Με τα περισσότερα
αντικείμενα της επιθυμίας, η φυσική εκδοχή του εαυτού περιορίζει την επιλογή
μας σε ένα από τα πολλά αντιπροσωπευτικά αγαθά που επιδιώκει να κατακτήσει '
ακόμα κι έτσι είναι εδώ, παρών. Είμαι συχνά αντιμέτωπος με την αναγκαιότητα να
στέκομαι βασιζόμενος σε έναν εμπειρικό εαυτό μου και να παραιτηθώ από τους
υπόλοιπους. Όχι, ότι δεν θα μπορούσα, αν μπορούσα, να είμαι τόσο όμορφος και
λιτός και καλά ντυμένος, και ένας μεγάλος αθλητής, και να κερδίζω ένα
εκατομμύριο ετησίως, να είμαι ένα πνεύμα, μια γυναίκα και σύζυγος και μια κυρία
δολοφόνος, καθώς και ένας φιλόσοφος; ένας φιλάνθρωπος, ένας πολιτικός, ένας πολεμιστής
και εξερευνητής της Αφρικής, καθώς και ένας «ποιητής» και άγιος.
Αλλά το πράγμα είναι απλά
αδύνατο. Το έργο του εκατομμυριούχου θα ερχόταν σε αντίθεση με τον άγιο ' ο
φιλόδοξος και ο φιλάνθρωπος θα έπεφταν ο ένας επάνω τον άλλο, ο φιλόσοφος και η
κυρία δολοφόνος δεν θα μπορούσαν να διατηρήσουν τη συνύπαρξή τους κάτω από την
ίδια στέγη. Αυτοί οι διαφορετικοί χαρακτήρες μπορεί πιθανώς από την αρχή της
ζωής να είναι ίσοι με έναν άνθρωπο. Αλλά για να γίνει ένας από αυτούς
πραγματικός, οι υπόλοιποι θα πρέπει να κατασταλούν λίγο ή πολύ. Έτσι, ο
αναζητητής του αληθινού, ισχυρότερου, βαθύτερου εαυτού του, πρέπει να
επανεξετάσει προσεκτικά τη λίστα και να διαλέξει εκείνο για το οποίο θα
διακινδυνεύσει τη σωτηρία του. Όλοι οι άλλοι εαυτοί γίνονται εξωπραγματικοί,
αλλά οι τύχες αυτού του, τελικά, επιλεγμένου εαυτού, είναι πραγματικές. Οι
αποτυχίες του είναι πραγματικές αποτυχίες, οι θρίαμβοι του πραγματικοί θρίαμβοι,
που φέρνουν ντροπή και χαρά μαζί τους.
Αυτό είναι ένα εξίσου
έντονο παράδειγμα με εκείνο της επιλεκτικής λειτουργίας του μυαλού. Η σκέψη
μας, αποφασίζοντας αδιάκοπα, ανάμεσα σε πολλά πράγματα ενός είδους, ποιες είναι
γι’ αυτήν οι αρμοστές πραγματικότητες, επιλέγει εδώ έναν από τους πολλούς
δυνατούς εαυτούς ή χαρακτήρες και, αμέσως, δεν θεωρεί ντροπή να αποτύχει σε
οποιοδήποτε από αυτά που δεν έχουν υιοθετηθεί ρητά ως δικά του.
Εγώ, που έχω μπει στο μυαλό
μου αναζητώντας τον εαυτό μου για να είμαι ψυχολόγος, αισθάνομαι εξευτελισμένος
αν άλλοι γνωρίζουν πολύ περισσότερη ψυχολογία από εμένα. Αλλά είμαι
ικανοποιημένος με το να κυριαρχήσω στην μαζική άγνοια της ελληνικής
πραγματικότητας. Οι ελλείψεις μου εκεί δεν μου δίνουν καμία αίσθηση προσωπικής
ταπείνωσης. Εάν είχα τις «προθέσεις» να γίνω γλωσσολόγος, θα ήταν απλώς το
αντίστροφο. Έχουμε λοιπόν το παράδοξο ενός ανθρώπου που ντρέπεται για το
θάνατο, επειδή είναι μόνο ο δεύτερος πυγμάχος ή ο δεύτερος αγωνιστής στον
κόσμο. Ότι είναι σε θέση να νικήσει ολόκληρο τον πληθυσμό της επαγγελματικής
κατηγορίας όπου ανήκει -μείον ένα- δεν είναι τίποτα.
