστή στη μνήμη. "

Αυτή η δύναμη της θέλησης πάνω από τη μνήμη, ωστόσο, περιορίζεται από τη σύνδεση ιδεών. Για να ανακαλέσουμε οτιδήποτε με μια εθελοντική προσπάθεια πρέπει να θυμόμαστε τη γενική έννοια του πράγματος ή κάποια σχετική ιδέα. «Για παράδειγμα, αν θέλω να θυμηθώ τι χτύπησα χθες, είτε είχα ήδη θυμηθεί ότι έκανα σούπερ, ή αν όχι ακόμα, τουλάχιστον, θυμήθηκα κάτι για εκείνη την εποχή, αν δεν υπήρχε τίποτα άλλο. σε όλες τις εκδηλώσεις, θυμήθηκα χθες και εκείνο το μέρος του χθες στο οποίο οι άνθρωποι συνήθως υποστηρίζουν, και τι δείπνο είναι." Σε άλλο μέρος λέει ότι, από μια σειρά ιδεών, το χαμένο μέρος ανακτάται «από το μέρος που είχαμε κρατήσει».

Πολλοί από τον Αυγουστίνο έχουν θαυμάσει το θαύμα της μνήμης. Κανένας δεν έχει εκφράσει τον θαυμασμό του πιο εύγλωττα. «Μεγάλη είναι αυτή η δύναμη της μνήμης», αναφωνεί, «υπερβολικά μεγάλη, Θεέ μου. ένα μεγάλο και απεριόριστο θάλαμο. ποιος ακουγόταν ποτέ το κάτω μέρος του; Ωστόσο, αυτή είναι η δική μου δύναμη και ανήκει στη φύση μου. Ούτε και εγώ καταλαβαίνω όλα όσα είμαι. Επομένως, το μυαλό είναι πολύ στενό για να το συγκρατήσει εαυτό. Και πού πρέπει να είναι αυτό που περιέχει, όχι από μόνη της; Είναι χωρίς και όχι μέσα; Πώς λοιπόν δεν κατανοεί τον εαυτό του. Ένας θαυμάσιος θαυμασμός με εκπλήσσει, η έκπληξη με παίρνει πάνω σε αυτό. Και οι άνθρωποι πηγαίνουν στο εξωτερικό για να θαυμάσουν τα ύψη των βουνών, τα δυνατά κύματα της θάλασσας, τις πλατιές παλίρροιες των ποταμών, την πυξίδα του ωκεανού και τα κυκλώματα των αστεριών, και περνούν από αυτά. ούτε αναρωτιέμαι ότι όταν μίλησα για όλα αυτά τα πράγματα, δεν τα είδα με τα μάτια μου, αλλά δεν θα μπορούσα να τα μιλήσω, εκτός αν τότε είδα πραγματικά τα βουνά, τα κύματα, τα ποτάμια, τα αστέρια, τα οποία είχα δει, και εκείνο τον ωκεανό που πιστεύω ότι είναι εσωτερικά στη μνήμη μου, και αυτό, με τους τεράστιους χώρους μεταξύ, σαν να τους είδα στο εξωτερικό. Όμως δεν τα έβλεπα στον εαυτό μου, όταν με τα μάτια μου τα είδα. Ούτε είναι μαζί μου, αλλά μόνο οι εικόνες τους. Και ξέρω με ποια αίσθηση του σώματος, το καθένα με εντυπωσίασε. "

Είναι ενδιαφέρον γεγονός ότι ο Αυγουστίνος παρατήρησε την πιθανότητα ψευδαισθήσεων της μνήμης. Ορισμένα σπάνια φαινόμενα - οι λεγόμενες αναμνήσεις του Πυθαγόρα και άλλων που λέγεται ότι έχουν θυμόμαστε αντικείμενα που γίνονται αντιληπτά σε μια πρώην κατάσταση ύπαρξης - εξηγεί με πολύ μοντέρνο τρόπο, εκτός από το ότι αποδίδει αυτές τις πεποιθήσεις στην αντιπροσωπεία των κακών πνευμάτων. «Γιατί δεν πρέπει», λέει, να «συγκαταλέγονται στην ιστορία τους καθώς ισχυρίζονται ότι ο Σάμιος Πυθαγόρας θυμήθηκε κάποια πράγματα αυτού του είδους, τα οποία είχε βιώσει όταν ήταν προηγουμένως εδώ σε άλλο σώμα' και άλλοι λένε αλλά για άλλους, ότι βίωσαν κάτι παρόμοιο στο μυαλό τους. Αλλά μπορεί να υποτεθεί ότι αυτές ήταν αναληθείς αναμνήσεις, όπως συνήθως βιώνουμε στον ύπνο, όταν θέλουμε να θυμόμαστε, σαν να το κάναμε ή να το είδαμε, όταν δεν το κάναμε ποτέ ούτε είδαμε καθόλου' και ότι τα μυαλά αυτών των ανθρώπων, παρόλο που ξύπνησαν, επηρεάστηκαν κατ' αυτόν τον τρόπο με την πρόταση κακόβουλων και παραπλανητικών πνευμάτων, των οποίων η φροντίδα είναι να επιβεβαιώσει ή να σπείρει κάποια ψευδή πεποίθηση σχετικά με τις αλλαγές των ψυχών, προκειμένου να εξαπατήσει τους ανθρώπους " Εάν θυμόταν πραγματικά τέτοια πράγματα, υποστηρίζει, τέτοια φαινόμενα δεν θα ήταν τόσο σπάνια. αλλά πολλά άτομα θα βιώσουν το ίδιο.