Ωστόσο, ο αδίστακτος
συνάδελφος, τον οποίο μπορεί να αντιμετωπίσει ο καθένας, δεν υποφέρει από
πείσμα γι’ αυτό, γιατί έχει εγκαταλείψει εδώ και πολύ καιρό την προσπάθεια να
«φέρει τη γραμμή αυτή», της μόδας, όπως λένε οι έμποροι, από μόνος του. Σε
καμία προσπάθεια δεν μπορεί να υπάρξει επιτυχία ' χωρίς αποτυχία χωρίς
ταπείνωση. Επομένως, το δικό μας συναίσθημα σε αυτόν τον κόσμο εξαρτάται εξ
ολοκλήρου από αυτό που εμείς οι ίδιοι υποστηρίζουμε να είμαστε και να κάνουμε.
Καθορίζεται από τη σχέση των πραγματικών μας στοιχείων με τις υποτιθέμενες
δυνατότητές μας ' ένα κλάσμα του οποίου οι προσδοκίες μας είναι ο παρονομαστής
και ο αριθμητής η επιτυχία μας: έτσι, αυτοεκτίμηση = επιτυχία / προσδοκίες. Ένα
τέτοιο κλάσμα μπορεί επίσης να αυξηθεί μειώνοντας τον παρονομαστή, αυξάνοντας
τον αριθμητή. Η παραίτηση από τις προσδοκίες είναι ευλογημένη και ανακουφίζει
από την ικανοποίησή τους ' και όπου η απογοήτευση είναι αδιάκοπη και ο αγώνας
ατελείωτος, αυτό είναι που πάντοτε θα κάνουν οι άνθρωποι. Η ιστορία της
ευαγγελικής θεολογίας, με την πεποίθησή της για την αμαρτία, την αυτοκαταστροφή
της και την εγκατάλειψή της για σωτηρία, είναι το πιο βαθύ πιθανό παράδειγμα,
αλλά συναντάμε κι άλλα σε κάθε περίπατο της ζωής. Υπάρχει η πιο περίεργη
ελαφρότητα για την καρδιά όταν το τίποτα, σε μια συγκεκριμένη γραμμή, κάποτε
έγινε δεκτό με καλή πίστη ως «κάτι». Όλα δεν είναι πικρία στην παρτίδα του
εραστή που αποστέλλεται μακριά από το αντικείμενο του πόθου του μετά το τελικό
αμείλικτο «Όχι». Πόσο ευχάριστη είναι η μέρα που εγκαταλείπουμε να αγωνιζόμαστε
να είμαστε νέοι - ή λεπτότεροι! Δόξα τω θεώ! λέμε, αυτές οι ψευδαισθήσεις έχουν
φύγει. Τα πάντα που προστίθενται στον εαυτό είναι επιβάρυνση καθώς και
υπερηφάνεια.
Μια ανεκτικά ομόφωνη άποψη
κυμαίνεται από τους διαφορετικούς εαυτούς τους οποίους ένας άνθρωπος μπορεί να
«κατασχεθεί και κατέκτησε» και τις επακόλουθες διαφορετικές τάξεις του
αυτοσεβασμού του, σε ιεραρχική κλίμακα, με τον σωματικό Εαυτό στο κάτω μέρος,
τον πνευματικό Εαυτό στην κορυφή , και τους εξωσωματικούς υλικούς εαυτούς και
τους διάφορους κοινωνικούς εαυτούς μεταξύ τους. Η απλή φυσική μας αναζήτηση θα
μας οδηγούσε να μεγιστοποιήσουμε όλους αυτούς τους εαυτούς και να παραδώσουμε
σκόπιμα μόνο εκείνους τους οποίους βρίσκουμε ότι δεν μπορούμε να κρατήσουμε. Η
αδελφότητα μας είναι έτσι ικανή να ακολουθεί μια «αρετή της αναγκαιότητας». και
δεν είναι απόλυτα εμφανές ότι ο Αίσωπος παραθέτει τον μύθο της αλεπούς και των
σταφυλιών για να περιγράψει την πρόοδό μας εκεί. Αλλά αυτή είναι η ηθική
εκπαίδευση του αγώνα, ακόμα και αν συμφωνήσουμε στο αποτέλεσμα, ότι σε γενικές
γραμμές ο εαυτός που μπορούμε να διατηρήσουμε είναι εγγενώς ο καλύτερος, δεν
χρειάζεται να παραπονιόμαστε ότι οδηγούμαστε στη γνώση της ανώτερης αξίας του
με έναν τέτοιο βασανιστικό τρόπο.
Φυσικά αυτός δεν είναι ο
μόνος τρόπος με τον οποίο μαθαίνουμε να υποτάσσουμε τον κατώτερο εαυτό μας στον
υψηλότερο μας. Μια άμεση ηθική κρίση αναμφισβήτητα παίζει επίσης το ρόλο της και,
τέλος, ισχύει και στην περίπτωση των κρίσεων που εκφέρουμε για τα δικά μας
πρόσωπα, κρίσεις που αρχικά εκκλήθηκαν από τις πράξεις των άλλων. Είναι ένας
από τους πιο παράξενους νόμους της φύσης μας ότι πολλά πράγματα για τα οποία
είμαστε πολύ ικανοποιημένοι με τον εαυτό μας, μας απογοητεύουν όταν τα βλέπουμε
σε άλλους. Με το σωματικό «χονδροειδές» του άλλου, σχεδόν κανείς δεν έχει καμία
συμπάθεια. - σχεδόν τόσο λίγο όσο με την τρυφερότητα του, την κοινωνική
ματαιοδοξία και την επιθυμία του, τη ζήλια, τον δεσποτισμό και την υπερηφάνειά
του. Αφήνοντας απολύτως στον εαυτό μου, θα έπρεπε ίσως να επιτρέψω σε όλες
αυτές τις αυθόρμητες τάσεις να απογοητευτώ μέσα μου ανεξέλεγκτα και θα ήταν
πολύ πριν να διαμορφώσω μια ξεχωριστή ιδέα της τάξης της υποταγής τους. Όμως,
έχοντας συνεχώς να κρίνω τους συνεργάτες μου, έρχομαι πολύ καιρό, τώρα, να δω,
όπως λέει ο Herr Horwicz, τις επιθυμίες μου στον καθρέφτη των επιθυμιών των
άλλων και να σκεφτώ με πολύ διαφορετικό τρόπο από αυτό στο οποίο απλά
λειτουργούσα με την αφή. Φυσικά, οι ηθικές γενικότητες που μου έχουν ενσταλάξει
από την παιδική ηλικία επιταχύνουν πάρα πολύ την εμφάνιση αυτής της
ανακλαστικής κρίσης στον εαυτό μου.
Επομένως, όπως αναφέρθηκε
προηγουμένως, οι άνθρωποι έχουν τακτοποιήσει τους διάφορους εαυτούς τους
οποίους μπορούν να αναζητήσουν σε μια ιεραρχική κλίμακα ανάλογα με την αξία
τους. Μια ορισμένη ποσότητα σωματικού εγωισμού απαιτείται ως βάση για όλους
τους άλλους εαυτούς. Αλλά πάρα πολύ αισθησιασμός είναι περιφρονημένος ή, στην
καλύτερη περίπτωση, συγχωρείται για τις άλλες ιδιότητες του ατόμου. Οι
ευρύτεροι υλικοί εαυτοί θεωρούνται ανώτεροι από το άμεσο σώμα. Εκτιμάται ότι
είναι ένα φτωχό πλάσμα αυτό που δεν μπορεί να παραιτηθεί από λίγο κρέας και από
το να πίνει και να ζεσταίνει και να κοιμάται για να συνεχίσει να ζει στον
κόσμο. Ο κοινωνικός εαυτός μας πάλι, κατατάσσεται ψηλότερα από τον υλικό εαυτό
ως σύνολο. Πρέπει να φροντίσουμε περισσότερο για την τιμή μας, τους φίλους μας,
τους ανθρώπινους δεσμούς μας, παρά για ένα καλό δέρμα ή για τον πλούτο. Και ο
πνευματικός εαυτός είναι τόσο εξαιρετικά πολύτιμος που, αντί να τον χάσει, ένας
άνθρωπος θα πρέπει να είναι πρόθυμος να εγκαταλείψει τους φίλους και τη φήμη,
την ιδιοκτησία και την ίδια τη ζωή.
Σε κάθε είδος εαυτού,
υλικού, κοινωνικού και πνευματικού, οι άνθρωποι διακρίνουν μεταξύ της άμεσης
και της πραγματικής και της απομακρυσμένης και δυνητικής, μεταξύ της στενότερης
και της ευρύτερης άποψης, σε βάρος των πρώτων και του πλεονεκτήματος της
τελευταίας. Κάποιος πρέπει να παραιτηθεί από την παρούσα σωματική απόλαυση για
χάρη της γενικής υγείας του ατόμου ' κάποιος πρέπει να εγκαταλείψει τα πέντε
δολάρια στο χέρι για χάρη των εκατό δολαρίων που έρχονται ' πρέπει κανείς να
κάνει εχθρό τον σημερινό συνομιλητή του αν έτσι κάνει φίλους ενός πιο
εκτιμημένου κύκλου ' πρέπει κανείς να πάει χωρίς μάθηση και χάρη, και το
πνεύμα, το καλύτερο να συμπιέσει τη σωτηρία του ατόμου.