Ίσως η πιο σοβαρή κριτική της ψυχολογίας της μνήμης του Αυγουστίνου είναι ότι παραμελεί εντελώς τη φυσιολογική πλευρά του θέματος. Αυτός δεν [παρέλειψε] ακόμη και να παρατηρήσει τη σχέση της μνήμης με καταστάσεις υγείας ή ασθένειας, και της νεολαίας ή της [μεγάλης] ηλικίας. Σε ένα σημείο, ωστόσο, δηλώνει ότι η μνήμη έχει τη θέση της σε μία από τις τρεις κοιλίες του εγκεφάλου, η οποία βρίσκεται ανάμεσα σε εκείνη που είναι η έδρα της αίσθησης και εκείνη που προεδρεύει πάνω από τη μετακίνηση, έτσι ώστε οι κινήσεις μας να μπορούν να συντονιστούν.

Έγινε επίσης η κριτική ότι ο Αυγουστίνος φαίνεται να αποθαρρύνεται στη σύλληψη της μνήμης, ότι μερικές φορές την εκπροσωπεί ως πηγή όλης της πνευματικής μας δραστηριότητας συγκρίνοντάς την μεταξύ των άλλων σχολών στον Πατέρα στην [Αγία] Τριάδα, ότι και πάλι φαίνεται να περιορίζει αυτή την ικανότητα στο έργο της διατήρησης της γνώσης που αποκτήθηκε εμπειρικά. Σίγουρα σε μερικά αποσπάσματα φαίνεται ότι κάνει τη μνήμη να περιέχει ένα είδος έμφυτων ιδεών που μπορεί να προκύψουν από πρόταση.

Αλλά αν ο Αυγουστίνος δεν είναι ικανοποιητικός σε αυτό, πρέπει να θυμόμαστε ότι δεν γράφει ψυχολογία και ότι ήταν, όπως τον αποκαλεί ο Φερράζ, φιλόσοφος της μετάβασης. «Καταπολεμά το δόγμα της μνήμης του Πλάτωνα και προετοιμάζει το δρόμο για τις έμφυτες ιδέες του Ντεκάρτ, χωρίς να απορρίπτει αρκετά θετικά  τον πρώτο, και χωρίς αρκετά σαφή αναγνώριση του τελευταίου. "

V.

Η παθολογική πλευρά της μνήμης φαίνεται να μελετήθηκε ελάχιστα από τους αρχαίους. Ο Αυγουστίνος αναφέρθηκε στην πιθανότητα ψευδαισθήσεων της μνήμης με τον τρόπο που ήδη αναφέρθηκε. Ο Σενέκας λέει για έναν ορισμένο Σαμπίνους που είχε τόσο άσχημη μνήμη που ξέχασε το όνομα του Οδυσσέα, και πάλι του Αχιλλέα, και μερικές φορές του Πρίαμου, αν και τους γνώριζε, καθώς θυμόμαστε τους δασκάλους μας. Μερικές αξιοσημείωτες περιπτώσεις αμνησίας αναφέρθηκαν στον Πρεσβύτερο Πλίνιο. «Τίποτα στον άνθρωπο», αυτός  λέει, «είναι τόσο εύθραυστη φύση από τη μνήμη' γιατί επηρεάζεται από ασθένειες, από τραυματισμούς και ακόμη και από τρόμο' μερικές φορές χάνεται μερικώς και άλλες φορές εντελώς. Ένας άντρας που δέχτηκε ένα χτύπημα από πέτρα ξέχασε μόνο τα ονόματα των γραμμάτων (του αλφαβήτου)' ενώ, από την άλλη πλευρά, ένα άλλο άτομο, που έπεσε από μια πολύ ψηλή στέγη, δεν μπορούσε να θυμηθεί τη μητέρα του ή τις σχέσεις και τους γείτονές του. Ένα άλλο άτομο που είχε ως αποτέλεσμα κάποια ασθένεια ξέχασε ακόμη και τους δικούς του υπαλλήλους. και ο Μεσαλάς Κόρβινους, ο ρήτορας, έχασε κάθε ανάμνηση του ονόματός του. " Ενώ αυτές οι περιπτώσεις είναι καλές απεικονίσεις ορισμένων ασθενειών της μνήμης, δεν αναφέρονται με επαρκή ακρίβεια και λεπτομέρεια για να τους αποδώσουν πολύ επιστημονική αξία. Οι αρχαίοι στοχαστές φαίνεται ότι δεν έχουν δει τη σημασία της μελέτης των παθολογικών συνθηκών της μνήμης.