Από όλους αυτούς τους
ευρύτερους, πιθανούς εαυτούς, ο δυνητικός κοινωνικός εαυτός είναι ο πιο
ενδιαφέρων, λόγω ορισμένων εμφανών παραδόξων που οδηγεί στη συμπεριφορά και
λόγω της σύνδεσής του με την ηθική και θρησκευτική ζωή μας. Όταν για λόγους της
τιμής και της συνείδησης κλέβω την καταδίκη της δικής μου οικογένειας, της
λέσχης και της «θέσης» ' όταν, ως προτεσταντικός, γίνω καθολικός. ως καθολικός,
ελεύθερος εραστής. ως «κανονικός επαγγελματίας», ομοιοπαθητικός ή όχι, είμαι
πάντα εσωτερικά ενισχυμένος στην πορεία μου και στρέφομαι κατά της απώλειας του
πραγματικού μου κοινωνικού εαυτού με τη σκέψη άλλων και καλύτερων πιθανών
κοινωνικών δικαστών από εκείνους των οποίων η ετυμηγορία εναντίον μου τώρα. Ο
ιδανικός κοινωνικός εαυτός που επιδιώκω να επικαλεσθώ στην απόφασή τους μπορεί
να είναι πολύ απομακρυσμένος: μπορεί να εκπροσωπείται ως ελάχιστα πιθανός. Δεν
μπορώ να ελπίζω για την πραγματοποίησή του κατά τη διάρκεια της ζωής μου.
Μπορεί ακόμη και να περιμένω τις μελλοντικές γενιές, που θα με εγκρίνουν αν με
ήξεραν, να μην γνωρίζουν τίποτα για μένα όταν είμαι νεκρός και φύγω. Ακόμα, το
συναίσθημα που με εντυπωσιάζει είναι αναμφισβήτητα η επιδίωξη ενός ιδεατού
κοινωνικού εαυτού, ενός εαυτού που τουλάχιστον αξίζει να εγκρίνει την
αναγνώριση από τον ανώτατο πιθανό σύντροφο κρίσης, αν υπάρχει τέτοιος
σύντροφος. Αυτός ο εαυτός είναι ο αληθινός, οικείο, το απόλυτο, το μόνιμο Εγώ
που αναζητώ. Αυτός ο κριτής είναι ο Θεός, ο Απόλυτος Νους, ο «Μεγάλος
Σύντροφος». Ακούμε, σε αυτές τις ημέρες της επιστημονικής φώτισης, μια μεγάλη συζήτηση
για την αποτελεσματικότητα της προσευχής. και πολλοί λόγοι μας δίνουν γιατί δεν
πρέπει να προσευχόμαστε, ενώ άλλοι μας δίνουν γιατί πρέπει. Αλλά σε όλα αυτά
πολύ λίγα λέγεται ο λόγος για τον οποίο προσευχόμαστε, που είναι απλά ότι δεν
μπορούμε να βοηθήσουμε την προσευχή. Φαίνεται πιθανό ότι παρά την «επιστήμη»
που μπορεί να κάνει το αντίθετο, οι άνθρωποι θα συνεχίσουν να προσεύχονται στο
τέλος του χρόνου, εκτός και αν η ψυχική φύση τους αλλάξει με τρόπο που τίποτα
που ξέρουμε δεν θα μας οδηγήσει να περιμένουμε. Η ώθηση να προσευχηθεί είναι
μια απαραίτητη συνέπεια του γεγονότος ότι ενώ ο εσώτερος από τον εμπειρικό
εαυτό του ενός ανθρώπου είναι ένας Εαυτός κοινωνικού είδους, μπορεί ακόμα να
βρει την μόνη επαρκή Κοινωνία του σε έναν ιδανικό κόσμο.