VI.

Κανένα ιστορικό σκίτσο μνήμης μεταξύ των αρχαίων Ελλήνων και των Ρωμαίων δεν είναι πλήρες χωρίς κάποια αναφορά στα μνημονικά τους συστήματα. Η τέχνη της μνημονικής φαίνεται να ήταν πολύ αόριστη μεταξύ τους. Υπάρχουν συχνές αναφορές σε αυτήν την τέχνη στα έργα του Αριστοτέλη, του Πλάτωνα και άλλων κλασικών συγγραφέων. Ο Αριστοτέλης αναφέρεται από ορισμένους ότι έγραψε ένα έργο για τους μνημονικούς. Κάθε μελετητής των κλασικών είναι εξοικειωμένος με την ιστορία που αποδίδει την εφεύρεση της τέχνης στον Σιμωνίδη.

Οι κύριες αρχές των αρχαίων μνημονικών συστημάτων σύμφωνα με τον Κικέρωνα και τον Κουιντιλιανό ήταν οι εξής: Το πράγμα που πρέπει να θυμάστε εντοπίστηκε από τη φαντασία σε ένα ορισμένο μέρος - ας πούμε σε ένα δωμάτιο ενός πραγματικού ή φανταστικού σπιτιού, και, εάν ήταν απαραίτητο, ένα συγκεκριμένο σύμβολο όσο το δυνατόν πιο ζωντανό συνδέθηκε με αυτό. Αυτή η μέθοδος χρησιμοποιήθηκε από τους Ρωμαίους ως βοήθημα στην ρητορική, και έχει ειπωθεί ότι οι φράσεις, « στην πρώτη θέση », « στη δεύτερη θέση », και τα παρόμοια, προήλθαν από αυτή την αρχαία πρακτική.

Τα αρχαία συστήματα μνημονικής είναι κατώτερα από τα καλύτερα σύγχρονα συστήματα, από ότι, στις μέρες του Pick και βασίστηκαν στις υγιείς ψυχολογικές αρχές. Αλλά τα αρχαία συστήματα ήταν πιθανώς πολύ χρήσιμα σε ανθρώπους με γνώμονα την προσοχή. Οι άντρες με αξιοσημείωτες αναμνήσεις, τους οποίους ανέφερε ο Κικέρωνας και άλλοι αρχαίοι συγγραφείς πιθανότατα οφείλονταν σε μνημονικά βοηθήματα. Έχει ιδιαίτερο ψυχολογικό ενδιαφέρον να ληφθούν υπόψη οι αρχαίες μνημονικές συσκευές υπό το φως τέτοιων μελετών όπως αυτές του Galton σχετικά με την ψυχική εικόνα, τις αριθμητικές μορφές και τα παρόμοια. Η υψηλή εκτίμηση ότι πολλοί από τους αρχαίους που τοποθετούνται στη μνημονική τέχνη, μπορεί, ίσως, δίκαια να ληφθούν ως απόδειξη ότι ο Galton θεωρεί ότι η ικανότητα οπτικοποίησης αναπτύχθηκε ανάμεσά τους. Ειδικά ορισμένοι από τους Ρωμαίους ρήτορες φαίνεται να είχαν την ικανότητα αυτή σε υψηλό βαθμό. 

(Η μετάφραση χρειάζεται διορθώσεις, καθώς διέθεσα γι αυτή περιορισμένο χρόνο. Αναφορές, σημειώσεις και ένα σύντομο βιογραφικό του συγγραφέα βρίσκονται στην πηγή που αναφέρω)

Πηγή: https://www.gutenberg.org/files/59995/59995-h/59995-h.htm

Γιώργος Χατζηαποστόλου