Όλη η πρόοδος στον
κοινωνικό Εαυτό είναι η αντικατάσταση των ανώτερων δικαστηρίων από τα
χαμηλότερα ' αυτό το ιδανικό δικαστήριο είναι το υψηλότερο' και οι περισσότεροι
άνθρωποι, είτε συνεχώς είτε περιστασιακά, είτε φέρουν αναφορά σε αυτό στο
στήθος τους. Ο ταπεινότερος απόγονος σε αυτή τη γη μπορεί να αισθάνεται ότι
είναι πραγματικός και έγκυρος μέσω αυτής της υψηλότερης αναγνώρισης. Και, από
την άλλη πλευρά, για τους περισσότερους από εμάς, ένας κόσμος που δεν έχει
τέτοιο εσωτερικό καταφύγιο όταν ο εξωτερικός κοινωνικός εαυτός αποτύχει και
έπεσε από μας θα ήταν ριγμένος στην άβυσσο της φρίκης. Λέω «για τους
περισσότερους από εμάς», διότι είναι πιθανό ότι τα άτομα διαφέρουν σε μεγάλο
βαθμό στο βαθμό στον οποίο στοιχειοθετούνται από αυτή την αίσθηση ενός ιδανικού
θεατή. Είναι ένα πολύ πιο ουσιαστικό μέρος της συνείδησης ορισμένων ανθρώπων
από αυτό των άλλων. Εκείνοι που έχουν τα περισσότερα από αυτά είναι ίσως οι πιο
θρησκευόμενοι. Αλλά είμαι βέβαιος ότι ακόμη και εκείνοι που λένε ότι είναι
εντελώς χωρίς να εξαπατήσουν τους εαυτούς τους, και το έχουν πραγματικά σε
κάποιο βαθμό. Μόνο ένα μη σαρκώδες ζώο θα μπορούσε να είναι εντελώς χωρίς αυτό.
Πιθανώς κανείς δεν μπορεί να κάνει θυσίες για το «σωστό», χωρίς να συμβολίζει
σε κάποιο βαθμό την αρχή του δικαιώματος για την οποία γίνεται η θυσία και να περιμένει
ευχαριστίες από αυτό. Η πλήρης κοινωνική ανιδιοτέλεια, με άλλα λόγια, δύσκολα
μπορεί να υπάρξει ' η πλήρης κοινωνική αυτοκτονία δεν εμφανίζεται στο μυαλό
ενός ανθρώπου. Ακόμα και τέτοια κείμενα όπως ο Ιώβ, «Αν και με σκοτώνει ακόμα
θα το εμπιστευθώ», ή ο Μάρκος Αυρήλιος, «Αν
οι θεοί μισούν τον εαυτό μου και τα παιδιά μου, υπάρχει ένας λόγος γι’ αυτό»,
μπορούν τουλάχιστον να αναφερθούν για να αποδείξουν το αντίθετο. Διότι πέρα από κάθε αμφιβολία ο Ιώβ αποκάλυψε τη
σκέψη του να αναγνωρίσει ο Ιεχωβά τη λατρεία μετά την κατάσχεση. και ο Ρωμαίος
αυτοκράτορας αισθάνθηκε βέβαιος ότι ο Απόλυτος Λόγος δεν θα ήταν να είναι όλοι
αδιάφοροι για τη συναίνεσή του με την αντίθεση των θεών. Στην παλιά δοκιμασία
της ευσέβειας, "Είστε πρόθυμοι να
είστε καταδικασμένοι για τη δόξα του Θεού;" μάλλον δεν θα απαντούσαν
καταφατικά παρά μόνο εκείνοι που αισθάνθηκαν σίγουροι στην καρδιά τους ότι ο
Θεός θα τους "πίστευε" με την προθυμία τους και θα τους έθετε
περισσότερο αποθηκευμένο έτσι από ό, τι εάν είχε στο απέραντο σχέδιό Του δεν θα
τους είχε καταδικάσει καθόλου.
Όλα αυτά σχετικά με την
αδυναμία αυτοκτονίας λέγεται στην υπόθεση των θετικών κινήτρων. Όμως, όταν
κατέχονται από τη συγκίνηση του φόβου, βρισκόμαστε σε αρνητική κατάσταση του
νου ' δηλαδή, η επιθυμία μας περιορίζεται στην απλή εξολόθρευση κάποιου πράγματος,
ανεξάρτητα από το τι θα πάρει τη θέση του. Σε αυτή την κατάσταση του νου μπορεί
αναμφισβήτητα να περιλαμβάνονται γνήσιες σκέψεις, γνήσιες πράξεις, αυτοκτονίας,
πνευματικές και κοινωνικές, καθώς και σωματικές. Οτιδήποτε, εμφανίζεται σε
τέτοιες στιγμές, για να ξεφύγουμε και να μην είμαστε! Αλλά τέτοιες συνθήκες
αυτοκτονικής φρενίτιδας είναι παθολογικές στη φύση τους και διατρέχουν νεκρούς
ενάντια σε ό, τι συμβαίνει στη ζωή του Εαυτού στον άνθρωπο.
